تبیان، دستیار زندگی

آشنایی با رمان «تو در قاهره خواهی مرد»

ملاقات با شاه معدوم

«تو در قاهره خواهی مرد» تنها یک رمان تاریخی نیست؛ گزارشی داستانی درباره شاهی است که با فرار از ایران هم نتوانست به ترس و دلهره همیشگی‌اش پایان دهد.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تو در قاهره خواهی مرد
«خبرِ مرگش را شنیده‌ای. دو روز مانده به پایان سال. خبر مرگ پادشاه سابق مصر. خبر درگذشت ملک فاروق را. ملک فاروق مُرده. امپراتور سرزمین فراعنه جان باخته. برادر ملک اولت بی‌خبر وداع کرده. ملک فاروق در تبعید مرده. در ایتالیا. در رم. دور از خانه‌اش. دور از سرزمینش. شبیه پدرت که در ژوهانسبورگ درگذشت. در تبعید. دور از خانه و سرزمینش. دور...دور...دور...»

اگر جزو افرادی هستید که حمیدرضا صدر را می‌شناسید، قطعاً از خواندن یک رمان تاریخی درباره محمدرضا شاه پهلوی به قلم این نویسنده و مترجم تعجب نخواهید کرد؛ اما اگر شناختتان به چهره فوتبالی و سینمایی‌اش بازمی‌گردد، احتمالاً جا خواهید خورد. حمیدرضا صدر، به‌عنوان یک مترجم و البته روزنامه‌نگار برای اهالی رسانه شناخته‌شده است اما نوشتن درباره آخرین پادشاه پهلوی به‌عنوان اولین رمان اش شاید کمی عجیب و البته پرجاذبه برای مخاطب عادی باشد.

کتاب «تو در قاهره خواهی مرد» اولین رمان صدر است که چهار سال پس از انتشار به چاپ ششم رسیده و سوژه متفاوت آن، جذابیت خواندنش را در سالروز فرار شاه سابق دوچندان می‌کند. تاریخ و کتاب حتی اگر تکرار هم بشوند، بازهم خواندنی هستند؛ اگرچه سال‌ها از وقوع و انتشارش گذشته باشد. پیوند رمان با تاریخ گسستنی نیست. برای کسی که در جستجوی حقیقت است تاریخ همیشه تازه است و برای کسی که از خواندن لذت می‌برد، خوانش رمان اهمیت زیادی دارد. با این مقدمه، «تو در قاهره خواهی مرد» نوشته حمیدرضا صدر را می‌توان در رده آثار موردتوجه برای هر دو سلیقه دانست.

این کتاب روایتی از زندگی آخرین شاه ایران در سال 1344 است که بر اساس مستندات و واقعیت‌های تاریخی نوشته‌شده. در این کتاب اطلاعاتی از تاریخ معاصر ، زندگی و زمانه شاه در قالب رمان ارائه می‌شود.

علاقه حمیدرضا صدر و البته حضور او در فضای ورزش، در نثر رمان بی‌تأثیر نبوده است؛ به همین خاطر او با شیوه گزارش نویسی (و البته مستند) به گذشته و آینده سرک می‌کشد. در کتاب «تو در قاهر خواهی مرد» نویسنده، خواننده را به فروردین 1344 می‌برد؛ همان سالی که شاه از تروری نافرجام، جان سالم به در برد اما ترس و دلهره‌ای همیشگی در دل‌وجانش نشست.

حمیدرضا صدر این واقعه تاریخی را دستمایه نگارش رمان خود قرار داده است و حال و احوال شاه ایران در دهه چهل را در لابه‌لای رفت‌وآمدهایی به گذشته و آینده روایت می‌کند. او در این کتاب به دوگانگی شخصیت محمدرضا شاه و درون متزلزل و هراسانش پرداخته است؛ وجهی که بعد از فرار دراماتیکش از کشور در رسانه‌ها و میان مردم پررنگ‌تر شد و البته در آثار و خاطراتی که درباره شاه فراری نوشته شد، مورد تأیید و تأکید قرار گرفت.

رمان «تو در قاهره خواهی مرد» داستانی پرکشش و زاویه نگاه متفاوتی دارد. هرچند قصه رمان در دهه چهل می‌گذرد اما خواننده فقط با یک روایت سطحی و خطی روبرو نیست. او به گذشته و دوران کودکی و تاج‌گذاری محمدرضا سرک می‌کشد و با ماشین زمان ِکلمات به آینده می‌رود و سقوط شاه را نظاره می‌کند.

