به مناسبت سالروز وفات حضرت معصومه(س)؛
حکمت‌های هجرت حضرت معصومه(س)/ وقتی قم پایگاه تشیّع می‌شود
قم به‌عنوان جایگاه ویژه‌ای برای تشیع شناخته شده و می‌بینیم که ائمه قبل از حضرت معصومه (س) مثل امام صادق و پدر بزرگوار حضرت معصومه، امام کاظم (ع) به‌طور ویژه درمورد قم صحبت کرده و برای شهر قم به لحاظ علمی و حدیثی جایگاه ویژه و ارزشمندی قائل شده به‌طوری شاهد هستیم که بسیاری از رجال حدیثی در این شهر حضور دارند.
از طرفی شاهد هستیم که در لسان اهل بیت بر اهمیت و امتیاز آن سخن‌های بسیاری گفته شده است چنانچه در بیانی نبود عالمان قم را عاملی برای تباهی دیانت مردم معرف می‌کنند.
در هجرت این بانو به قم حکمت‌هایی از جانب خداوند وجود داشته چنانچه در رابطه با هجرت و حرکت امام حسین (ع) حضور و نقش حضرت زینب (س) مهم و اساسی معرفی شده چنانچه داریم که کربلا در کربلا می‌ماند اگر زینب نبود، ما حضور و هجرت حضرت معصومه (س) را در تداوم هجرت امام رضا (ع) می‌دانیم.
در روایتی اهل‌بیت(ع) شهر قم را شهر شیعیان و پناهگاهی برای آنان معرفی کرده معرفی کرده به‌طوری که ولایت اهل‌بیت را پذیرفته‌اند.
قم؛ پایگاه اصلی تشیع برای جهان اسلام
مریم بابااحمدی کارشناس ارشد و مدرس تاریخ اسلام و مدیر حوزه علمیه کوثر ولایت در گفتگوی اختصاصی با "تبیان" در رابطه باارزش و جایگاه شهر قم گفت؛ قم به‌عنوان جایگاه ویژه‌ای برای تشیع شناخته شده و می‌بینیم که ائمه قبل از حضرت معصومه (س) مثل امام صادق و پدر بزرگوار حضرت معصومه، امام کاظم (ع) به‌طور ویژه درمورد قم صحبت کرده و برای شهر قم به لحاظ علمی و حدیثی جایگاه ویژه و ارزشمندی قائل شده به‌طوری شاهد هستیم که بسیاری از رجال حدیثی در این شهر حضور دارند.هجرتی که به دست کریمه اهل‌بیت کامل می‌شود
وی هجرت حضرت معصومه (س) به قم را نقطه شروعی برای جذب علما و محدثین به این شهر دانست و ادامه داد؛ حضور و هجرت حضرت معصومه به شهر قم تشویق مضاعفی شد برای علما و محدثینی که در اطراف جهان اسلام بودند از جمله در بغداد، مدینه و سامراء و شهرهایی که جایگاه علمی داشتند، چنانچه با هجرت این بانو به شهر قم شاهد حضور علمای بسیاری چه تربیت شده در قم و چه عالمانی که براثر هجرت وارد شهر قم شدند، هستیم.این مدرس حوزه هجرت دختر موسی بن جعفر (ع) را تداوم هجرت برادر گرامیشان امام رضا (ع) معرفی کرد و گفت؛ قطعاً در هجرت این بانو به قم حکمت‌هایی از جانب خداوند وجود داشته چنانچه در رابطه با هجرت و حرکت امام حسین (ع) حضور و نقش حضرت زینب (س) مهم و اساسی معرفی شده چنانچه داریم که کربلا در کربلا می‌ماند اگر زینب نبود، ما حضور و هجرت حضرت معصومه (س) را در تداوم هجرت امام رضا (ع) می‌دانیم.
بابا احمدی در ادامه در تبیین رابطه هجرت دو فرزند امام کاظم (ع) افزود؛ تا قبل از امام رضا (ع) ما کشوری به‌عنوان پایگاه شیعه نداشته‌ایم. البته کشورهایی داشته‌ایم که شیعیان زندگی می‌کردند اما کشوری به‌عنوان پایگاه و مرکز تشیع نداشتیم. با هجرت امام رضا و تداوم آن با هجرت خواهر بزرگوار ایشان و نیز برقراری یک محبت دوسویه و متقابل میان اهل قم و اهل‌بیت(ع) و امامان شیعه، از اواخر قرن اول هجری قم به عنوان پایگاه و کانون شیعیان و علاقمندان به خاندان اهل‌بیت می‌شود.
به اعتقاد ما حکمت هجرت حضرت رضا و حضرت معصومه در راستا و تداوم حکمت‌های خداوندی بوده چراکه خواست خداوند بر این رقم خورده که با فراهم آمدن این مقدمات پایگاه مهم و محکمی برای تداوم و گسترش تشیع ایجاد شود.
