کلاه پادشاهان عثمانی بر سر پادشاه سلجوقی

 فیلم سینمایی «میراث دار» (The Keeper: The Legend of Omar Khayyam) با موضوع زندگی عمر خیام در برنامه این هفته «تاریخ و سینما» توسط خسرو معتضد از منظر تاریخی نقد شد.

وی در ابتدای این برنامه که از شبکه آی‌فیلم پخش می‌شود، گفت: کارگردان «میراث دار» یک ایرانی است اما بهتر بود که به جای صحنه پردازی درباره خیام بیشتر مطالعه می‌کرد. او خیام را نمی‌شناسد و فیلمی هم که ساخته کودکانه و مضحک است.

معتضد افزود: کیوان مشایخ، یک ایرانی است که سال‌ها در آمریکا زندگی کرده و بازیگران فیلمش هم اغلب ایرانی هستند. من از یک ایرانی انتظارم خیلی بیشتر بود. این فیلم مضحکه است. در فضای مجازی هم از این فیلم خیلی انتقاد کردند و آن را فیلم بسیار بدی دانسته‌اند.
وی افزود: دایره‌المعارف ایران در آمریکا در دسترس مشایخ بوده، چرا به آن مراجعه نکرده است؟ در این دایره المعارف آمده است که ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام یا خیام نیشابوری مشهور به «حکیم عمر خیام» فیلسوف، ریاضیدان، ستاره شناس، شاعر قرن پنجم است.

به گفته معتضد، رباعیات خیام را ادوارد فیتز جرالد در قرن نوزدهم به زبان انگلیسی ترجمه کرده است. در حال حاضر شهرت خیام در اروپا و آمریکا خیلی بیشتر از ایران است. کسی که چنین فیلمی می خواهد بسازد ابتدا باید ببیند که آیا توانش را دارد؟ چقدر درباره خیام کتاب خوانده است؟ مقدمه ادوارد فیتز جرالد را خوانده است؟ خیام را می شناسد؟

این کارشناس تاریخ اظهار داشت: داستان فیلم به نظر من خیلی خنده دار آمد. یک خانواده‌ای در آمریکا  که از نوادگان خیام هستند. در ایران اگر بخواهید جد بزرگ خودتان را بشناسید دشوار است و خانواده‌هایی که بتوانند هفت نیای خودشان را نام ببرند خیلی کم است. حال این فرد به رفته آمریکا و یکسری از  اقوامش نیز در ایران هستند. آنها یک گردنبندی را در دست دارند که برای پدر خیام بوده است؛ گردنبند به مادر خیام رسیده و مادرش نیز آن را به خیام داده و خیام دست به دست آن را به فرزندان و نوادگانش انتقال داده و اکنون در لس آنجلس است. 

معتضد بیان کرد: آقای مشایخ در تاریخ چیزهایی خوانده و لذا نظامیه‌ها را در فیلمش خواجه نظام‌الملک درست کرده است. عمر خیام یک دوستی به نام حسن پیدا می‌کند. کارگردان یک دختر نیز به نام دریا را وارد داستان کرده است، اسم دریا جدید است و من فکر نمی‌کنم در قرن ششم هجری اسم دختر را دریا می‌گذاشتند. کما اینکه بسیاری از اسامی ایران باستان از سال ۱۳۰۰ هجری در ایران متداول شد. فکر کنید در قرن ششم هجری اسم یک دختربچه را دریا گذاشته‌اند که دوستِ پسر دارد و با هم بازی می‌کنند. عمر به کنار دریا می‌رود و به آسمان نگاه می‌کند و بنات النعش را به دریا نشان می‌دهد و با حسن صباح شمشیر بازی می‌کند! حسن صباح را یک پسر جلف، لوس و چاقوکش نشان دادند که این یک توهین است. 

 وی ادامه داد: فیلم «میراث دار» کودکانه و وقت تلف کن است. این کارگردان به جای فیلمبرداری و طراحی صحنه چقدر خوب بود که مقداری زندگی خیام را می‌خواند.

مجری «تاریخ و سینما» ادامه داد: در فیلم ناگهان صحبت سلجوقی‌ها پیش می‌آید. کارگردان یا سناریست شنیده که در آن زمان سلجوقی‌ها روی کار بودند. ملک شاه پسر الب ارسلان را در صحرا نشان می‌دهد. یک پسر جوان، خندان و شوخ و شنگ به تصویر کشیده شده که در حقیقت اینگونه نبوده است؛ با خیام صحبت می‌کند، خیام شعر می‌گفته و باده‌گساری می‌کرده؛ در بیایان با یکدیگر پرسه می‌زنند و می‌خندند.

وی افزود: جالب تر این است که عمر خیام در این فیلم اصلا کلاه بر سر ندارد. همیشه سر برهنه است و قد بلندی دارد. برای اینکه فیلم مقداری نمای شرقی داشته باشد گاهی اذان ظهر به گوش می‌رسد و موسیقی‌های ایرانی نیز.

معتضد درباره لوکیشن‌های «میراث‌دار» گفت: تاشکند را به جای تهران، اصفهان و نیشابور جا می‌زنند. خیام به دربار می‌رود. آنچه که من در دربار به آن خندیدم لباس سلطان ملک شاه است. کلاه سلطان سلیم و سلطان سلیمان عثمانی در فیلم «سلطان باشکوه» را  بر سر سلطان ملک شاه گذاشته‌اند!

وی افزود: در صحنه‌ای دیگر مجلس بزم ملک شاه را نشان می‌دهد، خوردن و نوشیدن ملک شاه؛ ملک شاه پشت میز نشسته و پسته و بادام بالا می‌اندازد. چنین کاری اصلا در شأن یک پادشان نبود. جالب این است که با آرنج خود گردو هم می‌شکند و آنهایی را که در دهان خود می‌اندازد گویا پاپ کرن است! در واقع این فیلم سلطانی به آن عظمت که از جیحون تا آنتاکیه سرزمینش بوده است و در آنها فرمان می‌رانده،  مردی جلف، جوان و بدقیقافه که دهانش مدام باز است و مات و مبهوت مانده نشان می‌دهد.

معتضد در پایان گفت: عمر خیام فرد بزرگی است. هنوز کارگردانان آمریکایی جرأت نکرده‌اند که درباره مولوی و عمر خیام فیلم بسازند، چرا که به مطالعات زیادی نیاز دارد.

---

منبع: فارس