بانوی اصفهانی

1. مقدمه2. خانواده و اوضاع اجتماعی عصر ایشان

3. شاگردان و دانش آموختگان4. بانو امین و انقلاب اسلامی

5. آثار و كتابهای بانوی اصفهانی6. اخذ درجه اجتهاد و تائید مراجع عظام

7. بانوی ایرانی و نیازهای اجتماعی عصر خویش

1. مقدمهدر عالم اسلام همواره زنان شایسته و متعهدی وجود داشته اند كه در عرصه های مختلف فرهنگ و ادب و در جبهه های ایثار و تلاش، منشأ آثار و بركات فراوانی بوده اند.

با تكیه بر قرآن كریم و سنت نبوی(ص) و سیره ی معصومین (ع)، ارج نهادن به زنان و ادای حقوق آنان ،همواره موجب رشد و پیشرفت زنان مسلمان در جامعه ی اسلامی بوده و هست.

نمونه ی والای این زنان شایسته و والا مقام در تاریخ اسلام شخصیت های ارجمندی مانند حضرت خدیجه، حضرت فاطمه زهرا، زینب كبری و سكینه بنت الحسین – كه درود خدا بر همه آنان باد – می باشند.

در مقاطع مختلف تاریخ اسلام نیز، زنان فداكار، عالم و متقی فراوانی وجود داشته اند كه در عین كار و تلاش و تربیت صحیح نفس خویش ، از رعایت جزیی ترین مسایل اخلاقی، غفلت نورزیده و در عین حال تربیت مردان شایسته روزگار را، به عهده داشته و مربی لایق و ارزشمندی برای جامعه بوده اند. در تاریخ اسلام به خصوص در مذهب شیعه، نمونه های بسیاری از این قبیل بانوان به چشم می خورد كه از جمله ی آنها می توان به مادر سیدرضی و سید مرتضی علم الهدی، دختر شیخ طوسی و نیز دختر ملا محمد تقی مجلسی، یعنی آمنه بیگم و ... اشاره نمود.

بزرگداشت و تجلیل از زنان نمونه مكتب اسلامی، وظیفه ای است كه باید همواره در انجام آن كوشید. در این میان به جاست، نگاهی گذرا به شخصیت یكی از اسوه های عالیقدر جامعه، كه از مراتب علمی و عملی والا یی برخورداراست و به حق، از مفاخر نسوان دنیای اسلام است داشته باشیم و خاطره آن استوانه علم و تقوا، را ارج نهیم.

این بانوی مجتهد بزرگوار و متواضع،سیده نصرت امین ،نام دارد.

استاد دانشمند مرحوم آیت الله محمد تقی جعفری مقام علمی این بانو را این چنین توصیف نموده است:

« با توجه به آثار قلمی كه از این خانم در دسترس ما قرار گرفته، به طور قطع می توان ایشان را از علمای برجسته عالم تشیع معرفی نمود، و روش علمی ایشان هم كاملاً قابل مقایسه با سایر دانشمندان بوده ، بلكه با نظر به مقام عالی روحی، باید ایشان را در گروه نخبه ای  از دانشمندان به شمار آورد كه به اضافه فرا گرفتن دانش به تولد جدید در زندگی نایل می شوند.»

2.خانواده و اوضاع و احوال اجتماعی عصر ایشاندرباره آغاز زندگی و شروع به تحصیل این بانو آمده است: «حاجیه خانم سیده نصرت بیگم امین(معروف به بانوی ایرانی) در سال 1265هـ.ش در اصفهان متولد شد. پدر ایشان حاج سید محمد علی امین التجار اصفهانی، فردی مومن و  سخاوتمند و مادرشان بانویی بسیار شریف، متعبد و خیرخواه بود كه خداوند پس از سه فرزند پسر، این دختر را به ایشان عطا كرد.

