آنچه از هنرمندان بعد از پلاسکو بهجا مانده است
یک دنیا خاطره و دیگر هیچ
حادثه چهارراه استانبول، سوژه داغی برای بازتاب غم و اندوه، رشادت و شهادت و بازخوانی خاطرات بوده و است. اهالی فرهنگ و هنر پس از نبودِ پلاسکو، درباره این رویداد تلخِ ملی چه کردهاند؟
دو سال از غروبِ آن پنجشنبه غمانگیز میگذرد. آتشی که بر جان ساختمان 55 ساله تهران افتاد، حاصلش تلی از خاکستر و دود بود که در سرمای دیماه، داغِ داغ بود. حالا پلاسکو تبدیل به یک تراژدی شده است؛درست مانند بسیاری از حوادث غمناک و دردناکی که در گوشه گوشه جهان اتفاق میافتد.
این قصه پر غصه به میتوانست و ظرفیتش را داشت که از آوار گداختههایش، آثار فرهنگی و هنری متعددی خلق شود؛ اما دریغ که بعد از گذشت قریب به دو سال، تعداد آثار موضوعی و مضمونی قابلتوجه به عدد طبقات آنهم نرسیده است. در ادامه مروری کوتاه داریم به مهمترین آثار تولیدشده با موضوع «پلاسکو».
محبوبه زارع نویسنده جوان و خالق آثار پرمخاطبی چون «فصل فیروزه» در کتاب «ابراهیم در پلاسکو» سراغ قصه دراماتیک یکی از شهدای آتشنشان به نام ابراهیم میرود. ابراهیم و همسرش کیمیا در همان روزها به انتظار تولد دخترشان کیمیا نشستهاند که حادثه پلاسکو اتفاق میافتد. ابراهیم به مأموریت اعزام میشود و آنچه نباید، روی میدهد. محبوبه زارع در این رمان خواندنی قصه این آتشنشان فداکار را در محدوده زمانی قبل از حادثه و چند روز بعد از آن بر پایه برخی مستندات و حقایق روایت میکند.
«جستارهایی در پلاسکو» همانطور که از نامش پیداست، اثری پژوهشی و جامعهشناختی است که به همت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر و به شهدای آتشنشان حادثه پلاسکو تقدیم شد. 58 یادداشت و مقاله این کتاب به بررسی ابعاد مختلف این حادثه در حوزه فرهنگ، جامعه و رسانه میپردازد. حاصل این اثر مکتوب با مقدمه وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چشماندازی به آینده و جلوگیری از تکرار احتمالی حوادث و نحوه رویارویی با آن است.
بازسازی حوادث و فروریختن ساختمان، سیمرغ بهترین جلوههای ویژه بصری را برای فیلم به ارمغان آورد و بازیگر زن آن یعنی سحر دولتشاهی سیمرغ نقش مکمل گرفت. «چهارراه استانبول»، درامی خاطره برانگیز برای کسانی است که به نحوی درگیر ماجرا بودند؛ مثل شاغلان در ساختمان و خانوادههای آتشنشانان. فیلم برای همه شهروندانی که روزهای زیادی از بهمن 95 را با اخبار و حواشی حادثه چهارده استانبول گذراندند، تأثیرگذار است.
قطعه «شهید آبوآتش» با صدای احسان خواجه امیری که به مناسبت یادبود امید عباسی یکی از شهدای آتشنشان ساختهشده بود، موردتوجه و استقبال قرار گرفت و بارها بازنشر شد؛ قطعهای 5 دقیقهای که شعر، آهنگسازی، تنظیم و خوانش آن همگی توسط این خواننده پاپ کشورمان انجامشده بود.
حامد زمانی هم که ترانهها و اجراهای مناسبتی او زبانزد عام و خاص است، همانند احسان خواجه امیری، نماهنگ «به این آتش برس» را تقدیم آتشنشانها کرد. ترانهای که با مطلع «امشب از داغی دوباره/ چشم تهران روشن است» آغاز میشود.
موزیک ویدیوی «قهرمان بیادعا» با صدای محسن ابراهیمزاده، دیگر اثری است که با تصاویر آتشنشانان در روز حادثه عجین شده و مخاطب را به حال و هوای آن زمان میبرد.
