از اوضاع معیشتی چه خبر؟

در روزهای آغازین فصل زمستان امسال معاون حمایت و سلامت کمیته امداد اعلام کرده است بیش از ۶۲۰ هزار خانوار به جمعیت کمیته امداد طی دو ماه گذشته برای دریافت کمک‌هزینه معیشتی اضافه شده‌اند. طبق اعلام فاطمه رهبر، جمعیت کل خانوار تحت پوشش تا ابتدای دی‌ ماه امسال دو میلیون و ۱۹ هزار خانوار است.

در واقع ۳۰ درصد از کل جمعیت خانوار تحت پوشش کمیته امداد تنها در دو ماه اخیر به این نهاد اضافه شده‌‎اند.

اما چند روز پس از انتشار آمار عجیب اضافه شدن خانوار به کمیته امداد، این بار آماری دیگر از سوی سازمان بهزیستی اعلام شد.

طبق اعلام حسین نحوی‌نژاد، معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور طی ۹ماهه سال جاری ۴۷۹ هزار خانوار به آمار مستمری‌بگیران اضافه شده که این رقم رشد ۸۳ درصدی را نسبت به ابتدای سال ۹۷ نشان می‌دهد.

افزایش ۸۳ درصدی مستمری‌بگیران (خانوار تحت پوشش) سازمان بهزیستی نشان می‌دهد که کل جمعیت خانوار مستمری‌بگیر سازمان بهزیستی از مرز یک میلیون خانوار عبور کرده است. پیش از این در فروردین ماه سال گذشته ایسنا تعداد خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی را حدود ۵۲۸ هزار خانوار گزارش داده بود.


یک میلیون خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی و دو میلیون خانوار تحت پوشش کمیته امداد نشان می‌دهد که حداقل بیش از ۱۲ درصد خانوار ایرانی آنقدر تحت فشار فقر شدید هستند که به نهادهای حمایتی پناه برده‌اند.

کاهش شدید قدرت خرید خانوار

اخیرا مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با موضوع برآورد خط فقر شش‌ماهه نخست سال ۱۳۹۷ اعلام کرد: خط فقر مناطق شهری تابستان ۹۷ در تهران دو میلیون و ۷۲۸ هزار تومان برآورد شده که تنها نسبت به بهار امسال حدود ۳۰۰ هزار تومان برای یک خانواده چهار نفره افزایش دارد. اما این رشد در دوره تابستان تا تابستان نیز قابل توجه است. طبق این گزارش رشد ۲۵ درصدی خط فقر طی تابستان سال گذشته تا تابستان امسال قابل مشاهده است.

برآورد خط فقر در تابستان سال ۱۳۹۷ نشان از کاهش قابل توجه قدرت خرید خانوار دارد. در حالی که در بهترین حالت درآمدهای خانوار در تابستان سال ۱۳۹۷ نسبت به بهار سال ۱۳۹۷ ثابت مانده است، خط فقر مطلق برای یک خانوار چهارنفره در شهرستان تهران، ۳۰۰ هزار تومان افزایش یافته است. این رقم برای فقرا رقم قابل ملاحظه‌ای است و لزوم توجه به سیاست‌های حمایتی را می‌رساند.

«علت این رشد جمعیت واضح است، دلیل آن کاهش شدید قدرت خرید مردم است. در شرایط فعلی عدم تعادل‌های شدید حوزه پولی و مالی در کشور وجود دارد و زمانی که حوزه کلان به‌شدت متلاطم شده است، به‌طور مستقیم و سریع این تغییرات تاثیر خود را روی شرایط اقتصادی حوزه‌های خرد مثل درآمد خانوار و بنگاه‌ها می‌گذارد.»

تکرار اتفاق مرداد ماه سال ۹۲

اواسط شهریور ماه سال ۱۳۹۲ مرکز آمار ایران اعلام کرد تورم ۱۲ ماه منتهی به مرداد ماه در مناطق روستایی از تورم شهری سبقت گرفته‌ است. در آن زمان تورم ۱۲ ماه منتهی به مرداد ماه سال ۱۳۹۲ در مناطق شهری ۳۹ درصد و در مناطق روستایی بیش از ۴۱ درصد محاسبه شده بود. از نگاه خیلی از اقتصاددانان سبقت گرفتن تورم روستایی از تورم شهری، اتفاق کم‌سابقه‌ای در اقتصاد ایران بود.

