به عدد روی وزنه اکتفا نکنید!

شیوع چاقی در دنیای امروز همواره رو به افزایش است. جالب است بدانید نزدیک به 40 سال پیش تعداد افراد لاغر 2 برابر بیشتر از افراد مبتلا به اضافه وزن بوده اما امروزه آمار چاقی در بیشتر کشور‌های جهان از آمار لاغری پیشی گرفته است. سیر پیشرونده افزایش وزن، دلایل متعددی دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تغییر شیوه زندگی، صنعتی شدن، رژیم‌های غذایی نامناسب و کم‌تحرکی اشاره کرد. همه ما می‌دانیم که چاقی و اضافه وزن سلامت را به خطر می‌اندازند و باعث افزایش بروز بیماری‌های مختلف می‌شوند اما آیا می‌دانستید چاقی همیشه به معنای ناسالم بودن و لاغری همیشه به معنای برخورداری از سلامت نیست؟ در واقع ابتلا به بیماری‌های مختلف به‌خصوص اختلالات متابولیک، تنها به میزان وزن و توده بدنی ارتباط ندارد و عوامل مختلفی مثل شیوه زندگی، نحوه تغذیه و ژنتیک در آن دخیل هستند. در ادامه با تضادهای دنیای چاقی و لاغری و نقش چاقی در بروز انواع بیماری‌ها، بیشتر آشنا خواهید شد.
امروزه برای تعریف میزان چاقی و لاغری از فرمولی به نام BMI یا «شاخص توده بدنی» استفاده می‌شود. در این فرمول باید وزن به کیلوگرم را بر مجذور قد به متر تقسیم کرد. میزان توده بدنی در حالت طبیعی بین 5/18 تا 25 است. افراد با شاخص توده بدنی زیر 5/18، لاغر شناخته می‌شوند. میزان 25 تا 30 نیز تحت عنوان «اضافه وزن»، بین 30 تا 35 تحت عنوان «چاقی»، شاخص توده بدنی بین 35 تا 40 تحت عنوان «چاقی شدید» و بیشتر از 40 «چاقی مرضی» در نظر گرفته می‌شود. روشی سریع‌تر برای محاسبه وزن مناسب، در نظر گرفتن دو رقم انتهایی قد به سانتی‌متر است. برای مثال فردی که 180 سانتی‌متر قد دارد باید حدود 80 کیلوگرم وزن داشته باشد. در واقع با این روش می‌توان محاسبه وزن مناسب با فرمول BMI را خلاصه کرد.

رقم شاخص توده بدنی در انتخاب اقدامات درمانی و روش‌های کنترل چاقی، کمک کننده است. افراد مبتلا به چاقی مرضی معمولاً داوطلب جراحی لاغری می‌شوند. البته در انتخاب روش مناسب برای کنترل چاقی باید علاوه بر میزان توده بدنی به بیماری‌های زمینه‌ای و شرایط بدنی فرد نیز توجه کرد. برای مثال افراد مبتلا به دیابت با توده بدنی بالای 35 می‌توانند داوطلب جراحی لاغری شوند اما افراد بدون سابقه دیابت در صورتی برای این جراحی انتخاب می‌شوند که توده بدنی بالای 40 داشته باشند.

چاقی شکمی، خطرناک‌تر از چاقی سرتاسری برای تعریف چاقی، تنها نباید به وزن و توده بدنی یا شاخص توده بدنی اکتفا کرد زیرا چاقی تعاریف و شکل‌های مختلفی دارد. یکی از انواع مهم چاقی، چاقی مرکزی یا شکمی است. افرادی که به چاقی مرکزی مبتلا هستند، شاید حتی وزن طبیعی داشته باشند. به طور کلی اگر دور شکم در مردان بیشتر از 89 سانتی‌متر و در خانم‌ها بیشتر از 91 سانتی‌متر باشد، از اصطلاح «چاقی شکمی» استفاده می‌شود. توجه داشته باشید برای اندازه‌گیری دور شکم باید متر خیاطی را دور تا دور شکم در محدوده ناف قرار دهید، بدون اینکه فشاری به پوست وارد شود. چاقی شکمی نسبت به BMI، معیار بهتری برای تعیین خطر چاقی است. در واقع این نوع چاقی نسبت به چاقی سرتاسری، ارتباط پررنگ‌تری با بیماری‌ها دارد.

چاق‌های سالم و لاغرهای بیمار

چاقی همیشه به معنای «بیماری» و لاغری همیشه به معنای «برخورداری از سلامت» نیست. به عبارت ساده‌تر، گروهی از افراد با وجود چاقی دچار عوارضی مثل دیابت، فشارخون، چربی خون و ... نمی‌شوند. در مقابل، گروهی از افراد لاغر به رغم برخورداری از وزن مناسب به بیماری‌هایی مثل دیابت، فشارخون یا چربی خون، سکته قلبی و... مبتلا می‌شوند. بنابراین ابتلا به بیماری‌های مختلف به‌خصوص اختلالات متابولیک، تنها به میزان وزن و توده بدنی ارتباط ندارد و عوامل مختلفی مثل شیوه زندگی، نحوه تغذیه، ژنتیک، عوامل اجتماعی و اقتصادی و... در آن دخیل هستند. برای مثل بالا رفتن میزان چربی خون، به‌خصوص LDL بیشتر از اینکه ناشی از چاقی یا رژیم غذایی باشد، تحت تأثیر عوامل ژنتیکی قرار دارد. در واقع رژیم غذایی و کاهش وزن شاید فقط 10 تا 15 در کاهش LDL نقش داشته باشند. بنابراین لاغری لزوماً فرد را از ابتلا به بیماری‌هایی مثل چربی خون، مصون نگه نمی‌دارد.
با این حال باید توجه داشت کاهش وزن، احتمال بروز بیماری‌های متابولیک را تا حدود زیادی پایین می‌آورد. در صورت ابتلا به این بیماری‌ها نیز می‌توان با کاهش وزن به بهبود بیماری کمک کرد. برای مثال فرد چاقی مبتلا به دیابت نوع 2 ممکن است با کاهش وزن بتواند از دوز داروهای مصرفی خود بکاهد یا از نیاز به انسولین در آینده جلوگیری کند. البته نمی‌توان ضمانت کرد که افراد دیابتی با کاهش وزن بتوانند به کل از دارو بی‌نیاز شوند.

---

منبع: هفته نامه سلامت - دکتر امید قاروی آهنگر، متخصص داخلی و فلوی فوق تخصصی غدد و متابولیسم