فیلترینگ اینترنت در ایران از منظر اقتصاد

در برخی از کشورها وظیفه فیلترینگ و پالایش برعهده شرکت‌های خصوصی است. مثلا اینستاگرام به شما اجازه نمی‌دهد که به‌طور مستقیم مردم را به خودکشی دعوت کنید یا در صفحه شخصی خود عکس و مطالب جنسی بگذارید. این شرکت‌ها باور دارند که نشر مطالب غیراخلاقی به ارزش سهام و درآمد شرکت صدمه می‌زند.

ازآنجایی‌که قواعد مذهبی و اجتماعی ایران با استانداردهای این شرکت‌های خصوصی هم‌خوانی ندارد، کار فیلترینگ از سوی دولت انجام می‌شود. موضوعی که از پایه ایرادی ندارد، اما به‌شدت نادرست اجرا می‌شود و منابع مالی فراوانی از بین می‌رود.

نگاهی به فیلترینگ

کشورهای ایران، سوریه، چین، بحرین و ویتنام بیشترین درصد فیلترینگ در جهان را دارا هستند. البته اگر فیلترهای اعمال‌شده توسط شرکت‌های گوگل، فیس‌بوک، اینستاگرام، مقابله با سایت‌های تورنت و دیگر مراجع دانلود غیرقانونی و نظارت بر رفتار آنلاین شهروندان را حساب کنیم، آمریکا در صدر این جدول قرار می‌گیرد.

برخی از شرکت‌های کوچک آمریکایی دسترسی کاربران ایرانی و چینی به وب‌سایت‌هایشان را محدود می‌کنند. بیشتر نگرانی آن‌ها از حملات سایبری و هکرها است. آن‌ها فکر می‌کنند که به دلیل محدودیت‌های مالی، از این کشورها مشتری نخواهند داشت. پس محدود کردن آن‌ها صدمه مالی به همراه ندارد.

۸۰ درصد حجم هک کردن و شکستن قفل خدمات پولی (مثل فتوشاپ) از سوی چین و ایران انجام می‌شود. به همین دلیل این شرکت‌ها در مورد کاربرانی چینی و ایرانی سخت‌گیری بیشتری دارند.

بیشتر محتوای فیلتر شده در ایران، محتوای جنسی است. نزدیک به ۹۵ درصد این سایت‌ها فیلتر هستند. نیمی از ۵۰۰ سایت برتر الکسا (پربازدیدترین سایت‌های جهان) با دکمه فیلترینگ مواجه شده‌اند.

فیلترشکن، یک راه‌حل ارزان

اما مردم به‌سادگی از سد فیلترهای اعمال شده عبور می‌کنند. آن‌ هم خیلی ساده. فیلترشکن‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:

فیلترشکن رایگان
فیلترشکن پولی
طبیعتا شرکت‌های ارائه‌دهنده فیلترشکن رایگان به قصد خیر خدمات مجانی ارائه نمی‌کنند. این شرکت‌ها با اهدافی مثل جمع‌آوری اطلاعات، تبلیغ و یا تسهیل دسترسی کاربران به وب‌سایت خودشان، اقدام به تولید و نشر این نرم‌افزارها می‌کنند. در مواردی هم فیلترشکن رایگان، نسخه کُند و محدود برنامه اصلی است و می‌خواهد جذب مشتری کند.

مهم‌ترین نگرانی‌ها در مورداستفاده از فیلترشکن‌ها شامل امنیت، کیفیت سرویس و نقض حریم خصوصی است.
مهم‌ترین نگرانی‌ها در مورداستفاده از فیلترشکن‌ها شامل امنیت، کیفیت سرویس و نقض حریم خصوصی است. فیلترشکن‌های پولی معمولا امن‌تر تلقی می‌شوند که این تصور درست نیست. ارائه‌دهنده خدمات رایگان با اهداف غیراخلاقی (دزدی اطلاعات، جاسوسی و تبلیغات ناخواسته) می‌تواند یک نسخه پولی ارائه کند که همین بدی‌ها را داشته باشد.

هزینه استفاده از وی‌پی‌ان

کاربرانی که از فیلترشکن‌های رایگان استفاده می‌کنند، تعداد زیادی فیلترشکن دانلود می‌کنند که در صورت افت کیفی یک گزینه، به سراغ گزینه‌های دیگر بروند. هر گیگ فضا روی یک گوشی آیفون ۱۵ تا ۳۰ هزار تومان ارزش دارد (از مقایسه قیمت مدل‌های مختلف آیفون). فیلترشکن‌ها بخشی این فضا را به خود اختصاص می‌دهند.

در مواردی که فیلترشکن تبلیغ ارسال می‌کند، هزینه اینترنت لازم برای دریافت و مشاهده تبلیغ از حساب کاربر کسر می‌شود. همچنین در صورت استفاده از فیلترشکن، مراجعه به سایت‌های داخلی با تعرفه ترافیک بین‌الملل محاسبه خواهد شد.

