صلح در شعر مولانا هم وجه عرفانی دارد هم وجه اجتماعی

  مراسم اختتامیه هشتمین همایش «مهر مولانا» شامگاه یکشنبه ۹ دی با حضور محسن جوادی معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، نیکنام حسینی‌پور مدیرعامل خانه کتاب و اشرف بروجردی رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی، در کتابخانه ملی برگزار شد.

بروجردی در این برنامه گفت: در روزگاری که جنگ و خشونت، انسان را دربرابر انسان قرار داده و چهره مهر و مهرورزی را با آتش ستیزه و عناد سیاه کرده است، به‌جا است که گفتار بزرگان فرهنگ و تمدن را بازخوانی کنیم و سخن سترگشان را درباره صلح و آشتی به جان بنوشیم و تردید نیست که مولانا جلال‌الدین محمد، شاعر و عارف نامدار، یکی از نامدار ترین این بزرگان است.

وی افزود: صلح و آشتی یکی از مضامین محوری در اندیشه و عاطفه مولانا است. در جهان‌بینی عرفانی او رسیدن به باطن مفاهیمی مانند «وحدتِ عرفانی» یا «فناء فی‌الله و بقاء بالله» با کنار گذاشتن اختلاف‌ها و تفاوت‌ها، و ستیزه‌ها و تمایزهای ظاهری مقدور و میسور است. در قرآن، ویژگی دوزخیان در تخاصم تعریف می‌شود: «إِنَّ ذلِکَ لَحَقٌّ تَخاصُمُ أَهْلِ النَّارِ»، و همچنین طبق این آیه، اهل بهشت را در نادیده انگاشتن خود و محو در ذات حق توصیف می‌کند.

رئیس کتابخانه ملی به روایتی از پیامبر اکرم(ص) اشاره کرد و گفت: اِنّ اَهل الجنّه لا یتحسَّرون علی شیئیٍ فاتهُم من الدنیا کتحسرُّهم علی ساعه مَرّت من غیر ذِکر الله، یعنی، پس وقتی خصومت نباشد که ویژگی دوزخیان است، بهشتیان رخ می نمایند و در سایه «وحدتِ وجود» خود را تعریف می کنند. مولانا این ویژگی بهشتیان را در مدارا و رأفت و رحمت تعریف می‌کند و حاصل آن که همان صلح و همزیستی است به وحدت می‌رسد. چه زیبا، تجلیِ حلم و بردباریِ حق را در سلیمان نبی(ع) نشان می‌دهد که با همه مرغان می سازد و میان زاغ و باز فرقی نمی‌گذارد:

ای سلیمان در میان زاغ و باز                                  حلم حق شو با همه مرغان بساز

مدارا با بدان و نیکی با نیکان، وفاداری به عهد و پیمان، و پرداختن به جنگِ درون و رها کردن جنگ‌های برون، همه ، جلوه‌های اخلاقی و اجتماعی انسان‌دوستیِ مولوی و دیدگاه صلح‌آمیز اوست:

هست احوالم خلاف همدگر                              هریکی باهم مخالف در اثر

چونکه هردم راه خود را میزنم                           با دگرکس سازگاری چون کنم

موج لشگرهای احوالم ببین                              هریکی با دیگری در جنگ و کین

می نگر در خود چنین جنگ گران                     پس چه مشغولی به جنگ دیگران

رنگ و رنگارنگی در خم بی رنگی خداوند یکی می‌شود:

صبغه الله هست خم رنگ هو                                      پیسها یک رنگ گردد اندرو

آن زمان که رنگ‌های گونه‌گون و ناهمگون به بی‌رنگی می‌‎رسند، اضداد عالم آشتی می‌کنند و وحدت ادیان رخ می‌نماید:

چون به بی رنگی رسی کآن داشتی                             موسی و فرعون کردند آشتی

مشاور رئیس‌جمهور ادامه داد: پس، صلح و دوستی در شعر مولانا هم وجه عرفانی دارد هم وجه اجتماعی. ارج نهادن به حقوق انسانی با روحیه تسامح و تساهل، و سخاوت و بخشندگی پیوند دارد. فرد یا جامعه‌ای که حسادت و کین ورزی، و بخل و تنگ‌نظری را بهر خدا یا برای راحت جان خود رها کند، دیگران را دوست می‌پندارد و جنگ و نزاع از روان و فکر او دور می‌شود:

 خیر کن با خلق، بهر ایزدت                                           یا برای راحت جان خودت

تا هماره دوست بینی در نظر                                         در دلت ناید ز کین، ناخوش صور

بروجردی گفت: آن روز جهان ما جهانی سراسر صلح و عاری از خشونت است که این آموزه ها را بر جریده دل ثبت کنیم و پندار و گفتار و کردارمان بدان درآمیزد. این گفته ها بر زبان کسی جاری می شود که؛ دست بخشنده ، چشم بینا، پای پویا، زبان گویا، دهان پر فریاد، مغز اندیشنده ، دل فروشنده، قلبی دوستدار، و دوست داشته او بر کسی پوشیده نیست و اینچنین است که در همه فرهنگ‌ها متجسّد می‌شود؛ فرهنگ‌های هند، ایران، تُرک، تاجیک، افغان، یونان و بیزانس و...

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در پایان گفت: او می‌سراید و ما می‌نویسیم که صلح خواسته همه انسان‌ها است. آنهایی که قلبی مهربان و زندگی سرشار از عشق و محبت  را می‌طلبند و باصدای بلند به همه جنگ افروزان می گویند که با صلح زندگی شکوفا می شود و انسان‌ها به بالندگی می رسند.

همچنین در دومین روز هشتمین نشست «مهر مولانا» که عصر یکشنبه با عنوان «صلح از نظرگاه مولانا» برگزار شد، چهار سخنرانی علمی ارائه شد.

---

منبع: مهر