طریق سیر و سلوک از بلخ تا قونیه و از بهاءولد تا شمس

«پله پله تا ملاقات خدا» با عنوان فرعی «درباره زندگی، اندیشه و سلوک مولانا جلال الدین رومی» یکی از مشهورترین تالیفات زنده‌یاد دکتر عبدالحسین زرین‌کوب است که برای نخستین بار در سال ۱۳۷۰ منتشر شده بود.

نشر علمی سی و هشتمین چاپ این کتاب را به تازگی با شمارگان سه هزار و ۳۰۰ نسخه، ۳۸۴ صفحه و بهای ۵۵ هزار تومان روانه کتابفروشی‌ها کرده است. چاپ ۳۶ و ۳۷ این کتاب نیز در سال گذشته (۱۳۹۶) هرکدام با شمارگان سه هزار و ۳۰۰ نسخه و بهای ۳۷ هزار و ۵۰۰ تومان برای چاپ ۳۶ و  ۴۵ هزار تومان برای چاپ ۳۷، منتشر شده بودند.

در این کتاب با زبانی ساده تفکر مولانا از خلال گذر ایام و زندگی‌اش از کودکی در بلخ تا دوران حضور در قونیه روایت شده است. به عبارتی زندگی مولانا از دوران کودکی در محضر پدرش سلطان العلما بهاءولد و درس‌هایی که از او آموخت تا روزهای آخر حیات و آموزه‌هایی که برای حسام الدین چلبی و صلاح الدین زرکوب به یادگار گذاشت در این کتاب درج شده است.

کتاب ۱۰ بخش دارد که عناوین آن به ترتیب عبارتند از: «بهاءِولد و خداوندگار»، «هجرت یا فرار»، «لالای پیر در قونیه»، «طلوع شمس»،‌«غیبت بی بازگشت»، «رقص در بازار»، «حسام الدین و قصه مثنوی»، «عبور به ماورا شعر»، «از مقامات تبتل تا فنا» و «سال‌های پایان».

طریقت شاگردی مولانا در این کتاب از بهاءولد و سیدبرهان حسین محقق ترمذی (که در علوم الهی و همچنین طب از ممتازان عصر خود بود) تا شمس تبریزی از مهم‌ترین مباحث کتاب است. بهاءولد پدر مولانا نیز از بزرگان حکمت و معرفت ایران زمین است و نکات شورانگیز و ادبیات خاص او مثال زدنی است. معارف بهاءولد را در عصر ما زنده‌یاد استاد بدیع الزمان فروزانفر تصحیح و منتشر کرد.

زندگینامه‌ای از شاگردان مولانا در این دفتر روایت شده است. سیدبرهان که از مریدان بهاءولد و خلیفه او بود مدتی در دوران کودکی تربیت و «لالایی» جلال الدین را بر عهده گرفت و جالب آنکه پس از درگذشت بهاءولد نیز مدتی سمت استادی مولانا را تا ظهور شمس در قونیه بر عهده داشت.

نکته مهم‌تر این است که صلاح الدین زرکوب نیز به روایتی مدتی از مریدان و شاگردان سید برهان بود و بعدها از مریدان خاص مولانا شد. شیفتگی مولانا به این شاگردِ استاد خود مثال زدنی بود و نزدیک به ۷۰ غزل از کلیات شمس تبریزی درباره اوست. او در دوران حیات مولانا درگذشت و به جریان درگذشت او بود که باعث شد تا مولانا حسام الدین چلبی را به عنوان خلیفه خود تعیین کند و هموست که در تاریخ به عنوان نخستین سرسلسله طریقت مولویه شناخته می‌شود.

حسام الدین چلبی نیز به مدت ۱۰ سال همنشین و از اصحاب خاص مولانا بود و دوست بهاءولد فرزند مولانا. نظم مثنوی معنوی به خواهش او صورت گرفت. مقبره او نیز اکنون در قونیه در کنار مزار مراد خود مولاناست.

عنوان کتاب نیز ماخوذ از این بیت در دفتر سوم مثنوی معنوی است که همین بیت هم انگار که زندگی مولانا از کودکی تا مرگ یادآور می‌شود: «از مقامات تبتل تا فنا/ پله پله تا ملاقات خدا». قلم روان و حیرت انگیز زنده‌یاد عبدالحسین زرین‌کوب که پس از گذشت نزدیک به سه دهه هنوز کهنه نشده باعث شد تا بسیاری از نسل جدید آشنایی مهم و مواجهه‌ای مستقیم و عاشقانه و البته عارفانه با مولانا داشته پیدا کنند.

شاید بتوان این مدعا را داشت که اگر «پله پله تا ملاقات با خدا» نبود مولانای ایرانی اکنون یا صرفا ملای رومی بود یا ملای بلخی. ضمن اینکه مخاطب در خلال مطالعه زندگی شورانگیز مولانا با نام‌های مهمی از فرهنگ ایران زمین مانند بهاءولد (پدر مولانا) و سیدبرهان الدین حسین محقق ترمذی نیز آشنا می‌شود.

---

منبع: مهر