این تنها هزینه‌های مستقیم فیلترشکن است. هزینه‌هایی مثل نفوذ بدافزارها و دزدی اطلاعات در صورت استفاده از وی‌پی‌ان‌های ناامن، هزینه‌هایی واقعی هستند.

چرا فیلترینگ به سلامت اینترنت لطمه می‌زند؟

اولین صدمه وارد شده به کاربران، سوق دادن آ‌ن‌ها به سمت استفاده از نرم‌افزارهایی است که در مورد امنیت آن‌ها تردید وجود دارد. یعنی هل دادن آن‌ها به سمت ورطه خطرناک دزدی اطلاعات، نقض حریم شخصی و آسیب‌های مالیِ سخت‌افزاری.

باید بپذیریم که بسیاری از کاربران حاضر نیستند برای استفاده از سایت‌های بزرگ‌سالان و رسانه‌های خارجی مثل بی‌بی‌سی، فیلترشکن خریداری کنند. شاید آن‌ها در حالت عادی به دانلود آن‌ها نپردازند. همچنین در مورد مشکلات استفاده از فیلترشکن بیشتر فکر کنند. از سوی دیگر درگاه‌های پرداخت و برخی سایت‌های داخلی مثل دیوار و تلوبیون، آی‌پی خارجی را قبول نمی‌کنند و کاربر مجبور می‌شود فیلترشکن خود را قطع و وصل کند.

وقتی تعداد سایت‌های فیلتر شده خیلی زیاد شود، وقتی فرد برای دسترسی به محتوای علمی، هنری و آموزشی مجبور به استفاده از فیلترشکن شود و وقتی کاربردهای اساسی مثل توییتر، یوتیوب و تلگرام محدود باشد، دانلود یا خرید فیلترشکن توجیه اقتصادی پیدا می‌کند.

کودکان ایرانی به آسانی به فیلترشکن دسترسی دارند!

برای مثال یوتیوب کودکان (YouTube Kids) را در نظر بگیرید. در این اپ شما می‌توانید در ویدیوهایی که به فرزندتان پیشنهاد می‌شود دخالت کنید، خودتان تعیین کنید که چه‌نوع محتوایی در اختیار او باشد، سابقه فعالیتش را به‌طور کامل ببینید، برای جستجوهای او قاعده تعریف کنید، زمان استفاده از اپ را برایش محدود کنید و اگر ویدیویی را مناسب کودکان نیافتید آن را گزارش کنید.

وقتی تعداد بسیار زیادی از سایت‌های مفید (مثل یوتیوب کودکان) فیلتر باشد، بعید نیست که خودتان برایش فیلترشکن بریزید. و شب او را با تبلتی تنها می‌گذارید که قابلیت عبور از هر فیلتری را دارد. این داستان خیالی نیست. امروز بیشتر کودکان و نوجوانان ایرانی روی گوشی، تبلت و کامپیوتر خود فیلترشکن دارند و حتی والدین آن‌ها حق اشتراک ماهانه‌شان را می‌پردازند!

سیاست‌گذاری پیشنهادی

ابدا قصد ندارم بگویم که فیلترینگ به هر شکلی که باشد بد و ناپسند است. ما هم دوست نداریم محتوای خطرناک مثل چالش نهنگ آبی (Blue whale challenge) و فیلم‌های جنسی بدون هیچ سدی در مقابل کودکان و نوجوانان قرار بگیرد. اتفاقا تمام بحث در این است که فیلترینگ به شیوه کنونی، دسترسی به این مطالب را ساده‌تر و ارزان‌تر کرده است.

فیلترینگ باید با حساسیت، دقت و خِسّت فراوان صورت گیرد، تا کارکرد خود را از دست ندهد. همچنین سیاست‌های ناظر بر فیلترینگ برای عموم مردم شفاف باشد و بدانند مثلا چرا می‌توانند سایت آمازون را ببینند، اما نسخه آلمانی آن را نه.

فیلترینگ واقعا باید در راستای حمایت از شهروندان، صیانت از اخلاق و ارتقای سرمایه اجتماعی و اتحاد ملی باشد، نه از میان‌بردن چند صدایی: اگر کسی مردم را به اسیدپاشی دعوت کرد قطعا باید فیلتر شود. اما دکمه فیلترینگ نباید برای کسی خرج شود که با سیاست‌های میخکوب ارزی مخالف است!

فیلترینگ تلگرام و معرفی اپ‌های وطنی درس خوبی بود. مردم یا خودشان اپ جایگزین پیدا کردند، یا تنها آبی ریخته شد در بازار تولیدکنندگان فیلترشکن. نتیجه این بود که برای جمعیت کثیری از مردم دسترسی به سایت‌های فیلتر شده آسان‌تر شد!

---

منبع: تجارت نیوز