پیشروی در سرزمینی که ارزش حیاتی داشت

 

اگر بخواهیم هشت سال جنگ را در یک سال خلاصه و چکیده همه وقایع آن یک سال را در یک حادثه خاص معرفی کنیم، بردن نام عملیات کربلای ۵ کافی به نظر می‌رسد. بزرگ‌ترین و سخت‌ترین عملیات هشت سال جنگ تحمیلی، از حیث تلفات و شدت عمل دو طرف درگیری، با نبرد‌های بزرگ تاریخ بشریت قابل مقایسه است، اما نحوه انجام این عملیات عظیم برای بسیاری از دوستداران تاریخ دفاع مقدس جالب است. به این دسته از علاقه‌مندان می‌توانیم کتاب کم حجم عملیات کربلای ۵ (درهم شکستن دژ‌های دفاعی بصره) که توسط مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ منتشر شده است را توصیه کنیم. در این مجال نگاهی به داشته‌های این کتاب می‌اندازیم.

کتاب عملیات کربلای ۵ (درهم شکستن دژ‌های دفاعی بصره) کتابی کم حجم در ۸۰ صفحه است که به نظر می‌رسد برای خواننده عجول کنونی مفید باشد. با توجه به قطع جیبی‌اش می‌توان اینطور نتیجه گرفت که هدف گردآورندگان کتاب نیز مطالعه سهل آن توسط اقشار مختلف جامعه است. در کتاب حاضر، غیر از عملیات کربلای ۵ با دو عملیات «تکمیلی کربلای ۵» و «کربلای ۸» که در تعقیب اهداف کربلای ۵ انجام گرفتند، آشنا می‌شویم، لذا با خواندن یک کتاب می‌توان با سه عملیات حساس ماه‌های آخر سال ۶۵ و ماه اول سال ۶۶ آشنایی پیدا کرد. شیوه کار گردآورندگان کتاب به این ترتیب است که ابتدای هر عملیات آمار‌های کلی آن عملیات ارائه می‌شود. در خصوص کربلای ۵ که مدنظر این مقاله است، تاریخ ۱۹ دی ماه ۶۵ به عنوان شروع و دوم اسفندماه همین سال به عنوان روز اتمام عملیات ۴ ذکر می‌شود، در حالی که بسیاری از علاقه‌مندان تاریخ دفاع‌مقدس عملیات تکمیلی کربلای ۵ را نیز جزئی از آن می‌دانند و با احتساب آن کربلای ۵ را از ۱۹ دی تا اواخر سال ۶۵ تصور می‌کنند.

به هر روی آمار‌های ارائه شده در این کتاب جالب توجه است. به رغم کم حجم بودن کتاب، قلم نویسندگان تحلیلی است. اوضاع هفتمین سال جنگ را تشریح کرده‌اند تا خواننده بداند انجام یک عملیات سرنوشت‌ساز در زمان وقوعش یعنی سال ۶۵ تا چه اندازه حائز اهمیت بود. بر همین اساس در کتاب می‌خوانیم: «مشخصه حاکم برجنگ در هفتمین سال، سرعت تحولات، پیچیدگی و گسترش دامنه آن بود. این وضعیت به منزله آغاز شمارش معکوس برای پایان جنگ ارزیابی می‌شد... فرمانده کل سپاه نیز درباره مفهوم شعار تعیین سرنوشت جنگ گفت:سال سرنوشت قطعاً سال آخر معنی ندارد. ضمن اینکه می‌تواند سال آخر هم در آن مفهوم داشته باشد.»
کربلای ۴ و متعاقبش کربلای ۵ با چنین برداشتی انجام گرفتند که سرنوشت جنگ را رقم بزنند. از این رو قوای عظیمی که تا آن موقع از جنگ بی‌نظیر بود در شرق بصره آماده عملیات شد. آنطور که در کتاب می‌خوانیم: «۲۰۰ گردان پیاده، ۳۸ گردان زرهی، ۲۲ گردان مکانیزه و ۲۴ گردان توپخانه از رزمندگان ایرانی به کربلای ۵ ورود کردند. دشمن نیز با تعداد نفرات بسیاری به مقابله با تک ایران پرداخت. در نتیجه ۷۵ کیلومتر مربع از مناطق استراتژیک در شرق بصره به تصرف نیرو‌های ایرانی درآمد، اما تلفات هر دو طرف در کربلای ۵ بسیار بالا بود. ایران حدود ۷۶۵۱ شهید و ۵۳۲۹۹ مجروح و ۳۵۲۹ مفقود داد. عراق نیز چیزی در حدود ۹۰ هزار کشته و مجروح داشت.»

شیوه کار در این کتاب بررسی روز به روز روند عملیات است. با نقشه‌ای که آخر کتاب از کربلای ۵ آورده شده است، خواننده بهتر می‌تواند روند عملیات را در نظرش تجسم کند. البته درک بهتر بخش‌هایی که به شرح عملیات می‌پردازند، نیاز به مطالعه چندباره دارد، اما در مجموع خواندن این کتاب می‌تواند شمایی کلی از کربلای ۵ و دشواری‌های انجام آن را به خواننده ارائه دهد. خصوصا آنکه با مطالعه این کتاب متوجه می‌شویم حدود یک ماه و نیم عملیات شدید، تنها ۷۵ کیلومتر از خاک دشمن تصرف شد. این یعنی پیشروی وجب به وجبی در منطقه‌ای که برای دو طرف اهمیت فوق‌العاده‌ای داشت.

بعد از حدود یک ماه و نیم عملیات شدید نیرو‌های ایرانی به نزدیکی‌های بصره رسیدند و این شهر بزرگ عراق در تیررس توپخانه‌های ایرانی قرار گرفت. سپس عملیات تکمیلی کربلای ۵ از سوم تا ۱۳ اسفندماه انجام گرفت. کربلای ۸ هم ۱۸ الی ۲۲ فروردین ۶۶ صورت پذیرفت. تثبیت ایران در شرق بصره اتفاق بزرگی بود که باعث واکنش گسترده در سطح جهانی شد. واکنش‌هایی که گوشه‌هایی از آن در این کتاب آورده می‌شود. در پایان نگاهی به بخشی از کتاب می‌اندازیم.

خبرنگار نشریه تایمز مالی می‌نویسد: «ایران پیروزی مهمی در شرق بصره به دست آورده که نشان دهنده وقوع عملیات سرنوشت‌ساز در منطقه است. رزمندگان ایرانی در نقاط مختلف تا چهار خط دفاعی عراق را در هم شکسته‌اند... یک ژنرال عراقی که اسیر شده از روحیه پایین سربازان عراقی سخن می‌گفت...»

---

منبع: روزنامه جوان