رعایت قسط و عدل راه رسیدن به خداوند
در تفسیر نور در مورد آیه ۳۲ سوره مبارکه «الاعراف» آمده است: راه رسیدن به خدا، ترک امور حلال و طیّب نیست، بلکه استفاده بجا و رعایت قسط و عدل است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : يکشنبه 1397/10/23
موضوع اقتصاد و معیشت مردم و آثار اجتماعی و سیاسی و توجه یا بیتوجهی به آن از سوی حکومتها و همچنین رعایت نکات شرعی معاملات و مواردی از این قبیل از مسائل مهمی است که مورد تأکید قرآن کریم قرار گرفته است. به همین دلیل بخشی از آیات قرآن کریم به موضوعات اقتصادی به شکل گوناگون آن اعم از خمس، زکات، ربا، رزق حلال، اهمیت کار و تلاش و سایر موضوعات اقتصادی اختصاص دارد و این نشاندهنده اهمیت مقوله اقتصاد نزد خداوند متعال است.
در این راستا بنا داریم در قالب سلسله یادداشتها و گزارشهایی به بررسی آیات اقتصادی قرآن و همچنین تفاسیر مربوط به آنها بپردازیم.
یکی از آیات قرآن کریم که با موضوعات اقتصادی مرتبط است، آیه ۳۲ سوره مبارکه «الاعراف» است که خداوند متعال در این آیه فرموده است: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا خَالِصَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ؛ اى پیامبر بگو زیورهایى را كه خدا براى بندگانش پدید آورده و نیز روزیهاى پاكیزه را چه كسى حرام گردانیده بگو این نعمتها در زندگى دنیا براى كسانى است كه ایمان آوردهاند و روز قیامت نیز خاص آنان مىباشد این گونه آیات خود را براى گروهى كه مىدانند به روشنى بیان مىكنیم».
افراط و تفریط باعث انهدام ارکان جامعه و ظهور فساد میشود
مرحوم علامه طباطبایی در کتاب المیزان در تفسیر این آیه بیان کرده است: کلمه «زین» در مقابل معنای «شین» است و به معنای کارها و چیزهایی است که عیب و نقص را از بین ببرد و استفهام در این آیه استفهامی انکاری است، اخراج زینت کنایه است از اظهار آن، خدای سبحان به الهام و هدایت خود انسان را از راه فطرت ملهم کرده تا انواع و اقسام زینتهایی که مورد پسند اجتماع او و باعث مجذوب شدن دلها به سوی اوست ایجاد نموده و به این وسیله نفرت مردم را از خود دور سازد و انسان ضرورتا محتاج به زینت است، چون انسان بطور انفرادی زندگی نمیکند، بلکه در جامعه حیات دارد و زندگی اجتماعی هم قهرا محتاج به اراده و کراهت و حب و بغض، رضایت و ناخشنودی و امثال آن است و خواه نا خواه، انسان به چیزهایی بر میخورد که آنها را دوست دارد یا از آنها متنفر است.لذا خداوند با الهام غیبی از ماورای فطرتش به او تعلیم داده تا به اصلاح مفاسد خود بپردازد و معایب خود را برطرف ساخته و خود را زینت دهد و خداوند زینت را حلال و جایز شمرده است و «طیب» به معنای هر چیزی است که ملایم با طبع انسان باشد و در اینجا عبارتست از مطلق چیزهایی که آدم در زندگی و بقاء خود از آنها استمداد میجوید و انسان نباید در آنها راه افراط یا تفریط را بپیماید، چون زیادهروی در غذا باعث امراض گوارشی و نیاز به دارو و در نتیجه فساد در بدن و فکر میگردد، لذا انگیزه فطری قویترین سبب برای مباح بودن این ارزاق است، اما افراط و تفریط باعث انهدام ارکان جامعه و ظهور فساد در شئون زندگی میگردد و همین دستورات ظاهرأ ساده، اساس سعادت و سلامت بشر میباشد.