مادر با روشن بینی در چهار سالگی، فرزند را برای آموزش قرآن و فراگیری خواندن ونوشتن به مكتب می فرستد، در حالی كه فضای حاكم بر آن ایام به گونه ای بود كه كمتر خانواده ای به خود اجازه می داد كه دخترش را برای كسب دانش به مكتب یا مدرسه بفرستد و چه بسیار والدینی كه آموزش و آشنایی با خط و نوشتن را برای دختران خود جایز نمی دانستند.

در حقیقت عظمت كار این بانو و تلاش های مستمر وی در آن زمان، بسیار درخور توجه است البته ایشان  به دلیل اینكه اوقات زندگی شان به فراگیری درس و علم می گذشت، بیشتر در خانه بودند و كمتر از خانه خارج می شدند. ولی در ایامی كه لازم می دیدند كه باید دفاع  صورت بگیرد و كاری انجام شود، از منزل خارج می شدند و به تدریس و راهنمایی بانوان می پرداختند.

از دوران قاجار كه بگذریم، دوره رضاخان تقریبا مقارن با اندیشه تجدد خواهی و تبلیغات وسیع اسلام زدایی،  خصوصا در اصفهان بود. در آغاز این دوره ،خانم امین 35 ساله بودند و اصفهان هم در آن ایام حوزه های علمیه ی [بسیار] داشت. این شهر بعد از تهران آماج فعالیت های تجدد خواهی بعضی از بانوان، قرار گرفت.

مجری این فعالیت ها ،خانم [صدیقه] دولت آبادی بود كه می گفتند حتی 15 سال قبل از جریان كشف حجاب، ایشان به طور رسمی، حجاب خود را برداشته بود. دولت آبادی، كانونی هم به نام« كانون بانوان» دایر كرده بود كه بعد از برداشتن حجابش و ظاهر شدن در ملاء عام، مردم این كانون را آتش زدند. البته افرادی مانند خانم دولت آبادی كم نبودند.زنانی هم بودند كه فكر كردند اگر در این گونه مراسم شركت كنند،متجدد خوانده می شوند و عده های هم به دلیل مشاغلی كه داشتند،به داشتن ملاقات و گفت وشنودهایی مجبور بودند.

یكی از دست پروردگان محفل پر فیض بانو امین در باب نظم، تدبیر و عظمت معنوی وی می گفت: «در مورد زندگی خانم امین باید بگویم كه در تنظیم وقت، ابتكاری عجیب داشتند و چنان اوقات خود را تنظیم می كردند كه به تمام كارهایشان می رسیدند، گویا خداوند به وقت ایشان هم، بركت داده بود. هرگز از حوادث نمی ترسیدند ودر كارها به خدا توكل می كردند و از میهمانان با خوشرویی و سادگی پذیرایی می كردند. می خواستند جوانان را بدون اجبار و با منطق جذب اسلام كنند.»

اگر بخواهیم ایشان را وصف كنیم ، شاید كتاب ها شود، اما زبان، یارای بیان و قلم، یارای نوشتن و كاغذ، گنجایش این توصیف را ندارد. باید از آثار  بزرگ این بانو استفاده كرد تا بتوان به شخصیت ایشان پی برد.

3. شاگردان و دانش آموختگانكلیه شاگردان و پرورش یافتگان محضر بابركتش، به جز جهات علمی و آنچه كه مربوط به علوم قرآنی و دانش های الهی می شد، در درجه اول، درس معرفت می آموختند. رفتار و سلوك این بانوی مجتهد، مهمترین مطلبی بود كه آنان را جذب خود می نمود.

از دیگر درس آموختگان او گفته است: «اولین برخورد من با ایشان مانند یك بیمار بود. در خودم خیلی احساس دردمندی می كردم، و احتیاج به طبیب حاذقی داشتم.»

