تعامل و رشد میان سینما و ادبیات داستانی قوام نیافته است

مزدا مرادعباسی نویسنده و مترجم، درباره این اثر  گفت: در ابتدا لازم می‌دانم اشاره کنم اقتباس از دست‌مایه‌های ادبی در اغلب اوقات در تقویت و غنای اثر شکل یافته در رسانه تصویر موثر بوده است. فرایندی که با برجسته ساختن روایت که فصل مشترک ادبیات و سینماست به ارتباط میان دو رسانه شاکله‌ای روش‌مند و تاویل‌پذیر بخشیده است.

او افزود: کتاب "خاطره‌نگاری بر پرده جادو" پاسخی است به این پرسش که چگونه دو رسانه‌ای که در ظاهر تفاوت‌های آشکاری دارند، می‌توانند به برآیندی تاثیرگذار برسند که نه تنها از ویژگی‌های تصویری متن مبدا بهره ببرند که به خلق اثری جدید و تامل برانگیز در امتداد معنایی اثر مبدا منتج شوند. بررسی تحلیلی روند اقتباس از دست‌مایه‌ای ادبی در رسانه سینما به شیوه‌ای کاربردی و ملموس نمایان‌گر بازآفرینی و بازتعریف متن مبدا در قالبی متفاوت است و می‌تواند به عنوان الگویی تعمیم‌پذیر، موانع و چالش‌ها و راهکارهای حرکت در این مسیر را آشکار کند.

مرادعباسی با این توضیح که کتاب "خاطره‌نگاری بر پرده جادو" مشتمل بر دو فصل اصلی است، ادامه داد: فصل نخست با نام "واژه‌ها و قاب‌ها" مشتمل بر سه بخش "داستان در آینه سینما"، "نقش‌مایه‌های اقتباس" و "مسیر اقتباس" در پی واکاوی بحث‌های نظری شکل گرفته درباره فصل مشترک ادبیات و سینما و بازنمایی نگاهی نظری بر عناصر و پیش فرض‌های ساختاری فرایند اقتباس است. فصل دوم با عنوان "سینمای واژه‌ها" سعی در نمایاندن شیوه عملی اقتباس ادبی در سینما از دریچه بررسی تحلیلی فرایند بازآفرینی تصویری متن مبدا در بیش از 30 اثر سینمایی است که مجموعه‌ای متنوع به لحاظ مضمونی و ساختاری را در بر می‌گیرد.

او اضافه کرد: هدف فصل دوم تکمیل دیدگاه ترسیم شده در فصل نخست و ارایه نگرشی کاربردی درباره اقتباس ادبی در سینماست. تحلیل انتخاب‌ها، گزینش‌ها، کاستن‌ها و افزودن‌ها در مسیر بازآفرینی شخصیت‌ها و مضامین و جان‌مایه دست‌مایه منبع در رسانه تصویر که شاکله فصل دوم را سامان می‌دهد می‌تواند بستری مساعد و مقدمه‌ای فراهم آورد که علاقه‌مندان به این مسیر را در رسیدن به شناختی هدف‌مند از اقتباس ادبی در سینما یاری دهد.

مرادعباسی با بیان این که نگارش کتاب حدود 9 ماه طول کشیده و امیدوارم در آینده نزدیک فرصتی فراهم شود تا بتوانم با گسترش دامنه بحث‌های تحلیلی و افزایش نمونه‌های مطالعاتی به تقویت بعد کاربردی آن بی‌افزایم، تصریح کرد: اغلب مخاطبان جدی هنر هفتم اذعان دارند که اقتباس ادبی به عنوان رکن و پشتوانه‌ای انکارناپذیر در تولید آثار تصویری در کشورهای صاحب سبک همیشه مطرح بوده است. مطالعه تاریخ سینما آشکار می‌سازد که بسیاری از آثار شاخص و جریان‌ساز در طی سال‌هایی که از عمر این هنر-صنعت می‌گذرد بر پایه و شالوده ادبیات داستانی شکل گرفته‌اند. مطالعه تاثیر شیوه نگارش چارلز دیکنز بر نوآوری‌های تصویری دیوید وارک گریفیث در سال‌های نخستین گسترش سینما در کنار بررسی پیدایش و نوزایی ژانرهای سینمایی چون نوآر یا وسترن از منظر پیشینه‌های ادبی‌شان، همه نشان از نقش تاثیرگذار و تعیین کننده ادبیات در اعتلا و پیشرفت سینما دارد.

