خانه ملا باشی اصفهان یا خانه معتمدی، چرا مهم شد؟!

تاریخ ساخت خانه ملا باشی

در طی کاوش ها و مستنداتی که در طول تاریخ از این خانه به جای مانده، تاریخ ساخت آن مربوط به دوره های صفویه، زندیه و قاجاریه است. به همین دلیل آثار معماری از هر یک از این دوران ها و حکومت ها در این خانه و عمارت تاریخی یافت می شود. درباره زمانی که ملا باشی وارد اصفهان می شود و این خانه را برای اقامت بر می گزینه داستان های بسیاری در تاریخ وجود دارد که در ادامه می خوانید. خانه ملا باشی در خیابان ملک اصفهان واقع شده است.

ملا باشی چه کسی بود؟

ملا باشی منجم ناصر الدین شاه بود که برای ماموریتی به اصفهان فرستاده شد. قصه ی ملاباشی اصفهان به زمان و دوران قاجاریه و حکومت ظل السلطان پسر ارشد ناصرالدین شاه قاجار در اصفهان بر می گردد. ظل السلطان به خاطر آن که از مادری غیر قاجاری به دنیا آمده بود برای ولیعهدی انتخاب نگردید. همین موضوع باعث به وجود آمدن عقده ها و رفتارهایی شده بود که این شخص برای نشان دادن قدرت خود انجام می داد. از جمله کارهای این شخص، ساخت ارتشی با لباس‌های سربازان اتریشی بود و معلمانی از آلمان اجیر کرده بود تا به این سربازان فنون رزم بیاموزند.
ظل السطان تمام آثار دوران صفوی را یا کاملا نابود نمود یا تا مرز نابودی کشاند و عجیب تر از همه خسارتی است که به طبیعت ایران در ناحیه میانکاله زد. بسیاری از حیوانات بومی ایران در میانکاله مانند مارال، ببر خزری و… را به کل از بین برد.

اما ظل السطان چه ارتباطی به شخصیتی به نام ملا باشی دارد؟

با خواندن مطلب بالا کمی از تاریخ و شخصیت های دوران ملا باشی آگاه شدید. در آن دوران که ظل السطان در اصفهان حکومت می کرد، ملا باشی در تفرش زندگی می نمود و هنوز با اصفهان کاری نداشت. همچنین خانه ای به اسم ملا باشی اصفهان هنوز وجود نداشت. به این معنی که این خانه زیبا هر چند ساخته شده بود اما در دست حکومت قرار داشت و ملاباشی هنوز آن را نخریده بود. با این حال، حادثه ای عجیب شخصیت ملا باشی را به سمت اصفهان رهسپار نمود.

اتفاقی که ملا باشی را به اصفهان کشاند، چه بود؟

به دلیل کارهایی که ظل السطان برای نابودی و البته خلاف عرف انجام می داد، همسر مؤمن او اعتراض نمود. همسر ظل السلطان برای اعتراض به اخلاق و کردار زشت او مقیم خانه‌ی آقا نجفی آخوند، صاحب منسب و امین آن دوره در اصفهان شد. خانه آقا نجفی آخوند هم اکنون به خانه مشروطه معروف است که تا خانه ملا باشی اصفهان تنها ۱۵ دقیقه پیاده روی دارد. در نتیجه این دو خانه بسیار نزدیک به هم هستند.

در ادامه ماجرا، ظل السطان برای مجازات همسر خود، تمام پسران را جمع نمود و به آن ها گفت که هر کس مادر خود را بکشد، نیمی از املاک من به او می رسد!

در نتیجه این جریان، همین اتفاق نیز افتاد و باعث شد که جو اصفهان نا آرام و متشنج شود. همین جریان ملا باشی را به اصفهان کشاند. ملا باشی فردی معتدل و ملبس به لباس روحانیت بود که برای آرام کردن جو متشنج ایجاد شده به اصفهان فرا خوانده شد.

ورود ملا باشی به این خانه

با ورود ملا باشی به اصفهان خانه تاریخی حال حاضر را خرید. خانه ملا باشی اصفهان در آن زمان چندان بزرگ یا زیبا نبود اما موقعیت بسیار خوبی در میان خانه های دیگر سیاسیون و روحانیون اصفهان داشت. مثلا خانه ملک التجار یا خانه آقا نجفی آخوند تنها چند قدم تا این خانه فاصله داشت. ملاباشی به دستور دولت وقت در این خانه مقیم شد.

زمانی که ملاباشی به این عمارت پا گذاشت، این خانه تنها شامل دو پنج دری و یک بخش زمستان نشین بود که از دوره زندیه باقی مانده بود. در نتیجه خانه‌ای بسیار کم اهمیت جلوه می‌کرد. ولی با آمدن ملاباشی اوضاع این خانه تغییر نمود.  بخش شاه نشین و اتاق ۹ دری به این خانه اضافه شد. این دو بخش جدید، هم اکنون یکی از مهم‌ترین و جذاب‌ترین اتاق های این عمارت و خانه ملا باشی اصفهان هستند. بیشتر عکس هایی که در اینترنت می بینید از این اتاق ها گرفته شده است.

بخش های مختلف خانه ملا باشی اصفهان

خانه‌ی ملا باشی را می‌توان به چهار بخش کلی تقسیم کرد:

حیاط بیرونی
تابستان نشین
حیاط اندرونی
شاه نشین

حیاط بیرونی خانه ملا باشی

این عمارت در واقع نمونه‌ای جذاب از معاری خانه‌های ایرانی است، خانه به معنی اینکه واقعا در آن ها زندگی می‌کرده‌اند و به زندگی مردم عادی زمان خود نزدیک بوده‌اند. از این جهت خانه ملا باشی می‌تواند زاویه نو و تازه‌ای را از اصفهان برای شما روشن کند. خانه به دو بخش کلی تقسیم می‌شود فضاهای زندگی و فضاهای خدماتی، در فضای زندگی فضا گرم و صمیمی، پر انرژی گشوده و با نورگیری بالا است و در فضاهای خدماتی اتاق‌هایی برای استراحت و کارهای اندرونی است که در آن فضا بسته‌تر، جدی تر و سرد است.