بیانات و چهره ایشان برای من دارویی بسیار موثر بود. همان طور كه خودشان بیان می فرمودند، دارویی كه طبیب می دهد تلخ است ولی شفایش شیرین است. البته مسایل، خیلی زیاد است. من برایشان از ناراحتی هایم گفتم و ایشان توجه پیدا كردند كه من احتیاج به كمك دارم. ایشان قدرت تشخیص داشتند و با یك نگاه عمیق متوجه می شدند كه طرف چه می خواهد، بعد به من پیشنهاد كردند كه اگر مایلی، كتاب (حقایق) فیض كاشانی را به تو درس بدهم، چون چندین مرتبه خودم این كتاب را مطالعه كرده ام و می دانم كه خیلی برای شما مناسب است. من هم قبول كردم و درس شروع شد.

یك روز خدمت ایشان رسیدم. گفتند برایم حمد بخوان. گفتم : من كه قابل نیستم برای شما حمد بخوانم. فرمودند: بخوان تا قلب من روشن شود. من كنار تختشان نشستم و دستشان را گرفتم و شروع به خواندن هفتاد مرتبه حمد كردم. همین طور كه حمد می خواندم در خود فرو رفته بودم كه من قابلیت ندارم، خودشان منبع عرفانی و شناخت و موحد حقیقی هستند. ناگهان نگاهم به بیرون افتاد. درختان را شاهد گرفتم و گفتم: خدایا تو می دانی، در قیامت ،تمام این درختان شهادت می دهند كه این شخصیت كه اكنون در این بستر افتاده است در شبانه روز چقدر با خدا مناجات داشته است. بعداز این احساس كردم كه همه درختان حمد می گویند. بدنم شروع كرد به لرزیدن.

آنچه را مشاهده كرده بودم به حاج خانم گفتم. آهی كشیدند، دست روی قلبشان گذاشتند و فرمودند كه حالم خوب شد و احساس آرامش می كنم. سپس «انا انزلناه» را خواندند و از جا برخاستند و فرمودند كه:« قلبت تا اندازه ای روشن شده است، مواظب باش آن را كدر نكنی.» ایشان بسیار متواضع و فروتن بودند، و با مهربانی و دلسوزی، دلشان می خواست به همه كمك كنند، كمك فكری، كمك علمی و كمك اخلاقی.

روی تحصیلات بالا تاكید داشتند. می فرمودند:علم با عمل، علم با تهذیب، علم با تزكیه.

اگر علم بدون تزكیه شد، برای انسان غرور و حجاب می آورد، ممكن نیست كه انسان بتواند صعود كند، سقوط، حتمی و صد در صد است. می فرمودند: نفس را تزكیه كنید كه بعثت انبیاء به همین دلیل بوده است.»

نسبت ایشان با سی واسطه به امام علی بن ابی طالب(ع) می رسید.وی در بیان مقام و موقعیت خاندان عصمت و طهارت و منزلت و جایگاه آنان تلاش می كرد، به طوریكه عشق و علاقه اش به مقام والای ولایت در كتاب« مخزن اللئالی فی مناقب مولی الموالی حضرت علی(ع)»، روشنگر این حقیقت است.

4.  بانوامین و انقلاب اسلامیبانو امین، از شیفتگان و معتقدان به انقلاب اسلامی ایران و رهبری عظیم الشأن آن بود. در این مورد یكی از شاگردان ایشان آورده است: «در سال 59 كه حاجیه خانم امین، اصلاً نمی توانستند از منزل خارج شوند، از طریق تلویزیون در جریان انقلاب قرار داشتند، زمانی كه امام (ره) از تلویزیون سوره حمد را تفسیر كردند، شیفته ی بیان و مطالب امام شده بودند .به همین علت،به مطالعه آثار امام پرداختند.

روزی بعد از مطالعه كتاب های امام، ایشان  فرمودند كه: معرفت امام بالاست و عرفان ایشان به حد اعلای خود رسیده است. اگر كسی خواست، خدای ناكرده تهمتی بزند یا توهینی بكند، از قول من بگویید كه بد می بینی. مبادا یك وقت خدای ناكرده توهین كنید. چون معرفت ایشان بالاست كه میتوانند این كارهای محیر العقول را انجام بدهند. حاج خانم خیلی شیفته كتابها و بیانات امام شده بودند:« زیرا كه قدر زر زرگر شناسد قدرگوهر گوهری.»