 

رمان «تو در قاهره خواهی مرد» سرشار از اطلاعات تاریخی است؛ جزییات موبه‌مو و مستند در فرم داستانی کتاب و از زبان دوم‌شخص روایت می‌شود. همه این‌ها اثر را به پژوهشی تاریخی هم شبیه کرده است؛ پژوهشی که حاصل رفت‌وآمدها و نت‌برداری‌های یک‌ساله نویسنده در اسناد و منابع تاریخی کتابخانه‌ها، مجلس و ... بوده است.


نزدیک شدن به زندگی شاه، زوایای پنهان و تاریکی از حقیقت او را برملا می‌کند. ضمن اینکه ورود به ماجراهای یک رمان تاریخی لذت خواندن تاریخ را هم ارمغان می‌آورد. نثر «تو در قاهره خواهی مرد» با دیگر آثار حمیدرضا صدر مانند سه کتاب «روزی روزگاری فوتبال»، «نیمکت داغ» و «پسری روی سکوها» متفاوت و داستان رمان هم کمی پیچیده‌تر است؛ درست به‌مانند نام کتاب که عنوانی معماگونه دارد و پیش‌تر «یک سال با شاهنشاه» و «تهران 44» نام داشت.

رمان «تو در قاهره خواهی مرد» سرشار از اطلاعات تاریخی است؛ جزییات موبه‌مو و مستند در فرم داستانی کتاب و از زبان دوم‌شخص روایت می‌شود. همه این‌ها اثر را به پژوهشی تاریخی هم شبیه کرده است؛ پژوهشی که حاصل رفت‌وآمدها و نت‌برداری‌های یک‌ساله نویسنده در اسناد و منابع تاریخی کتابخانه‌ها، مجلس و ... بوده است.

این ویژگی‌ها در یک رمان تاریخی می‌تواند تبدیل به چاقویی دو لبه شود. ازیک‌طرف می‌تواند تضاد شخصیت، فساد، نگاه از بالا به پایین و ... را به تصویر بکشد و از طرفی دیگر ، نگاهی حق‌به‌جانب و دلسوزانه توأم با حس همدردی برای مخاطب ایجاد کند. بااین‌حال آنچه از حقارت یک انسان مقام گرا در روند از دست دادن مقام برای مخاطب واقعی و روشن‌بین به تصویر کشیده می‌شود، نمی‌تواند و نباید اثر منفی داشته باشد. چراکه تزلزل و سقوط به هر بهانه‌ای، نشانه ناکارآمدی و ناتوانی است. ضمن اینکه ورود مستند نگاری به رمان‌های تاریخی، برای نسل جدید یک امتیاز بالقوه به شمار می‌رود. درحالی‌که عده‌ای با تغییر نسل درصدد مظلوم‌نمایی و وارونه‌نویسی درباره دوران پهلوی هستند، کتاب‌هایی ازاین‌دست با تکیه‌بر اسناد و مدارک موجود و مسجل، می‌تواند نیاز مخاطب جستجوگر را تأمین کنند.

در بخش‌های از کتاب می‌خوانیم: «تو کمی بیشتر از یک دهه بعد دوباره به مصر بازخواهی گشت. به آنجا. به قاهره. به کاخ عابدین. به خیابان قصر نیل؛ اما نه در کسوت سلطنت. نه ولیعهد. نه در لوای شاهنشاهی. نه در جامه شاهوار. نه با تاج و نه بر تخت. آن زمان نه شاه هستی و نه تاجی داری، نه تختی. آن زمان تبعیدی هستی و کسی برایت سلام نخواهد فرستاد. آن زمان سرطان جان کاهی روزبه‌روز سلول‌های بدنت را بیشتر خواهد خورد. آن زمان مغلوب سرطان خواهی شد. آن زمان خلاف ملک فاروق که بی‌درد جان داد، درد خواهی کشید. درد و درد. تو در قاهره جان‌خواهی داد. در مصر، نه در تهران. نه در سرزمینت. بی کسوتِ شاه. در تبعید.»

این فرجام شاه فراری ایران است در رمان خواندنی «تو در قاهره خواهی مرد» که جایزه بخش مستند نگاری هشتمین جایزه ادبی جلال آل احمد را نیز گرفته است. ششمین چاپ، اولین رمان حمیدرضا صدر را نشر چشمه در 252 صفحه و با قیمت 280 هزار ریال منتشر کرده است.