تبیان، دستیار زندگی

آشنایی با اصطلاحات فقهی؛

معنای اصطلاح «اصطناع معروف» که در روایات آمده چه چیزی است؟

عبارت «اصطناع معروف» یعنی «قرض الحسنه» که یكى از مهمترین كارهاى عاطفى در جامعه بشرى است و در روایات اسلامی از صدقه هم برتر و مهم تر شمرده شده است؛ به همین جهت در روایتى وارد شده است كه صدقه 10 حسنه و ثواب دارد و قرض الحسنه 18 ثواب دارد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
اصطلاحات فقهی
پرسش :
معنای اصطلاح «اصطناع معروف» که در روایات آمده چه چیزی است؟

پاسخ اجمالی:
عبارت «اصطناع معروف» یعنی «قرض الحسنه» که یكى از مهمترین كارهاى عاطفى در جامعه بشرى است و در روایات اسلامی از صدقه هم برتر و مهم تر شمرده شده است؛ به همین جهت در روایتى وارد شده است كه صدقه 10 حسنه و ثواب دارد و قرض الحسنه 18 ثواب دارد. زیرا قرض الحسنه نخست نیاز نیازمندى را برطرف مى كند، از سوی دیگر آبروى افراد نیازمند را نیز حفظ مى كند، بنابراین هم رفع نیاز مى كند و هم حفظ آبرو.

پاسخ تفصیلی:
منظور قرض الحسنه است(1) كه یكى از مهمترین كارهاى عاطفى در جامعه بشرى است؛ بلكه از صدقه هم برتر و مهم تر است، به همین جهت در روایتى وارد شده است كه صدقه 10 حسنه و ثواب دارد و قرض الحسنه 18 ثواب دارد.(2) و شاید دلیلش این باشد كه قرض الحسنه دو كار مى كند:
نخست اینكه نیاز نیازمندى را برطرف مى كند كه این بین صدقه و قرض الحسنه مشترك است.
دوم اینكه آبروى افراد نیازمند آبرومندى كه براى حفظ آبروى خویش، حاضر به قبول صدقه نیستند را حفظ مى كند، بنابراین هم رفع نیاز مى كند و هم حفظ آبرو.

و امّا اختصاص عدد مذكور شاید بدین جهت باشد كه هر كار خیرى، به مضمون «مَنْ جاءَ بِالحَسَنةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثالِها» 10 حسنه دارد(3) و چون قرض دهنده دو كار خیر كرده است (رفع نیاز و حفظ آبرو) بنابراین استحقاق بیست حسنه دارد ولى چون پول وام به او باز مى گردد، دو حسنه از آن كم مى شود، لذا قرض الحسنه 18 حسنه دارد و صدقه 10 حسنه، چون در صدقه یك كار خیر بیشتر انجام نشده است.(دقّت فرمایید)(4)


پی نوشت:
(1). همانطور كه در روایت محمد بن سنان در من لا یحضره الفقیه‏، ابن بابویه، محمد بن على‏، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین‏، قم،‏ 1413 قمری‏، چاپ دوم‏، ج ‏3، ص 566، باب (معرفة الكبائر التی أوعد الله عز و جل علیها النار) این معنا آمده است كه امام رضا(علیه السلام) فرمودند: «وَ تَرَكِهِمُ الْقَرْضَ وَ الْقَرْضُ صَنائِعُ الْمَعْرُوفِ»
(2). قسمت اخیر این روایت، در كتاب ثواب الأعمال و عقاب الأعمال‏، ابن بابویه، محمد بن على‏، دار الشریف الرضی، قم‏، 1406 قمری‏، چاپ دوم‏، ص 138 آمده است. طبق این روایت، امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «اَلْقَرْضُ الْواحِدُ بِثَمانیَةِ عَشَرَ وَ اِنْ ماتَ حَسِبْتَها مِنَ الزَّكاة»؛ (قرض الحسنه 18 حسنه دارد و اگر صاحب پول از دنیا برود همان قرض الحسنه از زكات كفایت مى كند)؛ ولى مضمون ذكر شده در متن، به طور كامل در روایتى از روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، ابوالفتوح رازى، حسین بن على، تحقیق: یاحقى، محمد جعفر، ناصی، محمد مهدى، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، 1408 قمری، ج ‏3، ص 342 چنین آمده است كه پیامبر گرامى اسلام فرمودند: «رَأیْتُ مَكْتُوباً عَلى بابِ الْجَنّةِ: اَلصَّدَقَةُ بِعَشَرَةِ وَ الْقَرْضُ بِثَمانیَةِ عَشَرَ، فَقُلْتُ: یا جَبْرئیلَ وَلِمَ ذلِك، وَالَّذى یَتَصَدَّقُ لا یُریدُ الرُّجُوعَ وَ الَّذى یُقْرِضُ یُعْطی لاَنْ یُرْجِعَهُ؟ فَقالَ: نَعَمْ هُوَ كَذلَكَ وَلكَنْ ما كُلُّ مَنْ یَأخُذُ الصَّدَقَةَ لَهُ بِها حاجَةٌ وَ الَّذى یَسْتَقْرِضُ لایَكُونُ الاّ عَنْ حاجَة فَالَصَّدَقَةُ قَدْ تَصِلُ الى غَیْرِ الْمُسْتَحِقِّ وَ الْقَرْضُ لایَصِلُ اِلاّ إلى الْمُستَحِقِّ وَ لذا صارَ الْقَرْضُ اَفْضَلَ مِنَ الصَّدَقَةِ»؛ (بر روى درب بهشت این جمله را دیدم: صدقه 10 حسنه و قرض 18 حسنه دارد، از جبرئیل سؤال كردم علت این امر چیست؟ در حالى كه صدقه دهنده پول خود را بازپس نمى گیرد ولى قرض دهنده بازپس مى گیرد، جبرئیل عرض كرد: آرى همین طور است، ولى تمام صدقات به مستحقین حقیقى نمى رسد، ولى كسى كه قرض مى گیرد واقعاً مستحق است و احتیاج دارد، به همین جهت ثواب قرض الحسنه از صدقه بیشتر است.)
(3). سوره انعام، آیه 160.
(4).گردآوری از کتاب: ربا و بانكدارى اسلامى‏، مكارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ‏ابوالقاسم، مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم‏، 1380 شمسی، چاپ اول‏، ص 38.



منبع: وبسایت آیت الله مکارم شیرازی