آشنایی با آرامگاه شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان

 

شهر ماهان است که در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر کرمان و در دامنه‌ی کوه‌های جوپار و پلوار قرار گرفته میزبان آرامگاه شاه نعمت الله ولی است. شاه نعمت الله ولی با نام واقعی سید نورالدین شاه نعمت‌الله ولی ماهانی کرمانی، شاعر و عارف ایرانی قرن هشتم و نهم هجری است که سلسله نعمت اللهی را در تصوف به وجود آورد. امروزه بنای آرامگاه او تبدیل به مکانی برای زیارت و البته بازدید گردشگران شده است. از این شاعر بزرگ کتاب و دیوان شعری به جای مانده است که یک نسخه از دیوان در کتابخانه ملی و یک نسخه از آن در همین بنای آرامگاه شاه نعمت الله ولی در ماهان است.

تاریخچه بقعه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان

مساحتی در حدود ۳۵۰۰۰ مترمربع، بنای مربوط به دوره صفوی آرامگاه شاه نعمت الله ولی در ماهان را تشکیل داده است. در طول سال ها ساخت این بنا ادامه یافته و بخش های مختلفی به آن اضافه شده است. ساختمان اولیه‌ی این بنا، اتاقی چهارگوش با گنبدی در میانه بوده که در سال ۸۴۰ هجری قمری بنا شده است. از جالب ترین اطلاعات تاریخی که در مورد این آرامگاه وجود دارد، با توجه به کتیبه موجود در آن، ساخته شدن آرامگاه شاه نعمت الله ولی در ماهان با دستور و هزینه احمدشاه دکنی در هند است.

احمد شاه دکنی یکی از پادشاهان سلسله بهمنیان در هندوستان در ۷۴۸ هجری قمری تا ۹۳۳ هجری قمری بودند که علاقه وافری به شاعران و عارفان ایرانی همانند خواجه حافظ شیرازی و شاه نعمت الله ولی داشتند. این خاندان سعی بسیار نمودند تا این دو شاعر ایرانی را به دربار خود دعوت کنند اما موفق نشدند. در نهایت احمدشاه دکنی که جزو مریدان این عارف بزرگ در ایران شده بود، دستور ساخت آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان را داد.

یکی از خصوصیات منحصر به فرد این آرامگاه، گسترش آن در دوره های مختلف تاریخ است که باعث شده خود، به موزه ای از معماری ایرانی در طول تاریخ تبدیل شود.
بخش هایی از این مقبره مربوط به دوره تیموریان بوده و ساخت و ساز در آن ادامه داشته تا جایی که آثار و نشانه های معماری قاجاریه هم در آن دیده می شود. بیشتری توسعه آرامگاه شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان مربوط به دوره قاجاریه است.

بخش های مختلف آرامگاه

بقعه
بقعه شاه نعمت الله ولی اتاقی چهارگوش با سقفی گنبدی است که با تزئینات گچی و نقاشی بر روی گچ پوشانده شده است. همچنین کاشی‌کاری‌های معرق به رنگ های لاجوردی و فیروزه‌ای در نمای داخلی بقعه و نقوش اسلیمی سفید و زرین در نمای بیرونی آن جلوه و زیبایی خاصی به این قسمت از بنا بخشیده است. سنگ قبری که برای شاه نعمت الله ولی در این قسمت از بنا قرار داده اند، سنگی مرمرین است که اطراف آن، نام دوازده امام (ع) و آیاتی از قرآن مجید با خطی زیبا حکاکی شده است.

چله‌خانه
در سمت جنوب‌غربی بقعه، به ورودی کوچک و فضایی کوچک برخورد خواهید کرد که به مکان چله نشینی شاه نعمت الله ولی معروف است. شاید بتوان این مکان را جذاب ترین و کنجکاو برانگیزترین مکان در این آرامگاه دانست. آذین‌های رنگارنگ درون آن، مربوط به دوران پس از تیموریان است در تمام بازسازی هی بنا حفظ شده است. درون آن شاهد نقاشی ها و عناصری جذاب بر روی دیوار خواهید بود. در حقیقت از همان ابتدای ساخت بقعه، مکان چله نشینی شاه نعمت الله ولی را سالم و باقی نگه داشته اند.

رواق شاه عباسی
رواق شاه عباسی همانطور که از نام آن مشخص است در دوره صفوی و شاه عباس ساخته شده و سردری زیبا دارد. جنس این سردر از جنس فولاد بوده و نام دوازده امام (ع) به صورت برجسته همانند سنگ قبر این مرحوم تراشیده شده است.

صحن میرداماد
این بخش از آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان کرمان نیز در دوره‌ی صفویه ساخته شده است. در زمان ناصرالدین شاه، صحن میرداماد دوباره بازسازی و  البته تکمیل شده است.

صحن اتابکی
صحن اتابکی به همت علی‌اصغر خان اتابک، صدراعظم ناصرالدین شاه و با کمک هدایای داده شده به دربار ساخته شده است.

صحن وکیلی
صحن وکیلی از دیگر صحن های زیبا و دیدنی این آرامگاه است که یادگارهای محمد اسماعیل خان نوری وکیل‌الملک از رجال دوره‌ی قاجار و همچنین حاکم کرمان است.