اما در ادامه میفرماید: همین نعمتهایی که امروز در دنیا مؤمن و کافر در آن شریک هستند در آخرت مختص به مؤمنین است و دیگران را از آنها بهرهای نیست، چون زندگی آخرت مثل زندگی دنیا نیست که همه در بهرهمندی از نعمتهای آن سهیم باشند، بلکه هر کس در دنیا ایمان آورد، در قیامت همه آن نعمتها از آن وی خواهد بود و آنگاه بر اهل علم منت مینهد و می فرماید: ما آیات خود را برای دانایان بیان نمودهایم .
توصیه اسلام به استفاده از زیباییهای طبیعت
آیتالله العظمی مکارم شیرازی نیز در تفسیر نمونه در مورد این آیه آورده است: در این آیه با لحن تندترى به پاسخ آنها که گمان مىبرند، تحریم زینتها و پرهیز از غذاها و روزیهاى پاک و حلال، نشانه زهد و پارسایى و مایه قرب به پروردگار است پرداخته، مىگوید: اى پیامبر! «بگو: چه کسى زینتهاى الهى را که براى بندگانش آفریده و همچنین مواهب و روزیهاى پاکیزه را تحریم کرده است» «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ» سپس براى تأکید اضافه مىکند: به آنها بگو: این نعمتها و موهبتها براى افراد با ایمان در این زندگى دنیا آفریده شده (اگرچه دیگران نیز بدون داشتن شایستگى از آن استفاده مىکنند) ولى در روز قیامت و زندگى عالیتر (که صفوف کاملا از هم مشخص مىشوند) اینها همه در اختیار افراد با ایمان و درستکار قرار مىگیرد» و دیگران به کلى از آن محروم مىشوند! «قُلْ هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا خالِصَةً یَوْمَ الْقِیامَةِ»در پایان آیه به عنوان تأکید مىگوید: «این چنین آیات و احکام خود را براى جمعیتى که آگاهند و مىفهمند تشریح مىکنیم. «کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ». در مورد استفاده از انواع زینتها، اسلام مانند تمام موارد، حدّ اعتدال را انتخاب کرده است و استفاده کردن از زیباییهاى طبیعت، لباسهاى زیبا و متناسب، به کار بردن انواع عطرها، و امثال آن، نه تنها مجاز شمرده شده بلکه به آن توصیه و سفارش نیز شده است.
اسلام، با زهد نابجا و ریاضت نامشروع و رهبانیّت، مخالف است
در تفسیر نور نیز در مورد این آیه به نکات زیر اشاره شده است:
این آیه، زینت را براى انسان حلال مىشمرد. قرآن، یکى از نعمتهاى خداوند را، زینت آسمانها با ستارگان جهت تماشاگران مىداند، «زیّنّاها للنّاظرین» امّا باید علاقه به زینت، انسان را به هلاکت نکشد و بهرهگیرى از آن کنترل شده باشد، لذا قرآن، نشاندادن زینت زنان را جز براى شوهرانشان و مَحرمهاى آنان، حرام مىداند. «لایبدین زینتهنّ الاّ لبعولتهنّ»
عثمانبن مظعون، خدمت پیامبر اکرم(ص) آمد و از تصمیم خود نسبت به اخته و مقطوع النّسل کردن خود و عزلت و فاصله گرفتن از همسر و خانواده و اجتماع خبر داد. آن حضرت به شدّت او را از این کار منع کرد و فرمود: براى کنترل شهوت، روزه بگیر و به جاى ریاضت و رهبانیّتِ مردود به مسجد برو و در انتظار نماز بنشین و به جاى بیابانگردى، در جبهههاى جنگ و حج و عمره شرکت کن، از همسر و عطریّات استفاده کن و از اموال خود به محرومان بده و از حرامها دورى و هجرت کن، این راه و روش من است و هر که از این روش اعراض کند و توبه نکند، فرشتگان از ورود او به حوض کوثر منع خواهند کرد.