همین طور امام نیز جویای احوال این بانوی مجتهد می شدند. یكی از روحانیون اصفهان در این خصوص گفته است: «چند مرتبه كه حضور حضرت امام خمینی(ره) مشرف شدم، ایشان جویای حالات و اشتغالات و سلامتی بانو مجتهده امین شدند و در مقابل به منزل حاجیه خانم امین كه می رفتم، بانوی ایرانی مقید بودند، برای سلامتی حضرت امام (ره) و موفق شدن ایشان و پیشرفت در اهداف مقدس اسلام دعا كنند.

5. آثار و كتاب های بانوی اصفهانیآثار و كتاب های قلمی به جا مانده از بانو امین – بانوی ایرانی – عبارتند از :

1-   تفسیر قرآن مجید به نام «مخزن العرفان» در15 جلد.

2-   « نفحات الرحمانیه»، به زبان عربی مشتمل بر 96 عنوان

3-   «سیر و سلوك» كه در روش اولیاء و طریق سیر سعدا است.

4-   «معاد» یا آخرین سیر بشر

5-   روش خوشبختی و توصیه به خواهران دینی و ایمانی

6-   «اربعین هاشمیه» به زبان عربی مشتمل بر مسایل و احكام

7-   «جامع الشتات» به زبان عربی مشتمل به مسایل و احكام

8-   «اخلاق» كه در بسیاری از محافل علمی و دانشگاه ها تدریس می شود

9-«مخزن اللئالی» كه در فضایل حضرت علی بن ابی طالب (ع) است.

بانو امین در پاسخ سوالی دررابطه با اینكه در عصر حاضر بهترین جهاد برای زنان چیست، اینگونه پاسخ دادند:

«در موقعیت امروز، آنچه برای زنان در درجه اول مورد اهمیت قرار دارد این است كه، با نفس و دمخواهی های خود در مورد زر و زیور و طرز لباس پوشیدن خود و به مدل های گوناگون در آمدن، مبارزه كنند.

با اینكه این كارف مشكل به نظر می رسد ولی در نتیجه به كمال معنوی، زودتر نایل می شوند. پس بهترین جهاد، حفظ پوشش زنان است.»

در آن زمان ،رضاخان آرمان های جدید و كاذبی داشت و ایدئولوژی مخصوص خودش را ترویج می كرد. مثلا در مورد تجدد خواهی، درباره ناسیونالیسم افراطی كه این ناسیونالیسم افراطی را بر دو اصل تحقیر فرهنگ و محو آثار تمدن اسلامی و همچنین برگشت به ایران قبل از اسلام قرار داده بود. اتفاقاً در همین زمان بود كه خانم امین از نام مستعار« بانوی ایرانی» استفاده كردند.

این طور استنباط می شود كه چون رضاخان می خواست زن ایرانی را به قبل از اسلام برگرداند و آن هویت و اصالت را به آن دوران نسبت بدهد، خانم امین خواستند بگویند كه بانوی ایرانی این زمان، بانویی است كه از اسلام و دوران  اسلامی، زندگی نوین و واقعی خود را شروع كرده است. یعنی دوران قبل از اسلام، هویت و اصالتی نداشته است، ولی از زمانی كه اسلام به ایران وارد شد و ایرانیان مسلمان شدند، هویت اصلی و واقعی زن ایرانی شكل گرفته است. بنا براین، ایشان در مقابل ناسیونالیسم افراطی رضاخان ،خودشان را بانوی ایرانی لقب دادند.»

در آن دوران سخت حاكمیت، كه دیكتاتوری رضاخانی برای زدودن ارزش های اسلامی و احكام قرآنی، قد علم نموده بود، این بانوی بزرگوار در عین تحصیل و تدریس، به دفاع از معیارها و موازین شرعی پرداخت. سال 1310 مقدمه كشف حجاب بود و سال 1311 كنگره زنان شرق كه دولت آبادی در آن شركت داشت برگزار شد و بعد كشف حجاب به طور رسمی صورت گرفت. می گویند در همین موقع بود كه خانم امین، كتاب «روش خوشبختی» را نوشته است.

در جایی از آن با ذكر اینكه «همان گونه كه اگر عضوی از اعضای بدن به بیماری مبتلا شود سایر اعضاء سالم نمی ماند» این تاثیر پذیری را متذكر می شود. در این كتاب آمده است كه اگر زنان یك جامعه، كه از اركان آن هستند، فاسد بشوند، جامعه ای را به فساد می كشند، مخصوصا اگر فساد یا گناهشان علنی باشد.

بانو امین پس از آنكه صرف، نحو، بلاغت، تفسیر، حدیث، فقه، اصول و فلسفه را آموخت، به مطالعات خود در سطوح عالیه ادامه داد تا به درجه اجتهاد رسید. جدیت وی در امر تحصیل به حدی بود كه می فرمود: «هیچ چیز نمی تواند كلاس درس را تعطیل كند، حتی مرگ فرزند.» یكی از اساتید بانو امین، مرحوم آیت الله حاج میر سید علی نجف آبادی نقل كرده است: «روزی شنیدم فرزند ایشان فوت شده است، فكر كردم، خانم دیگر درس را تعطیل خواهد كرد، ولی بر عكس، دو روز، بعد كسی را به سراغم فرستاد كه برای تدریس به منزل ایشان بروم و من از این علاقه ایشان به درس و تحصیل، سخت تعجب كردم.»

6.اخذ درجه اجتهاد و تائید مراجع عظاماو بیشتر علوم را در خانه و نزد علامه آیت الله سید محمد علی نجف آبادی و شیخ مرتضی مظاهری فرا گرفت.

آیت الله آقا سید محمد علی نجف آبادی از اساتید برجسته ی بانو امین كه این مجتهد گرانقدر، فقه و اصول و حكمت را نزد وی خوانده بود، گفته است: «حكمت را دایی ام به من درس داد و یكی نیست كه من به او درس بدهم. من می خواهم به این خانم درس بدهم كه از من یادگاری باقی مانده باشد.» زمانی كه بانوامین اولین كتاب خود را به نام «اربعین هاشمیه» نوشت و كتاب، به حوزه علمیه نجف رسید و علما از آن استقبال كردند، آیت الله آقا سید محمد علی نجف آبادی در تكمیل تشویق های علما گفتند: «بانو امین هر چه در این كتاب نوشته اند از تراوشات فكری خودشان بوده و ربطی به تعلیمات من ندارد.»

سیده نصرت امین مجتهد، توسط تعدادی از آیات عظام و مراجع عظیم الشان زمان خود به اخذ درجه اجتهاد و روایت نایل گردید كه برخی از آنان عبارتند از مرحومان: آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالكریم حائری یزدی(موسس حوزه علمیه قم)، آیت الله العظمی آقا سید محمد كاظم شیرازی، آیت الله ابراهیم حسینی شیرازی اصطهبناتی، آیت الله شیخ محمد رضا نجفی اصفهانی، حجة الاسلام و المسلمین حاج شیخ مرتضی مظاهری نجفی اصفهانی.

مقام شامخ علمی و معنوی این بانوی فرزانه از اجازه روایت آیت الله شیخ محمد رضا نجفی  به خوبی استنباط می شود كه درباره وی فرموده است: « به این سیده دانشمند و شریف، گوهر گران قدر مستور، گل سرسبد باغ فرزندان زهرای اطهر، بانوی فرزانه، حكیم و عارف كامل... اجازه دادم كه روایت كند از من، هر چه را كه روایتش برای من صحیح است از كتب تفسیر و ادعیه و حدیث و فقه.»