ایجاد مکتب حدیثی در شهر قم
این استاد حوزه در ادامه به امتیاز دیگری برای شهر قم بیان کرد و ادامه داد؛ یکی از اتفاقات بزرگی که در شهر قم به‌واسطه برکت حضور حضرت معصومه (س) اتفاق افتاد، فراهم شدن بستری برای جمع‌آوری علوم اهل‌بیت در پرتو مکتبی بود که به مکتب حدیثی قم معروف شد.اگر بخواهیم در این رابطه مختصر تعریف و توضیحی داشته باشیم باید بگوییم که اصل قضیه مکتب و رشد احادیث که به شکل مکتب درآمده را ابتدائاً از مدینه به جهت اینکه این مکان جایگاه اصلی حضور ائمه و اصحاب و شاگردان بوده، داریم و از طرفی هم امامان (ع) به جهت در امان ماندن از غفلت و فراموشی گفته‌هایشان، شاگردان خود را تشویق به نوشتن سخنان و قول‌هایشان می‌کردند.
.
با هجرت امام رضا و تداوم آن با هجرت خواهر بزرگوار ایشان و نیز برقراری یک محبت دوسویه و متقابل میان اهل قم و اهل‌بیت(ع) و امامان شیعه، از اواخر قرن اول هجری قم به عنوان پایگاه و کانون شیعیان و علاقمندان به خاندان اهل‌بیت می‌شود
عامل رشد و تقویت مکتب حدیثی در کوفه
کارشناس ارشد تاریخ اسلام هجرت و حتی تبعید ائمه معصومین (ع) به کوفه را از حکمت‌های الهی به شمار آورد و در این رابطه تبیین کرد؛ در پرتو رفت‌وآمدها و ارتباط‌گیری شیعیان در کوفه با ائمه برای ثبت و ضبط روایات و نیز اتفاقاتی چون هجرت، تبعید و زندانی شدن ائمه که بستر ارتباط بیشتر مردم با ائمه را فراهم می‌کند، مکتب حدیثی کوفه تقویت می‌شود تا جایی که نمود این شکوفایی را در پاسخ‌گو بودن علمای شیعه به سؤالات مردم در مسجد کوفه شاهد هستیم.وی در این رابطه ادامه داد؛ در زمان سفاح اولین خلیفه عباسی، به جهت اینکه بنی‌عباس هنوز قوت لازم را پیدا نکرده بود و ائمه با بنی امیه درگیر بودند، امام صادق (ع) 2 سال به عراق و کوفه هجرت می‌کنند و در آن به تربیت شاگردانی می‌پردازند. بنابراین می‌بینیم چه آمدن ائمه به خواست خود و چه تبعید آنان توسط بنی‌عباس همه باعث می‌شود که محدثان اهل کوفه ارتباط بیشتری با ائمه پیدا کرده و در دریافت روایات قوی‌تر عمل کنند. لذا این اتفاقات باعث شد تا مکتب حدیثی در کوفه شکل جدی و قوی‌تری به خود بگیرد.
وقتی محدثان قم به‌عنوان مشایخ حدیثی مشهور می‌شوند
بابااحمدی در رابطه با توانایی و البته اعتماد ائمه به عالمان قم را این‌گونه پی گرفت؛ محدثان و فقهای قم در قرن 3 و 4 نقش مرجعیت علمی را برای دیگر محدثان دارا می‌شوند. لذا داریم که وقتی علی بن مسیب از حضرت سؤال می‌کند که در عدم دسترسی به شما، ما دین خود را از چه کسی فرابگیریم؟ امام او را ارجاع به زکریا بن آدم قمی که قبرش هم در قم است، می‌دهد و می‌فرمایند؛ او امین ما در امور دین و دنیا است. مسائل دینت را یاد بگیربنابراین شاهد یک تبحر خاصی بین محدثان قم هستیم به‌طوری‌که این توانایی سبب شده تا ائمه مردم را در یادگیری و فهم مسائل دین به آنان ارجاع داده تا جایی که محدثان قم به‌عنوان مشایخ حدیث مشهور شوند. این توانایی و تبحر کم‌کم رشد کرده و به‌عنوان مکتب حدیثی شکل گرفته به طوری که شاهد هجرت علما و محدثان کوفه به شهر قم هستیم.
تفکیک مکتب حدیثی کوفی و قمی
مدیر حوزه کوثر ولایت در رابطه با تمایز مکتب حدیثی کوفی-نجفی و مکتب حدیثی قم ادامه داد؛ در مکتب حدیثی کوفه دو دسته افراد هستند؛ عده‌ای شدیداً نص‌گرا بوده و تنها به ظاهر روایات تاکید دارند و اهل اجتهاد و عقل‌گرایی نیستند. گروهی عقل را دخیل دانسته و ظاهر روایت را به‌تنهایی قبول ندارند. اما عمده نگاه در مکتب حدیثی کوفه توجه به‌ظاهر احادیث بوده به‌طوری‌که تأویل را جایز نمی‌دانند.اما در قم این نظر تعدیل می‌شود به‌طوری‌که شاهد ارتباط بین رشته‌های مختلف مثل رابطه بین فقه و حدیث و امثال آن هستیم و در پی آن اتحادی بین علمای حدیثی کوفه و قم برقرار می‌شود که نتیجه‌اش کتب ارزشمندی است که امروزه در مباحث حدیثی از آن‌ها بهره‌مند هستیم.