صحن حسینیه
دو گلدسته بلند و با وقار آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان کرمان در این صحن قرار گرفته است. این صحن دومین صحن پس از ورود به بنا بوده که شما را در نهایت به درون بنا راهنمایی می کند. ارتفاع گلدسته های آن ۴۲ متر بوده که در زمان محمدشاه قاجار ساخته شده است. امروزه در این صحن و حیاط می توانید مکان های خدماتی آرامگاه مانند سرویس های بهداشتی، فروشگاه آثار موسیقی، فروشگاه کتاب های باارزش و خرید سوغاتی را نیز بیابید. درب آستانه ورودی این بنا، دری خاتم کاری شده و ساخته شده از عاج فیل با نقوشی هندسی است که در هندوستان ساخته شده و در نهایت به ماهان کرمان آورده شده است. موزه شاه نعمت الله ولی نیز مکانی است که بهتر است حتما به دیدن آن بروید. دلیل نامگذاری این صحن به صحن حسینیه برگزاری مراسم عاشورای حسینی در اینجاست که بسیار دیدنی بوده و افراد بسیاری در آن شرکت می کنند.

در بخش پایینی دالان ورودی به صحن حسینیه می توانید موزه را پیدا کنید. در این موزه اشیای باارزشی مربوط به فرهنگ تصوف نگهداری می‌شود. اشیایی همانند کشکول‌های آراسته به خط و نقش مربوط به دراویش و صوفیان، تبرزین‌های تراشیده شده، شال ها و پته های سوزن دوزی شده زیبا که برای لباس دراویش استفاده می شده است. پته زیبایی که به عنوان پوشش قبر شاه نعمت‌الله ولی استفاده می شده، شمشیرهای مرصع با جلد چرمی، سپرهایی از پوست کرگدن و فولاد، کتاب‌های خطی با چاپ‌های سنگی، ظروف چینی و بلور و بسیاری دیگر نیز در این موزه قرار دارد.

بقعه و آرامگاه دیگری نیز در این بنا دیده می شود. بقعه‌ی امیرنظام گروسی، چهره‌ی نامدار دوره‌ی قاجاریه در سمت جنوب غربی دالان ورودی قرار دارد. این شخصیت سیاسی و البته هنرمندی خوشنویس، در اواخر عمرش والی کرمان و بلوچستان بوده و پس از مرگش در پنجم رمضان ۱۳۱۷ هجری قمری، بنا به وصیت نامه اش، بقعه‌ای در محوطه‌ی آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان کرمان برایش ساخته می شود. بقعه و آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان کرمان در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ و به شماره‌ی ۱۳۲ در میان آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است. سازمان میراث فرهنگی مرمت های بسیاری بر روی گنبد و بخش های مختلف این بنا از سال ۱۳۶۰ انجام داده است. این بنا در زلزله بم خسارت دید و مرمت آن همچنان ادامه دارد.

زندگینامه شاه نعمت‌الله ولی
سید نورالدین نعمت‌الله کرمانی معروف به شاه نعمت‌الله ولی در حقیقت در حلب از شهرهای سوریه به دنیا آمد. پدرش میرعبدالله ولی از بزرگان عرب و از سادات جلیل‌القدر بود که نسبش با نوزده واسطه به رسول اکرم (ص) می‌رسید و مادرش هم زنی ایرانی بود. در نهایت و پس از سالها تحصیل در محضر محی‌الدین ابن عربی، در دوران جوانی برای ادامه تحصیل به شیراز آمد. سید نورالدین در طول دوران جوانی و زندگی اش علمای بزرگ بسیاری را ملاقات نمود و در حضور آن ها به تحصیل پرداخت. در نهایت سفرهای خود را به مکه ی مکرمه، مدینه، هرات و در نهایت کوهبنان کرمان در ایران ادامه داد. شاه نعمت‌الله ولی در سال ۸۳۲ هجری قمری پس از ۱۰۰ سال زندگی، در ماهان وفات یافت. شمس‌الدین ابراهیم بمی پدر سید طاهرالدین بمی (عارف نامی هم‌عصر شاه نعمت‌الله ولی) از بم به ماهان آمد و پس از نماز گزاردن بر پیکر وی او را در مکان فعلی آرامگاه شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان به خاک سپرد. پیشه و حرفه ای او زراعت بود.

مختصری از زندگی و آثار این عارف
سید نورالدین نعمت‌الله بن محمد بن کمال‌الدین یحیی کوه بنانی کرمانی
زادروز:۷۳۰. ق تا ۷۳۱. ق/ در کوهبنان
درگذشت:۸۳۲. ق تا ۸۳۴. ق/ در ماهان
نام‌های دیگر:شاه نعمت‌الله، شاه نعمت‌الله ولی، رئیس‌السلسله
تبار:ایران
تأثیرگذاران:شیخ عبدالله یافعی
منصب:قطب شانزدهم سلسله نعمت‌اللهی
مکتب:عرفان و تصوف
آثار:شرح لمعات و رساله‌های شاه نعمت‌الله ولی

---

منبع: مجله گردشگری الی گشت