زندگی برهنه هوموساکرها در «وضعیت استثنایی»

کتاب «وضعیت استثنایی» اثر جورجو آگامبن، اندیشمند مشهور ایتالیایی با ترجمه پویا ایمانی با شمارگان ۳۰۰ نسخه، ۱۷۶ صفحه و بهای ۲۲ هزار تومان از سوی نشر نی منتشر شد. چاپ نخست این کتاب در سال ۱۳۹۵ با شمارگان هزار نسخه و بهای ۱۴ هزار تومان در دسترس مخاطبان قرار گرفت. آگامبن خود بر این ترجمه مقدمه‌ای نوشته است. ویراستار این کتاب نیز افشین جهاندیده، مترجم عمده آثار میشل فوکو به فارسی است.

«وضعیت استثنایی» دومین مجلد از مجموعه هوموساکرِ آگامبن است که انتشار آن در سال ۱۹۹۵ با کتاب «هوموساکر: قدرت حاکم و حیات برهنه» آغاز شد. «وضعیت استثنایی» نیز برای نخستین بار در زبان اصلی در سال ۲۰۰۳ به چاپ رسید. در ادامه این مجموعه نیز کتاب‌هایی چون «باقیمانده‌های آشویتس»، «ملکوت و جلال»، «آیین مقدس زبان»، «والاترین فقر»، «کار خدا: دیرینه شناسی تکلیف» و «کاربرد بدن‌ها» منتشر شدند.

کتاب ۶ بخش دارد که عناوین آن به ترتیب عبارتند از: «وضعیت استثنایی به مثابه پارادایم حکومت»، «زورِ – قانون»، «یوستیتیوم»، «نبر غولان بر سر خلا»، «عید، عزا، آنومی» و «آکتوریتاس و پوتستاس».

در فلسفه‌های سیاسی معاصر «وضعیت استثنایی» را برای نخستین بار کارل اشمیت، نظریه‌پرداز معروف نازی‌ها در نظریه قانون خود در کتاب «الهیات سیاسی» به کار برده بود. اشمیت در این نظریه ثابت کرد که حاکم جامعه در وضعیت استثنایی به ‌نام منافع همگانی و حفظ اجتماع پا را فراتر از قانون گذاشته و درباره آن وضعیت استثنایی با وضعیت اضطراری خاص تصمیم می‌گیرد و کلا سیاست نیز چیزی نیست جر تصمیم گیری‌های حاکم در وضعیت استثنایی. البته اشمیت این نظریه را در جایگاه نظریه‌پرداز و فیلسوف سیاسی نازی‌ها و مشاور حقوقی شخص هیتلر، وضع است.

اما آگامبن شرح و بسط این معنا را با بهره‌گیری از مفهوم هوموساکر به نحوی ارائه کرد که بدل به پارادایمی برای تفسیر و تحلیل امر سیاسی و کنش‌های سیاسی حکومت‌ها شد.

آگامبن شرح می‌دهد که هوموساکر مفهومی متعلق به روم باستان است و به کسی اطلاق می‌شد که عمل ناشایستی را مرتکب شده  و یکی از تابوهای جامعه را زیر پا گذاشته است و به همین دلیل از تمام حقوق شهروندی و انسانی خود محروم شده است. به این ترتیب هوموساکر یک اصطلاح حقوقی است که در علم اخلاق هم کاربرد دارد. محروم شدن از حقوق انسانی و شهروندی باعث مباح شدن خون هوموساکر هم می‌شد و دیگر شهروندان می‌توانستند بدون آنکه مسئولیتی گردنشان باشد هوموساکر را بکشند. در این حالت هوموساکر از مقام انسانیت ساقط شده و هیچ قانونی نمی‌تواند از کرامت و حتی حق حیات او دفاع کند.

بنابراین هوموساکر کسی است که طبقه‌بندی‌ها و اصول را زیرپا گذاشته و مرزبندی‌های آن را به هم ریخته است و دستور فقهی بر تعذیرش است و قتل و تعذیر او به مثابه توجه دوباره به اخلاق یا بازگشت اخلاق و بازگشت قانون و فرامین دینی به جامعه است. بنابراین هوموساکر را می‌توان قربانی نامقدسی برای حفظ ارزش‌ها دانست. آگامبن در اصل این وضعیت را که هوموساکر از همه حقوق خود معلق می‌شود تا به قتل و تعذیر برسد، «وضعیت استثنایی» می‌نامد. زندگی در «وضعیت استثنایی» یک زندگی برهنه‌ای است که هر لحظه امکان قطع شدن آن وجود دارد.

---

منبع: مهر