حال نیز پس از گذشت پنج سال این بار در آذر ماه سال ۱۳۹۷ هرچند نرخ تورم ۱۲ماهه منتهی به این ماه در مناطق روستایی و شهری به یک میزان شده، اما در تورم نقطه‌به‌نقطه و تورم ماهانه میزان افزایش تورم در مناطق روستایی از مناطق شهری سبقت گرفته است. در آذر ماه امسال تورم ماهانه در مناطق روستایی ۲٫۷ درصد و در مناطق شهری ۲٫۶ درصد توسط مرکز آمار ایران محاسبه شده است.

در تورم نقطه به نقطه نیز هرچند تورم بخش شهری حدود ۳۷ درصد محاسبه شده اما این رقم در بخش روستایی سه درصد بیشتر اعلام شده است.

پیش از این مرکز پژوهش‌های مجلس پیش‌بینی کرده بود که با رشد بیشتر تورم شاخص خوراکی‌ها نسبت به دیگر گروه‌ها، ممکن است خط فقر در سال ۱۳۹۷ افزایش قابل ملاحظه‌ای پیدا کند.
هم‌زمان با این اتفاق، در آذر ماه امسال تورم ماهانه خوراکی‌ها سه برابر تورم گروه غیرخوراکی‌ها گزارش شده است. پدیده‌ای که بر زندگی خانوار در دهک پایین‌تر می‌تواند اثرگذاری بیشتری داشته باشد. در این دوره تورم ماهانه بخش غیرخوراکی ۱٫۶ درصد و تورم گروه خوراکی ۴٫۸ درصد اعلام شده است.

همین مسئله هم باعث شده اتفاق قابل توجه دیگری رخ دهد و تورم ضعیف‌ترین دهک درآمدی خانوار ۱٫۱ درصد بیشتر از پردرآمدترین دهک خانوار کشور باشد. تورم ماهانه در دهک اول ۳٫۱ درصد و در دهک دهم تنها دو درصد گزارش شده است. در نتیجه به نظر می‌رسد نرخ تورم ماهانه در دهک‌های کم‌درآمد بیشتر از تورم دهک‌های پردرآمد بوده است.

پیش از این مرکز پژوهش‌های مجلس نیز پیش‌بینی کرده بود که با رشد بیشتر تورم شاخص خوراکی‌ها نسبت به دیگر گروه‌ها ممکن است خط فقر در سال ۱۳۹۷ افزایش قابل ملاحظه‌ای پیدا کند. از نگاه این نهاد، علت این اثرپذیری این است که فقرا، نسبت به سایر افراد جامعه، سهم بیشتری از هزینه‌های خود را به گروه خوراکی اختصاص می‌دهند.

با به وجود آمدن چنین روندی، بازوی پژوهشی مجلس حتی پیش‌بینی می‌کند با توجه به رشد خط فقر در حالی که درآمد خانوار ثابت است، می‌توان انتظار داشت که درصد بیشتری از افراد جامعه به زیر خط فقر بروند. برای مقابله با این وضعیت، این نهاد اجرای سیاست‌های حمایتی هدفمند و هماهنگ‌ را توصیه کرده است. اما آیا می‌توان با چنین حمایت‌هایی از پیشرفت بیش از حد فعلی فقر جلوگیری کرد؟ آیا مولفه مهمی دیگری مثل نوسان دلار را می‌توان نادیده گرفت؟

سهم دلار از اتفاقات اخیر خانوار

در دوره‌ای که تعداد قابل توجهی از خانوار ایرانی به گروه خانوار تحت پوشش نهادهای حمایتی از جمله بهزیستی و کمیته امداد اضافه شدند، یک اتفاق مهم دیگری در اقتصاد ایران رخ داده است. رشد ۱۵۳ درصدی قیمت دلار تنها طی هفت ماه. این نوسان قیمت حتی در دوره فعالیت دولت دهم هم که قیمت ارز جهش قابل توجهی داشت، تجربه نشده بود.

طبق اعلام اخیر بانک مرکزی گرانی ۱۵۳ درصدی دلار در هفت ماهه نخست امسال طی یک دهه اخیر بی‌سابقه بوده است. حتی در دوره پرنوسان سال ۹۱ میزان رشد قیمت دلار در هفت‌ماهه نخست سال ۹۱ نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن ۸۵ درصد بود. با چنین روندی پیش‌بینی می‌شد قیمت اقلام مختلف دوره پرنوسان متفاوتی را پشت سر بگذارند.

---

منبع: