ارمغان شاعر «آینه‌ها» برای انسان امروز

 محمدکاظم کاظمی که از مهاجران فارسی‌زبان در کشور است، در سال‌های اخیر سهم قابل توجه و غیر قابل انکاری در پیوند میان فارسی‌زبانان و اعتلای فرهنگ کشورهای فارسی‌زبان داشته است. به همت او و مانند او، در سال‌های اخیر فصل جدیدی در روابط فرهنگی میان کشورهای فارسی‌زبان ایجاد شده است. او در کارنامه کاری‌اش علاوه بر دفترهای متعدد شعری که مخاطبان بسیاری در میان فارسی‌زبانان دارد، پژوهشگری است که در سال‌‌های گذشته تلاش کرده است تا به زوایای جدیدی از ادبیات بپردازد. انتشار آثاری مانند «این قند پارسی»، «شعر مقاومت افغانستان»، «مرقع صد رنگ»، «گزیده غزلیات بیدل»، «شعر پارسی» و «روزنه» او را به عنوان یکی از چهره‌های توانمند در حوزه پژوهش‌های ادبی مطرح کرده است.

کاظمی اخیراً خبر نگارش کتاب جدیدی با نام «گزیده رباعیات بیدل» را منتشر کرده است. کتابی که به گفته او؛ برای مخاطب عام نوشته می‌شود تا او از مراجعه به دیوان کامل شاعر آینه‌ها تاحدودی بی‌نیاز باشد. کاظمی که پیش از این «مرقع صد رنگ» را با همین موضوع و مضمون منتشر کرده است، قرار است در کتاب جدید خود حدود 600 رباعی از شاعر بی‌دل هند را به علاقه‌مندان ادبیات فارسی ارائه کند. این اثر که از سوی انتشارات سپیده‌باوران به چاپ خواهد رسید، با مقدمه سیدعلی میرافضلی عرضه خواهد شد.  به همین مناسبت گفت‌وگوی کوتاهی با او انجام داده ایم که در ادامه می‌خوانید:

آقای کاظمی! پیش‌تر هم از شما کتابی با عنوان «مرقع صد رنگ» منتشر شده بود که حاوی 100 رباعی از بیدل بود. کتاب جدید شما با اثر قبلی چه تفاوتی دارد؟ آیا تکمیل‌کننده آن است؟

کتاب قبلی که درباره رباعیات بیدل منتشر شده بود، در واقع کتابی از مجموعه صد شعری انتشارات سپیده باوران بود که در آن تنها 100 رباعی از این شاعر گزینش و ارائه شده بود. در واقع این 100 رباعی، به معنی گزیده کامل رباعیات او نبود؛ بیدل رباعیات قوی دیگری هم دارد که جاندار و ارزشمند بود که ما به زحمت آنها را کنار گذاشتیم و در این مجموعه نیاوردیم. بیدل چهار هزار رباعی دارد که از این میان، 500 تا 600 رباعی قابل توجه دارد که می‌تواند برای مخاطب عام جذاب باشد.

برای نگارش «گزیده رباعیات بیدل» چند هدف را مد نظر قرار داده‌ام؛ نخست آنکه بتوانم چکیده‌ای از رباعیات این شاعر توانمند را در دسترس مردم و مخاطب عام قرار دهم تا این دسته از مخاطبان از مراجعه به دیوان اصلی بی‌نیاز باشند و خواندن دیوان باشد برای کسانی که متخصص این حوزه هستند یا علاقه‌مندند که درباره شعر او بیشتر بدانند و بخوانند. دومین هدف این بود که رباعیات و اصطلاحات دشوار حتماً با شرح منتشر شود تا مخاطب با آن ارتباط بهتری برقرار کند.

با این نگاه تاکنون کار گزینش رباعیات به اتمام رسیده و دوسوم شرح اشعار نیز نوشته شده‌ است. کتاب با مقدمه سیدعلی میرافضلی، از صاحب‌نظران قالب رباعی و آشنا به سبک هندی، به کوشش انتشارات سپیده‌باوران منتشر خواهد شد. مقدمه میرافضلی بر این کتاب از نقاط قوت کار محسوب می‌شود. تلاش داریم تا کتاب به نمایشگاه کتاب سال 98 برسد که امیدوارم این اتفاق بیفتد.

 شعر بیدل دارای دشواری‌های خاص و پیچیدگی‌های لفظی و معنایی بسیاری است که کشف و درک هریک از آنها برای مخاطب عام شاید امکان‌پذیر نباشد. با توجه به این مسائل، بیدل و شعر او چه ارمغانی برای انسان امروز دارند؟

بیدل دو ارمغان برای مخاطبانش دارد؛ نخست در بعد مفهوم و دیگر در بخش صورت. اشعار قدیم هرچند از نظر زبان با زبان امروز سنخیت نداشته باشد، اما از نظر ارائه فکر و اندیشه خوشایند مخاطب و انسان امروز است. مفاهیمی که شاعرانی چون بیدل، سنایی، مولوی و حافظ به آن می‌پردازند، برای مخاطب امروز هم همچنان خواندنی و شیرین است. در این میان، علاوه بر اینکه شعرشان از نظر مفهوم جذاب است، از نظر صورت شعر و تکنیک‌های زبانی نیز برای مخاطب قابل توجه است.

در این میان شعر بیدل ویژگی‌های خاصی دارد. شعر او به ویژه در قالب رباعی از منظر زبانی و محتوایی امروزی است، مانند این رباعی از او:

اشکم به نظر قطره‌زنان می‌رقصد
آهم به جگر بال‌زنان می‌رقصد

تا یاد تو می‌کنم‌، دلم می‌بالد
تا نام تو می‌برم‌، زبان می‌رقصد

و یا این رباعی:

بیدل به سجود بنـدگی توأم باش    
تـا بار نفس به دوش داری خم باش

این عجز که در کارگه طینت تست 
الله نمی‌توان شدن آدم باش



با مطالعه این قبیل از اشعار متوجه می‌شویم که شعر او برای انسان امروز از وجوه مختلف از جمله از منظر پیام‌ها و تصاویر جذاب و خواندنی است.

شاید از همین منظر است که ما بیشتر از هر شاعر سبک هندی، شاهد حضور او در شعر امروز هستیم.

البته در سبک هندی عمده مخاطبان بیشتر با صائب همراه بوده‌اند، اما بیدل تأثیر عمیقی بر شعر گذاشته است به گونه‌ای که به نظر می‌رسد افراد مسحور و مجذوب او هستند. ما در سبک شعری در قرن چهارم و پنجم، دو شاعر برجسته و تأثیرگذار فردوسی و نظامی را داریم. در سبک هندی نیز حضور پرقدرت حافظ، سعدی و مولوی را شاهد هستیم. در سبک هندی هم می‌توان از صائب و بیدل به عنوان دو شاعر تأثیرگذار یاد کرد. در جامعه امروز ایران هر دو شاعر به یک پیمانه مطرح‌اند، اما شهرت بیدل روز به روز افزون‌تر بوده و به نظر می‌رسد در آینده نیز بیشتر خواهد شد؛ این در حالی است که به نظر می‌رسد شهرت صائب در نیم‌قرن گذشته تقریباً ثابت بوده است.

---

منبع: تسنیم