نقطه نخست یک راه پرپیچ‌وخم

اما به هر دلیل و از جمله استقلال‌خواهی ایران در مناسبات با غرب و به ویژه آمریکا، اکنون ایران در موقعیت خاصی قرار گرفته و در یک دوره کمتر از هفت سال، شاهد دو بار تحریم گسترده بوده‌ایم.

این اتفاق پس از آن رخ داد که دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا با روشنی و صراحت گفت، قرارداد موسوم به برجام را که ایران با کشورهای آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، انگلستان و آلمان امضا کرده بود، قبول ندارد و آن را لغو کرد.

در حالی که انتظار می‌رفت سه غول اروپایی یعنی انگلستان، فرانسه و آلمان نیز آمریکا را همانند دور قبلی تحریم‌ها در سال ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ همراهی کنند، اما این بار این اتفاق نیفتاده است. این جدایی اتحادیه اروپا از آمریکا درباره شدت عمل در برابر ایران البته بیشتر در میدان سیاست است و مدیران و سهامداران اصلی شرکت‌هاى بزرگ اروپایی به صف تحریم‌کنندگان پیوسته‌اند.

درباره این جدایی و انگیزه‌های اروپایی‌ها در همراهی نکردن سیاسی آمریکا به ویژه درباره برجام و حفظ آن دیدگاه‌های گوناگونی در میان سیاست‌ورزان و افراد و جریان‌های بانفوذ سیاسی در ایران وجود دارد.

برخی از این طیف‌ها و جریان‌های سیاسی که اکثریت آنها منتقد دولت روحانی هستند، باورشان این بود و هست که اروپا با آمریکا تقسیم کار کرده است و نقش پلیس خوب را بازی می کند و می‌خواهد ایران را از اینکه به مسیر قبل از برجام و توسعه فعالیت‌های هسته‌ای برگردد، منصرف سازد. این گروه هنوز بر این باور استوارند و می‌گویند سازوکار مالی اندیشیده شده برای تسهیل تجارت با ایران نیرویی ندارد و در برابر قدرت واقعی آمریکایی تاب‌آوری نخواهد داشت و نابود می‌شود.

این باور در میان نیروهای سیاسی نزدیک به دونالد ترامپ هم دیده می‌شود و آنها با صراحت می‌گویند این سیستم جدید که در حقیقت مانند یک شرکت تسویه وجوه اروپایی برای ایران عمل می‌کند، تا امکان انجام مبادلات تجاری شرکت‌های اروپایی را با ایران فراهم آورد ابزاری نمادین است و در واقع، «ابزار حمایت از مبادلات تجاری» همچون برنامه‌ای برای معاملات پایاپای بیرون از حوزه تسلط آمریکا بر اقتصاد جهانی کار می‌کند.

این گروه و البته گروه بزرگی از کارشناسان می‌گویند، انتظار می‌رود با این سازوکار تازه ،دامنه این تجارت پایاپای یا تهاتری تنها کالاهای اساسی همچون دارو، غذا و محصولات کشاورزی را در بر بگیرد. قرار نیست که این سازوکار به مبادلات مالی ناشی از فروش نفت، به‌عنوان اصلی‌ترین منبع درآمد ارزی ایران سرایت پیدا کند.

اما گروه دیگری هستند که می گویند، به دلایل گوناگون و از جمله این احتمال که باید در پایداری ترامپ در منصب فعلی تردید کرد و همچنین با این تحلیل که الان بهترین روزگار برای استقلال‌خواهی نسبی اروپا از آمریکاست باید در این نقطه ایستاد و از برجام دفاع کرد.

واقع‌بینی سیاسی و منطق و عقل فرمان می‌دهد دستگاه دیپلماسی ایران دیدگاه دوم را مبنای فعالیت‌های رسمی و غیررسمی قرار داده و از همین نقطه در خط ترسیم مناسبات تازه با غول‌های اروپایی حرکت کند. رها کردن همین یک نقطه موجود برای ترسیم یک خط تازه در تهیه وتدارک سیاست خارجی و به تبع آن تجارت خارجی تازه با خرد سیاسی ناسازگار است.

بازرگانان و کارخانه‌داران و سایر فعالان اقتصادی می‌توانند با ایستادن بر روی این نقطه تلاش کنند نقاط بعدی را یافته و آن را به یک فرصت تبدیل کنند. اروپایی‌ها با صراحت تمام از ایران می‌خواهند در مسیر جدایی آنها از آمریکا در این پرونده برخی همکاری‌ها را بپذیرند. شاید این مسیر تازه و کارسازی باشد که بتوان با ایستادن در آن رخنه و شکاف واقعی در رژیم تحریم‌ها ایجاد کرد.

منطق استوارى که بهره‌برداری از کوچک‌ترین روزنه‌ها را یک رفتار کامیاب می‌شناسد ،به ما یادآوری می‌‍کند این روزنه را نبندیم.

تاسیس سازوکار تازه نقطه نخست مناسبات میان ایران و اتحادیه اروپا خواهد شد اگر به آن اعتقاد داشته باشیم و بر پدیدار کردن هر روزنه برای نفس کشیدن تجارت خارجی و نظام ارزی به محاصره‌افتاده ایران باور داشته باشیم.

---

منبع: تجارت نیوز