موضوع سن ازدواج در ایران به کجا رسید

بر اساس ماده 1041 قانون مدنی که در سال 1313 به تصویب رسیده است، در خصوص عقد نکاح سن ازدواج برای دختر 15 و پسر 18 سال در نظر گرفته شده بود. سال 1353 این قانون تغییر و ازدواج دختران 18 و پسران 20 سال قید شد. در هر دو صورت ازدواج پایین‌تر این سن باید با رعایت شرایط مصلحت و پیشنهاد مدعی العموم و تصویب محکمه انجام می‌شد. از آذرماه 1395 اقداماتی جهت ارائه و معرفی طرح افزایش حداقل سن ازدواج دختران از سوی فراکسیون زنان مجلس با حمایت معاونت زنان و خانواده ریاست جمهوری صورت گرفت. این طرح در 16 اسفندماه 1396 و با 67 امضا تقدیم هئیت رئیسه مجلس شد که طبق طرح ارائه شده، عقد نکاح دختر قبل از 13 و پسر قبل از 16 سال تمام شمسی، ممنوع است. تبصره این ماده نیز تأکید می‌کند که حداقل سن ازدواج برای دختر 16 و برای پسر 18 سال است. عقد نکاح بین 13 تا 16 در دختران و 16 تا  18 سال در پسران منوط به اذن ولی و رعایت مصلحت تشخیص دادگاه به  شرط داشتن قابلیت امکان‌پذیر است. در 4 مهر ماه 1397، نمایندگان مجلس شواری اسلامی با یک فوریت این طرح با 151 رأی موافق، 34 رأی مخالف و 7 رأی ممتنع از مجموع 209 نماینده حاضر با این طرح موافقت کردند.

طرح "کودک همسری" مخالفان و موافقان زیادی را در پی داشت. به گونه‌ای که هر گروه برای اعلام نظر خود دلایل متعددی را بر رد یا تائید آن رسانه‌ای کردند. نه فقط در سطح نمایندگان که در حوزه فعالین اجتماعی، حوزه زنان و خانواده و حتی کاربران شبکه‌های اجتماعی نیز مخالفان و موافقان خاص خود را داشت؛  به گونه‌ای که چندی پیش کلیپی در اینستاگرام از ازدواج یک زوج در سن پایین که اعلام رضایت از شرایط خود داشتند منتشر و دست به دست شد.

موافقان و مخالفان این طرح بر سر موضوعات کلیدی چون ترک تحصیل دختران پس از ازدواج اجباری، افزایش طلاق در ازدواج کودک‌همسری، ناباروری و افزایش سقط‌جنین در سنین پایین، افزایش بیماری‌های زنانه، افسردگی و پرخاشگر شدن دختران با ازدواج در سن پایین و... دارای اختلاف‌نظر هستند.

موافقان

معصومه ابتکار، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده 
این طرح دارای دو بعد مهم است؛ مباحث حقوقی که همه درباره ازدواج زیر ۱۳ سال متفق‌القول هستند که باید متوقف شود، چراکه آسیب‌های جسمی و روحی برای کودکان ایجاد می‌کند. همچنین از منظر ابتکار آمار طلاق و ترک تحصیل در پدیده کودک همسری بالا است.

فریده اولاد قباد، رئیس فراکسیون زنان در مجلس شورای اسلامی 
 کودک همسری تبعات منفی بسیاری برای دختران دارد که می‌تواند از آنها زنانی پرخاشگر بسازد، که نه مادران کاملی برای فرزندانشان باشند و نه همسران مناسبی برای شوهرانشان، و حتی آموزش آنان اغلب متوقف‌شده و با کمترین میزان بهره از نظام آموزشی مدرسه را ترک می‌کنند.

زهرا رحیمی، مدیرعامل جمعیت دانشجویی امام علی(ع)
در این گونه ازدواج‌ها فقط بحث مالی (فروخته شدن دختران) مطرح نیست و ازنظر بهداشتی هم معضلات زیادی را به همراه خواهد داشت. خیلی از پزشکان معتقدند باروری زیر 18 سال به این دلیل که فرایند رشد فرد کامل نشده نباید صورت گیرد. این در حالی است که برای مثال فردی که در 13 سالگی ازدواج می‌کند آموزش و حمایتی نمی‌بیند و به خاطر بارداری زودرس خودش دچار مشکلات جسمی و روحی و افسردگی خواهد شد.