عاصمبن زیاد نیز تصمیم گرفت شیوه زندگى خود را تغییر داده واز حلالها و لذّتها کناره گیرد. حضرت على(ع) آن تفکر را محکوم کرد و هنگامى که از آن حضرت پرسید: پس چرا خودتان این همه ساده زندگى مىکنید؟ امام در پاسخ فرمود: من رهبر جامعه ما، خداوند بر رهبران لازم کرده که سطح زندگى خود را در سطح افراد ضعیف جامعه نگه دارند و در غم دیگران شریک باشند.
حضرت على(ع)در برخورد با خوارج متحجّر، هنگام اعزام نماینده خود ابن عبّاس به سوى آنان، به او دستور مىدهد بهترین لباسها را بپوشد و خود را معطّر و خوشبو ساخته و با اسبى زیبا نزد آنها برود. بعضى آیه را این گونه تفسیر کردهاند که رزق و زینت دنیا، آمیخته با انواع تلخىهاست، ولى رزق و زینتِ آخرت، بیغصّه و خالص است.
۱- پیامبر، مسئول مبارزه با بدعتها است. «قل مَن حرّم»
۲- اسلام، با زهد نابجا و ریاضت نامشروع و رهبانیّت، مخالف است «قلمَنحرّم»
۳- اصل در بهرهگیرى از زینتها و طیّبات، مباح بودن است، مگر دلیلى خاص بر حرمت آنها باشد. «مَن حرّم»
۴- استفاده مناسب از زینت و ترغیب مردم به آن، ارزشمند است. «زینة اللّه» زیرا زینت به خدا نسبت داده شده است.
۵ - راه رسیدن به خدا، ترک امور حلال و طیّب نیست، بلکه استفاده بجا و رعایت قسط وعدل است. «قل مَن حرّم زینة اللّه...»
۶- اسلام، هماهنگ با فطرت و آیین اعتدال است، به نیازهاى طبیعى پاسخ مثبت مىدهد، آنچه را مفید است حلال مىشمرد و از آنچه ضرر دارد نهى مىکند. «مَن حرّم... أخرج لعباده»
۷- زینت، همچون غذا، مورد نیاز انسان است. (زینت در کنار خوارکىها مطرح شده است) «زینة اللّه... و الطیّبات من الرّزق»
۸ - هدف اصلى از آفریدن نعمتها، استفاده و برخوردارى مؤمنان است، گرچه کافران نیز بهره مىبرند. «قل هى للّذین آمنوا فى الحیاة الدنیا» البتّه در جاى دیگر مىفرماید: «انّا جعلنا ما على الارض زینة لها لنبلوهم أیّهم احسن عملاً» هرچه را روى زمین است، زینت آن قرار دادیم تا آنان را بیازماییم که کدام یک بهتر عمل مىکنند»
۹- در بهرهبردارى از نعمتهاى دنیوى، مؤمن و کافر یکسانند، ولى کامیابى قیامت مخصوص مؤمنان است. «للّذین آمنوا خالصة یوم القیامة»
۱۰- علم وعالم، جایگاه ویژهاى نزد خدا دارند. «کذلک نفصّل الایات لقومیعلمون».
با این اوصاف میتوان چنین نتیجه گرفت که خداوند متعال در این آیه به شکل بسیار شدیدی پاسخ کسانی را میدهد که گمان میکنند با تحریم و پرهیز از غذاها و روزیهای پاک و حلال، میتوانند زهد و پارسایی خود را به اثبات رسانند و این همان مسیر تقرب به خداوند است. بلکه خداوند متعال خطاب به پیامبر میفرماید هرگز روزیهای پاک و زینتها را تحریم نکرده است و اگر این امور حلال، بد بودند اساسا آنها را خلق نمیکرد. بنابراین، نعمات خداوند، حرام نیستند بلکه موهبت هستند و حرام آن چیزی است که مفسدهای را در پی داشته باشد.
منبع: خبرگزاری ایکنا