«پنجشنبه سوری» مستند دیگری است که برای اولین بار در سالگرد حادثه، در جشنواره سینما حقیقت سال گذشته به نمایش درآمد و در حاشیه آن از خانواده شهدای آتشنشان پلاسکو تقدیر شد. محمدحسن فردوسی زاده کارگردان این مستند لحظهبهلحظه وقایع و اتفاقات روز حادثه و نحوه شهادت آتشنشانها را از زبان همکاران و نزدیکان آنها به تصویر کشیده است. این مستند بااینکه قابلیت اکران عمومی داشت، اما تنها در قاب تلویزیون پخش شد.
البته در کنار این دو مستند مستقل، تولیدات بسیاری توسط شبکههای تلویزیونی، رسانههای جمعی و مستندسازان دیگر ساخته شده است که با توجه به زمان و نوع نگاه آن بیشتر قابلیت پخش رسانهای داشت تا اکران سینمایی.
بهعنوان حسن ختام، سروده میلاد عرفان پور را مرور میکنیم:
طلوع ناگهانها، زیر آوار
غروب قهرمانها، زیر آوار
کماکان میتپد با عشق مردم
دل آتشنشانها زیر آوار
این قصه پر غصه به میتوانست و ظرفیتش را داشت که از آوار گداختههایش، آثار فرهنگی و هنری متعددی خلق شود؛ اما دریغ که بعد از گذشت قریب به دو سال، تعداد آثار موضوعی و مضمونی قابلتوجه به عدد طبقات آنهم نرسیده است. در ادامه مروری کوتاه داریم به مهمترین آثار تولیدشده با موضوع «پلاسکو».
کتاب در پلاسکو
رویدادهای اجتماعی با وسعت حادثه پلاسکو، چه تلخ باشند و چه شیرین، دستمایه نویسندههای زیادی میشوند تا آثار گوناگونی در قالب پژوهش، رمان و داستان ... از آن تولید شود. اما درباره پلاسکو، آثار مکتوب به عدد انگشتان دست هم نمیرسد. از دل شنیدنیها و گفتنیهای این حادثه دو کتاب روانه بازار شد. یکی رمان «ابراهیم در پلاسکو» نوشته محبوبه زارع و دیگری «جستارهایی در پلاسکو» که مجموعهای از دیدگاهها و نظرات برخی متخصصان و جامعه شناسان درباره این رویداد است.محبوبه زارع نویسنده جوان و خالق آثار پرمخاطبی چون «فصل فیروزه» در کتاب «ابراهیم در پلاسکو» سراغ قصه دراماتیک یکی از شهدای آتشنشان به نام ابراهیم میرود. ابراهیم و همسرش کیمیا در همان روزها به انتظار تولد دخترشان کیمیا نشستهاند که حادثه پلاسکو اتفاق میافتد. ابراهیم به مأموریت اعزام میشود و آنچه نباید، روی میدهد. محبوبه زارع در این رمان خواندنی قصه این آتشنشان فداکار را در محدوده زمانی قبل از حادثه و چند روز بعد از آن بر پایه برخی مستندات و حقایق روایت میکند.
«جستارهایی در پلاسکو» همانطور که از نامش پیداست، اثری پژوهشی و جامعهشناختی است که به همت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر و به شهدای آتشنشان حادثه پلاسکو تقدیم شد. 58 یادداشت و مقاله این کتاب به بررسی ابعاد مختلف این حادثه در حوزه فرهنگ، جامعه و رسانه میپردازد. حاصل این اثر مکتوب با مقدمه وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چشماندازی به آینده و جلوگیری از تکرار احتمالی حوادث و نحوه رویارویی با آن است.
چهارراه استانبول در سینما
یک سال پس از حادثه، در سی و ششمین جشنواره فیلم فجر، اولین اثر سینمایی درباره پلاسکو به روی پرده سینماها رفت. مصطفی کیایی که پیشازاین فیلمهایی چون بعدازظهر سگی، بارکد، خط ویژه، عصر یخبندان و ضدگلوله را در کارنامه کاری خود ثبت کرده بود، قصه یکی از تولیدکنندگان شاغل در پلاسکو را به تصویر کشید. قصه فیلم درباره دو تولیدکننده ورشکسته پوشاک در این ساختمان است که یک واحد تولیدی دارند. یکی از آنها ، نامزدش را در تولیدی مخفی میکند و همراه شریکش به دنبال رفعمشکلات مالیاش میرود.داستان چهارراه استانبول اینچنین آغاز می شود و پیش میرود.بازسازی حوادث و فروریختن ساختمان، سیمرغ بهترین جلوههای ویژه بصری را برای فیلم به ارمغان آورد و بازیگر زن آن یعنی سحر دولتشاهی سیمرغ نقش مکمل گرفت. «چهارراه استانبول»، درامی خاطره برانگیز برای کسانی است که به نحوی درگیر ماجرا بودند؛ مثل شاغلان در ساختمان و خانوادههای آتشنشانان. فیلم برای همه شهروندانی که روزهای زیادی از بهمن 95 را با اخبار و حواشی حادثه چهارده استانبول گذراندند، تأثیرگذار است.