طیبه سیاوشی، عضو فراکسیون زنان
یکی از تبعات منفی ازدواج در سنین زیر 18 سال را شکل نگرفتن فیزیولوژی زن  هنگام بارداری دانسته و معتقد است این امر موجب افزایش آمار سقط‌جنین و یا مرگ مادران کم سن و سال می‌شود.  علاوه بر این ضمن تأکید بر عدم آمادگی دختران 11 یا 12 ساله برای بارداری؛ آن‌ها را مستعد سقط‌جنین مکرر تلقی می‌کند.

پروانه سلحشوری، نماینده مردم تهران در مجلس
طبق آمار، دوسوم ازدواج‌ها در سنین کودکی شانس ابتلا به بیماری‌های مختلف به‌ویژه سرطان دهانه رحم در بزرگ‌سالی را به‌مراتب افزایش می‌دهد.

فاطمه سعیدی، عضو کمیسیون آموزش مجلس
 زنان کم سن بیشتر درگیر سقط‌جنین و ترک تحصیل می‌شوند.

 فاطمه ذوالقدر، عضو فراکسیون زنان
 برای ازدواج تنها بلوغ جنسی کافی نیست و لازم است بلوغ فکری و عقلی نیز محقق شود.

کاظمی، رئیس اداره تنقیح قوانین قوه قضائیه
قوانین ایران مخالف با کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودک است که ازدواج زیر 18 سال ممنوع می‌داند.

اسد بیگی، رئیس اورژانس اجتماعی کشور،
یکی از عوامل افزایش طلاق در کشور را ازدواج دختران در سن زیر 18 سال عنوان نمودند.

مخالفان

کبری خزعلی، عضو شورای فرهنگی-اجتماعی زنان و خانواده شورای عالی انقلاب فرهنگی
 مرگ مادران زیر 18 سال براثر زایمان نسبت به مادران 35 سال به بالا، کمتر است.

زهرا آیت‌اللهی، رئیس شورای فرهنگی-اجتماعی زنان و خانواده
باید به‌جای تمرکز بر ممنوعیت ازدواج در سنین پایین به این ازواج‌ها خدمات بهداشتی مناسب ارائه شود.

مینو اصلانی، رئیس بسیج جامعه زنان
تعیین سن برای بلوغ فکری و عقلی افراد را توهین به انسان‌ها می‌داند. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، به‌طورکلی به‌صرف رسیدن یا نرسیدن فرد به یک سن خاص را نمی‌توان در مورد توانایی او برای پذیرش نقش‌های اجتماعی تصمیم گرفت. ازاین‌رو اظهارنظر در خصوص توانایی فرد، وابسته به شرایط محیطی، جسمی و فرهنگی منطقه‌ای اوست؛ بنابراین به استناد به یک سن مشخص فاقد هرگونه مبنای استدلالی است.

سینا کلهر، مدیر بخش فرهنگ و جامعه مرکز پژوهش‌های مجلس
در قوانین بین‌المللی مسئله میل جنسی را از ازدواج جدا می‌کنند و بر این باورند که بایستی نیازهای جنسی به روش‌های دیگری پاسخ داده شود.

 فرشته روح افزار، مدیر رصد و آمار شورای فرهنگی-اجتماعی زنان و خانواده
دلیل کنوانسیون زنان برای افزایش حداقل سن ازدواج، سن مشخص‌شده در قوانین بین‌المللی است؛ درحالی‌که یکی از مسائل متمایزکننده ایران با غرب در تعیین سن ازدواج،  آزاد بودن روابط بین دختر و پسر و روابط نامشروع در غرب بوده و به همین  دلیل افزایش حداقل سن ازدواج، سبب القای آزادی روابط مشروع به دختران  می‌شود.

رحیم‌پور ازغدی
چرا غرب، در عرصه خانواده، الگوی بسیار بد و ناکارآمد و نامشروع را تبلیغ می‌کند. در آن سبک زندگی ، با "ازدواج و تشکیل خانواده" , مبارزه می‌کنند و می‌کوشند ازدواج را به تأخیر انداخته یا حتی تعطیل کنند. آنان این جنایت را ابتدا با جوامع خود کردند و اینک در جوامعی چون ما تعقیب می‌کنند. دختر زیر 18 سال را "کودک" می‌خوانند که حق ازدواج ندارد اما حق رابطه نامشروع تا حدّ بارداری و سقط‌جنین را دارد. در دبستان‌هایشان، آموزش جنسی و نیز روش سقط‌جنین و پیشگیری از بارداری به دختران دبستانی می‌آموزند زیرا رابطه جنسی دختران از دبستان و سنین ده ، دوازده‌سالگی ، آغاز می‌شود. این بیماری متأسفانه تحت تاثیرسبک زندگی غربی، به اینجا هم سرایت کرده و مقوله "دوست‌پسر" برای دختر دبستانی (یعنی 9 تا 13 ساله که بالغ شده است.) در برخی شهرها و طبقات اجتماعی، به‌وضوح دیده می‌شود...