حیاط بیرونی

زمانی که آقای معتمدی در سال ۸۰ خانه ملا باشی اصفهان را خریداری می‌کنند، این قسمت کاملا ویران شده بود. به همین خاطر بیشترین بازسازی ها اینجا صورت گرفت و از این رو بازسازی این قسمت، بیشتر از هرجای دیگر به چشم می‌آید. پله‌هایی که شما را به طبقه بالایی و ایوان می‌رساند، در این حیاط قرار دارد. اتاق زیبایی هم در انتهای حیاط بیرونی قرار گرفته که پنجره‌های رو به خیابانش رنگارنگ و زیبا بازسازی شده است. اولین تصویری است که از خانه ملا باشی اصفهان می‌بینید پنجرهای همین اتاق است. تمام اجسام، وسیله ها و مبلمان این اتاق عتیقه بوده و اگر در هنگام غروب وارد این اتاق شوید، نور خورشید که با عبور از شیشه‌های رنگی همانند رنگین کمان شده، تمام اتاق را پر کرده است.

تابستان نشین

از حیاط یا راهروی کناری آن که تماما نورپردازی و تزیین شده می‌توانید به بخش تابستان نشین خانه که یادگار زندیه است برسید. البته این قسمت هم به طور کامل مرمت شده و دیوارهای این بخش از خانه به طور کامل نقاشی شده است. تنها بخشی از این نقاشی‌ها که عمر زیادی دارد و از گذشته به جای مانده را، می‌توانید در کنار ستون اول ببینید که ابعاد آن حدود ۲۰ سانتی متر مربع است.

در لایه برداری‌هایی که در بازسازی انجام شده بسیاری از تزئینات تاریخی و قدیمی تر پیدا شد. در این نقاشی‌ها، نام سیارات و ماه‌های باستانی ایرانی روی سقف و دیواره‌ها کشیده شده است. اتاق‌هایی دور این فضا وجود دارند که از آن ها به عنوان اتاق های اقامتگاه استفاده می شود. عمارت و خانه ملا باشی اصفهان به عنوان هتل دیپلمات استفاده می شود.

حیاط اندرونی

وقتی از راهرو بین حیاط بیرونی و تابستان نشین به این حیاط می‌رسید، روحتان تازه می‌شود، زیرا آنچه از یک خانه تاریخی انتظار داشتید اینجاست! این قسمت به طور کامل فضای تاریخی خود را حفظ کرده و ۹ دری و پنج دری‌ها با آن چوب‌های کهنه شکوه عجیبی به فضا داده‌اند. فقط یک سمت این عمارت است که در مرحله اول شما را جذب نمی‌کند و به نظر فقط یک دیوار ساده است ولی وقتی به همان از زاویه‌ای دیگر نگاه کنید پر است از نقاشی‌هایی که خوش رنگ و زیبا به بنا رنگ اضافه کرده‌اند. حوض میانی بلند به شاه نشین ختم می‌شود. که در پایین آن سرداب قرار دارد.

همان طور که اشاره شد در این حیاط دو بخش قاجار و صفوی وجود دارد و شما به وضوح تفاوت معماری صفوی و قاجاریه را مشاهده می‌کنید. به راحتی می توانید تفاوت بین سرداب‌های بنا را ببینید. سرداب قاجاری وسیع تر و با سقفی چوبی است ولی سرداب صفوی تماما سقفی طاق و چشمه‌ای از جنس آجر دارد. تفاوت دیگر در نوع شومینه‌هاست که در دوره صفویه از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و روی آن تزیینات زیادی انجام شده است. از دیگر خصصویات منحصر به فرد در این حیاط، کنگره‌های چوبی منقوشی است که در بالای اتاق ۹ دری قرار گرفته و معماری قاجاریه را یک بار دیگر، به بیننده یادآور می‌شود.

شاه نشین خانه

شاه نشین این خانه، زیباترین بخش این خانه که انگیزه مالک برای بازسازی عنوان شده و خوشبختانه آسیب چندانی از مرور زمان ندیده است. دیوارهای آینه کاری، نقاشی روی کچ، کچ کاری و نوری که از ارسی‌های ۹ دری به اتاق می‌بارد، هر بازدید کننده ای را مسحور می کند. دور تا دور این اتاق، اشیای عتیقه ای دیده می شود. تزئینات کار شده بر روی سقف و لوسترها به زیبایی این بخش از خانه کمک کرده‌اند. ارسی‌های خانه ملا باشی اصفهان یکی از زیباترین ارسی های قدیمی هستند. در طول دوره‌های گذشته بخشی از چوب این اورسی‌ها را بید زده است ولی هنوز هم پابرجا و سالم هستند. به همین خاطر شاید در این خانه بوی نفتالین را حس کنید. نمونه‌ی این ارسی‌ها را می‌توانید در انگورستان ملک و همین طور خانه مشروطه هم پیدا کنید.

دیگر فضاهای خانه ملا باشی یا خانه معتمدی اصفهان

این خانه بیش از ۱۰ اتاق دیگر هم دارد و هم اکنون که تبدیل به اقامتگاه شده، به هر کدام از آن ها، نام یکی از ماه‌های ایرانی را داده اند. هر یک از این اتاق ها ویژگی خاص خود را دارد.

---

منبع: مجله گردشگری الی گشت