ملودیهایی از جنس آبوآتش
عمق فاجعه پلاسکو و تأثر جامعه از این رویداد تلخ، در حوزه موسیقی هم بازتاب داشته است. علاوه بر واکنشهایی که اهالی موسیقی در فضای مجازی نسبت به آن داشتند، برخی نیز به تولید یا بازنشر آثار موسیقایی پرداختند که با پلاسکو، شهدای آتشنشان، رشادت و دلاوریهای آنان قرابت مضمونی داشت.«جستارهایی در پلاسکو» همانطور که از نامش پیداست، اثری پژوهشی و جامعهشناختی است که به همت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر و به شهدای آتشنشان حادثه پلاسکو تقدیم شد
قطعه «شهید آبوآتش» با صدای احسان خواجه امیری که به مناسبت یادبود امید عباسی یکی از شهدای آتشنشان ساختهشده بود، موردتوجه و استقبال قرار گرفت و بارها بازنشر شد؛ قطعهای 5 دقیقهای که شعر، آهنگسازی، تنظیم و خوانش آن همگی توسط این خواننده پاپ کشورمان انجامشده بود.
حامد زمانی هم که ترانهها و اجراهای مناسبتی او زبانزد عام و خاص است، همانند احسان خواجه امیری، نماهنگ «به این آتش برس» را تقدیم آتشنشانها کرد. ترانهای که با مطلع «امشب از داغی دوباره/ چشم تهران روشن است» آغاز میشود.
موزیک ویدیوی «قهرمان بیادعا» با صدای محسن ابراهیمزاده، دیگر اثری است که با تصاویر آتشنشانان در روز حادثه عجین شده و مخاطب را به حال و هوای آن زمان میبرد.
فیلم مستند، اکران پلاسکوی واقعی
مستندسازان هم در انعکاس حوادث پلاسکو بیکار ننشستند و آثار متعددی را بر پایه حقایق و ناگفتنیهای سربهمهر آن تولید کردند.«مثبت 58»یک مستند تلویزیونی به تهیهکنندگی و کارگردانی فرهاد دوانقی است که بر اساس مصاحبههای آتشنشانها در برابر دوربینهای تلویزیونی ساخته شد. فرهاد دوانقی که ازقضا آتشنشان نیز هست، با چینش روایت شاهدان عینی ماجرا، اصل واقعه و زوایای پنهان آن را برای مخاطب بیان میکند.«پنجشنبه سوری» مستند دیگری است که برای اولین بار در سالگرد حادثه، در جشنواره سینما حقیقت سال گذشته به نمایش درآمد و در حاشیه آن از خانواده شهدای آتشنشان پلاسکو تقدیر شد. محمدحسن فردوسی زاده کارگردان این مستند لحظهبهلحظه وقایع و اتفاقات روز حادثه و نحوه شهادت آتشنشانها را از زبان همکاران و نزدیکان آنها به تصویر کشیده است. این مستند بااینکه قابلیت اکران عمومی داشت، اما تنها در قاب تلویزیون پخش شد.
البته در کنار این دو مستند مستقل، تولیدات بسیاری توسط شبکههای تلویزیونی، رسانههای جمعی و مستندسازان دیگر ساخته شده است که با توجه به زمان و نوع نگاه آن بیشتر قابلیت پخش رسانهای داشت تا اکران سینمایی.
پلاسکو را باید زمزمه کرد
شاعران با سرودههای خود در میان اهالی فرهنگ و هنر جزو اولین افرادی هستند که به رویدادها واکنش نشان میدهند. درباره پلاسکو از همان ساعات اولیه، شاعران بنام و صاحب سبکی چون علیرضا قزوه، محمدرضا ترکی، قاسم صرافان و... تا شاعران جوانتر همچون مهدی جهاندار، میلاد عرفان پور، حامد عسگری و ... آثار خود را منتشر و با مردم و حادثه دیدگان همدردی کردند.بهعنوان حسن ختام، سروده میلاد عرفان پور را مرور میکنیم:
طلوع ناگهانها، زیر آوار
غروب قهرمانها، زیر آوار
کماکان میتپد با عشق مردم
دل آتشنشانها زیر آوار