«اكل مال به باطل» در شركت‌های هرمی

پرسش :
چگونه درآمد حاصل از فعالیت‌های هرمی «اكل مال به باطل» است؟

پاسخ اجمالی:
منظور از «اكل مال به باطل» این است كه انسان بدون فعالیت مثبتی، اموال بادآورده‌‌اى را تملّك كند و در شركت‌های هرمی این چنین است. افرادى كه در شاخه‌‌هاى اوّل قرار مى‌‌گیرند، بدون انجام كار مهمی، اموال هنگفتى را تصاحب مى‌كنند و افرادى كه در شاخه‌‌هاى آخر مى‌‌باشند، مال ‌باختگان واقعى هستند؛ درست شبیه به قمار. اكل مال به باطل طبق صریح چهار آیه قرآن حرام و از گناهان بزرگ است و انسان را به سوى جهنم مى‌‌كشاند و بدون شك درآمد حاصل از عضویّت در این شركت‌‌ها، مصداق روشن اكل مال به باطل و در نتیجه حرام است.

پاسخ تفصیلی:
خداوند متعال در آیه 29 و 30 سوره نساء مى ‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَتَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَیْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلاَّ أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِّنْكُمْ وَ لاَتَقْتُلُوا أَنفُسَكُمْ إِنَّ اللهَ كَانَ بِكُمْ رَحِیماً وَ مَنْ یَفْعَلْ ذَلِکَ عُدْوَاناً وَ ظُلْماً فَسَوْفَ نُصْلِیهِ نَاراً وَ كَانَ ذَلِکَ عَلَى اللهِ یَسِیراً»؛ (اى كسانى كه ایمان آورده‌ اید! اموال یكدیگر را به باطل [و از طرق نامشروع] نخورید! مگر این كه تجارتى با رضایت شما انجام گیرد و خودكشى نكنید! خداوند نسبت به شما مهربان است و هر كس این عمل را از روى تجاوز و ستم انجام دهد، به زودى او را در آتش وارد خواهیم ساخت و این كار براى خدا آسان است).

موضوع «اكل مال به باطل و درآمدهاى نامشروع» و برخورد شدید خداوند با آن، علاوه بر آیه فوق، در آیات 188 سوره بقره، 161 سوره نساء و 34 سوره توبه نیز آمده است. بنابراین، اكل مال بالباطل طبق صریح چهار آیه از قرآن مجید حرام و از گناهان بزرگ است و انسان را به سوى جهنّم سوق مى‌‌دهد و شك نیست كه درآمد حاصل از عضویّت در شركت‌‌هاى هرمی كه مبتنى بر بازاریابى شبكه‌‌اى (Network Marketing) مى‌‌باشد، مصداق روشن اكل مال به باطل و در نتیجه حرام است.

«اكل مال بالباطل» چیست؟
حضرت آیة الله مكارم شیرازى(مدّ ظلّه العالی) در پاسخ به این سؤال فرمودند: «منظور از اكل مال به باطل این است كه انسان بى‌‌آنكه فعالیّت مثبتى داشته باشد اموال بادآورده‌‌اى را تملّك كند و در گلدكوئست و مانند آن چنین مطلبى به خوبى دیده مى‌شود. افرادى كه در شاخه‌‌هاى اوّل قرار مى‌‌گیرند، بى‌آنكه كار مهمّى انجام داده باشند، اموال هنگفتى را تصاحب مى‌كنند و افرادى كه در شاخه‌‌هاى آخر مى‌‌باشند، مال‌‌باختگان واقعى هستند؛ درست شبیه به قمار».

براى روشن‌‌تر شدن مطلب فوق، به تحلیلى كه در یكى از مجلّات معروف آمده توجّه كنید: «اگر 5,000,000 نفر جذب این بازى شده باشند، تنها به حدود 50,000 نفر سود كلانى تعلّق مى‌گیرد و حدود 1,200,000 نفر هیچ سودى دریافت نمى‌‌كنند و باقى شركت كنندگان، یعنى 3,750,000 نفر دیگر فقط ضرر كرده‌‌اند، بى‌آنكه سكّه‌‌اى دریافت كرده باشند».(1) همان‌‌گونه كه ملاحظه مى‌‌كنید عدّه محدودى (50,000 نفر و خود شركت) بى‌آنكه كار مهم و فعالیّت مثبتى داشته باشند، اموال هنگفتى را تصاحب مى‌كنند و افرادى كه در شاخه‌‌هاى آخر هستند (حدود چهار میلیون نفر) مال باختگان واقعى هستند و این است معنى اكل مال به باطل.

یكى از نمایندگان مجلس شوراى اسلامى در تشریح فعالیّت شركت‌‌هاى مذكور مى‌‌گوید: «در شركت‌هایى كه هر عضو باید دو عضو دیگر جذب كند، بر اساس محاسبه انجام شده به 75% این افراد هیچ چیز تعلّق نمى‌‌گیرد و به 15% اعضا، معادل نیمى از آنچه هزینه كرده‌‌اند تعلّق مى‌‌گیرد و 7% افراد، معادل حقّ عضویّت خود را دریافت داشته و فقط 3% افراد كه در رأس هرم هستند سود سرشارى به دست خواهند آورد».

وى در ادامه گفت: «در شركت‌‌هاى هرمى كه هر عضو باید پنج عضو دیگر جذب كند، 96% اعضاى شبكه هیچ درآمدى نخواهند داشت و 2% افراد نصف آورده خود را مى‌گیرند و 1% آنان عین پول و كمتر از 1% هم كه در رأس هرم هستند سود سرشارى مى‌‌برند»(2) و بقیّه این اموالِ هنگفت به جیب مؤسسات مذكور مى‌‌ریزد!(3)


پی نوشت:
(1). سروش جوان، شماره 23، تیر 1381.
(2). نماینده مذكور آقاى حمید رضا كاتوزیان نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامى است كه به هنگام تحصیل در یكى از كشورهاى اروپایى از نزدیك شاهد فعالیّت برخى از شركت‌‌هاى كلاهبردار مورد بحث بوده و یكى از طرّاحان یك فوریّت ممنوعیّت فعالیّت شركت‌‌هاى هرمى و شاخه‌‌اى در مجلس شوراى اسلامى است. مطلب فوق را از روزنامه خراسان، شماره 16136 به تاریخ 1385/4/5 نقل كرده‌‌ایم.
(3). گردآوری از کتاب: بازاریابى شبكه اى‏، مكارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ‏ابوالقاسم، مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم‏، 1385 شمسی، چاپ سوم‏، ‏ص 43.



منبع: وبسایت آیت الله مکارم شیرازی