نتیجه آن همه تلاش و كوشش علمی ، كه زمینه ی آن را تقوای علمی و زهد آن بانوی پرهیزگار فراهم كرده بود به طوری كه حتی دانشمند بزرگ، فقیه اهل بیت و رجال عظیم الشان، آیت الله العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی، از خانم امین، درخواست اجازه روایت نمود و ایشان در قسمتی از این اجازه نامه كه به تاریخ اول محرم الحرام 1358 هـ.ق جهت آیت الله مرعشی نوشته، چنین آورده است: «پس از استخاره به ایشان اجازه دادم كه روایت كنداز من هر چه را كه روایتش برای من صحیح است از كتب تفسیر و ادعیه و حدیث و فقه و غیره، اینها كه از تالیفات شیعه، آنچه اصحاب، از غیر شیعه روایت كرده اند، به جمیع طرقی كه معلوم و در خود مضبوط است.»

7. بانوی ایرانی و نیازهای اجتماعی عصر ایشاناین بانوی مجتهد، نه تنها در مسایل علمی و عملی بلكه در توجه به نیازهای جامعه نیز بسیار دقیق بود، طوری كه اخلاق و رفتارش در شاگردانش تاثیر عمیقی داشت. وی دانشگاهی در اصفهان به نام پربركت «مكتب فاطمیه» تاسیس نمود كه تشنگان علم و دانش از آن سیراب می گشتند و جا دارد كه بگوییم از این مكتب، دانش پژوهانی پرورش یافتند كه بسیاری از آنان اینك صاحب تالیفات و آثار پرارجی هستند.

آنچه شاگردان این بزرگوار نقل قول كرده اند این است كه : «ایشان در عین تواضع و سادگی،دارای جاذبه معنوی و ابهت خاصی بود. كتاب «روش خوشبختی » را به زبان ساده و شیرین و دلپذیر به عنوان زیر بنای معتقدات اخلاقی ، تدریس می نمود، تمام زندگیش در امر تعلیم و تربیت و تحقیق و تالیف و حفظ مكتب ، خلاصه شده بود. از جمله ابعاد شخصیت این بزرگوار، دیانت و اعتماد به نفس بود و به همین دلیل است كه پرورش یافتگان او از این فضایل معنوی بهره مند می شدند. دانش را رهگشای حیات بشر می دانست و عقیده داشت كه باید از گنجینه های گرانقدر بشر استفاده نمود. عشق و علاقه او به قرآن كریم در قالب زبان و بیان نمی گنجد و تفاسیر مخزن العرفانش در پانزده مجلد، خود دلیل این اشتیاق است.»

مرتبت و موقعیت علمی و عرفانی ایشان به آنجا رسید كه اكابر و اعاظمی از علما و عرفا، حضور در محضر ایشان را مایه فیض می دانستند. وی از نظر مقام ، تنها بانوی مجتهد عصر خود قرار گرفت و علماء و افراد بسیاری از كشورهای اسلامی برای ملاقات و گفتگو نزد ایشان می آمدند. علمای معاصر از جمله آیت الله مرعشی نجفی، علامه آیت الله سید محمد حسین طباطبایی، استاد محمد تقی جعفری واساتید حوزه و دانشگاه نیز، با ایشان ارتباط علمی داشتند.

بانوی مجتهد، سیده نصرت امین، خود نمونه ای از فضیلتها بود و به بسیاری از چشمه های جوشان علم و معرفت دست یافت و سراسر عمر پربركتش را صرف تحصیل و ترویج دین جدش نمود و آثار گرانقدری را در ابعاد دینی، علمی، ادبی، فقه و اصول، عقلی و نقلی و اخلاق، از خود به یادگار گذاشت.

این حكیم الهی و عارف به نفحات رحمانی، نابغه دوران و مجتهد زمان، پس از یك عمر خدمت خالصانه و صادقانه، در بیست و سوم خرداد ماه 1362 مطابق با اول ماه مبارك رمضان سال 1403 هـ.ق  سر در نقاب خاك كشید و به جوار رحمت الهی شتافت. یاد و خاطره اش جاودان و گرامی باد.