او با این توضیح که در سینمای ایران نیز ردپای ادبیات داستانی در برهه‌های تاثیرگذار آن قابل تامل است، اظهارداشت: علاوه بر آثار اقتباس یافته از ادبیات داستانی خارجی، نقش ادبیات داستانی معاصر ایران و آثار نویسندگانی چون غلامحسین ساعدی، هوشنگ گلشیری و صادق چوبک در شکل‌گیری موج نوی سینمای ایران در اواخر دهه چهل و دهه پنجاه شمسی، جایگاه ادبیات داستانی در آثار سینماگرانی چون داریوش مهرجویی، ناصر تقوایی، بهمن فرمان‌آرا، مسعود کیمیایی، خسرو هریتاش و نیز تاثیر ادبیات داستانی کودک و نوجوان به ویژه آثار هوشنگ مرادی‌کرمانی در سینمای اقتباسی سال‌های پس از انقلاب شایسته بررسی است.

مرادعباسی ادامه داد: با این همه رویکرد سینمای کشور به دست‌مایه‌های ادبی هنوز مسیرهای طی نشده و راهی طولانی پیش رو دارد و تعامل رو به رشد میان دو رسانه هنوز قوام نیافته است. بخشی از این قوام نیافتن معطوف به کم اهمیت دانستن یا حتی بی‌اهمیت دانستن واکاوی و آگاهی بخشی درباره فرایند اقتباس ادبی در فضای آکادمیک و آموزشی است و بخشی دیگر متاثر از عدم شناخت کافی و لازم سینماگران نسبت به دست‌مایه‌های ادبی و ظرفیت تصویری خفته در آن‌هاست. در هر حال ایجاد آشنایی و شناخت نسبت به این مقوله قدم اول برای دست یافتن به نگاهی روشمند به اقتباس از دست‌مایه‌های ادبی در سینما و پیش زمینه به کارگیری آن در ساخت آثار سینمایی است.

از میان آثار بررسی شده در فصل دوم می‌توان به فیلم‌های "شاهین مالت" جان هیوستون، "مرد سوم" کارول رید، "با گرگ‌ها می‌رقصد" کوین کاستنر، "ربه‌کا" آلفرد هیچکاک، "خوشه‌های خشم" جان فورد، "دره من چه سبز بود" جان فورد، "دکتر ژیواگو" دیوید لین، "سکوت بره‌ها" جاناتان دمی، "ذهن زیبا ران هوارد، "جایی برای پیرمردها نیست" برادران کوئن، "مسیر سبز" فرانک دارابونت و "ماهی بزرگ" تیم برتون اشاره کرد.

کتاب "خاطره‌نگاری بر پرده جادو" با زیرعنوان بازشناسی اقتباس سینما از ادبیات داستانی در شمارگان 1000 نسخه و با قیمت 45 هزارتومان توسط انتشارات علمی و فرهنگی در 872 صفحه روانه بازار کتاب شده است.

مزدا مرادعباسی فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی از دانشگاه تربیت مدرس، دانشجوی مقطع دکترای مطالعات فیلم در دانشگاه نیوساوت ولز استرالیا است. 

"واژه در قاب: ساختارشناسی جریان اقتباس ادبی در سینمای ایران" انتشارات سوره مهر (نامزد دریافت قلم زرین بهترین تالیف در سومین مراسم کتاب سال سینمای ایران)، "رویاهاتو از دست نده: بررسی سینمای کودک و نوجوان محمدعلی طالبی" انتشارات بنیاد سینمایی فارابی، "بانویی از زاگرس: سینمای پوران درخشنده با تکیه بر سیمای کم توانی بر پرده نقره‌ای" انتشارات بنیاد سینمایی فارابی و ترجمه "راهنمای نگارش تحلیل فیلم" نوشته تیموتی کوریگان نشر مرکز از آثار منتشر شده او به شمار می‌آیند.     

---

منبع:هنر آنلاین