 واقعیت ماجرا

- در ابتدا باید یک تعریف مشخص از ازدواج در سن پایین مشخص شود؛ آنچه جای اعتراض دارد ازدواج یک دختر 10 تا 13 ساله با مردی 50 ساله است که در ازای کالا، جنس فروخته و مجبور به ازدواج اجباری شده است. هیچ کسی با چنین ازدواج‌هایی موافق نبوده و تقبیح خواهد شد. اما آیا ازدواج یک دختر 15 ساله با یک پسر 18 ساله نیز باید مساوی با چنین ازدواج‌هایی در نظرگرفته شود؟ آنچه دراین امر بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد فاصله سنی در ازدواج است که باید حد مشخصی برای آن قائل شد. از سوی دیگر اتخاذ قوانینی برای ممنوعیت ازدواج در یک بازه سنی خاص اگر برای محدوده های جغرافیایی خاص (مناطق مرزی و سه استان سیستان‌وبلوچستان، آذربایجان و خراسان جنوبی) که بیشتر این شکل ازدواج‌ها صورت می‌گیرد مطرح است، باید دید آیا در آن مناطق ازدواج‌ها به شکل قانونی در شناسنامه ثبت می‌شود یا یک عرف نانوشته بین خانواده‎ها است؟

- طبق آمارهای سازمان ثبت‌احوال، باوجود افزایش محسوس سن ازدواج و افزایش طلاق در 10 سال اخیر، بیش از یک‌سوم ازدواج‌های کشور در گروه سنی زیر 20 سال دختران است حال‌آنکه در بازه زمانی فوق نرخ طلاق در این گروه سنی 23 درصد کاهش داشته (10 درصد کل طلاق‌ها) و نرخ طلاق در گروه سنی بالای 30 سال زنان 50 درصد رشد داشته است ( 19 درصد کل طلاق‌ها).

- بر اساس گزارش دفتر سلامت و جمعیت وزارت بهداشت طی سال‌های 1385 تا 1393 سهم مرگ‌ومیر مادران زیر 18 سال تقریباً کمتر از دو درصد از کل مرگ‌ومیر مادران و سهم مرگ‌ومیر مادران بالای 35 سال بین 22 تا27 درصد بوده است. همچنین طبق آمارهای منتشرشده از سوی سازمان ثبت‌احوال کشور در مورد سن مادران در هنگام زایمان، در طی یک دوره 12 ساله (1383تا 1395) بارداری مادران زیر 20 سال، 40 درصد کاهش و بارداری مادران بالای 30 سال بیش از 50 درصد افزایش داشته است.  ضمن اینکه گروه سنی مادران زیر 15 سال همواره درصد بسیار ناچیزی از کل ولادت‌ها حدود 0.1 درصد را شامل می‌شود.

- بر اساس گزارش کارگروه خدمات پیشگیرانه در ایالت متحده بیشترین شیوع سرطان دهانه رحم برای زنان 40 تا 45 سال و کمترین شیوع برای زنان زیر 20 سال است.

- بر اساس این نمودار اکثر سقط‌جنین‌ها در تهران برای مادران بالای 30 سال و با میانگین سنی 33.5 سال اتفاق افتاده اما میانگین سن باروری در این سال برای شهر تهران 28 سال بوده است.


- سن ازدواج یک قانون قابل تعمیم به همه احاد جامعه نیست. دختران در روستا، شهر،کلان شهر، عشایر، در شمال، جنوب، شرق و غرب کشور چه از نظر جسمی و چه از نظر اجتماعی، فرهنگی و پذیرش مسئولیت‌های زندگی به اشکال مختلفی تربیت می‌شوند. نمی‌توان با اتخاذ یک قانون و ممنوع کردن یک بازه زمانی،  افرادی که هم از نظر فیزیولوژی و جسمی و هم از نظر بلوغ فکری و اجتماعی به تکامل رسیده‌اند را از ازدواج محروم ساخت. اگر بر اساس سازمان بین‌المللی سن ازدواج زیر 18 سال ممنوع است متناسب با فرهنگ آزاد روابط دختر و پسر در نظر گرفته شده است که می‌توانند تا پیش از ازدواج همه گونه روابطی را آزادانه تجربه و حتی فرزندانی نیز داشته باشند اما نه در قالب ازدواج؛ این قانون در هیچ جای ایران پذیرفتنی نخواهد بود.

---