تبیان، دستیار زندگی

ریشه شعر اجتماعی در ترانه‌های عامیانه و لالایی‌هاست

علیرضا بهنام معتقد است شعر اجتماعی چیزی نیست که ناگهان در قرن بیستم از دل سنت چپ بیرون آمده باشد، بلکه در خاستگاه‌های شعر، در سرودها، در ترانه‌های عامیانه و لالایی‌ها هم ریشه دارد. رویکرد اجتماعی همواره سویه‌ مهم و تأثیرگذار شعر فارسی بوده است، اما تأکید بر آن به معنای نفی رویکردهای دیگر نیست.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

علیرضا بهنام

در اتتهای این هفته مراسم اختتامیه جایزه شعر شاملو برگزار می‌شود، جایزه‌ شعری که مانند تمام جوایز ادبی در دوره‌های پیش با حاشیه‌هایی همراه بوده است. علیرضا بهنام با اشاره به این که تأثیرگذار نبودن جایزه‌های مستقل صرفا به دلیل عملکرد آن‌ها نیست بلکه به واکنش‌هایی منفی‌ برمی‌گردد که در جامعه ادبی نسبت به این جوایز وجود دارد، گفت: جایزه شعر احمد شاملو و هیچ نهاد فرهنگی دیگری نمی‌تواند تأثیرگذار باشد مگر این که ابتدا خودمان به وجود نهادهای مدنی دموکراتیک ایمان بیاوریم و تصور نکنیم یک نهاد مدنی آمده است تا حرف اول و آخر را بزند. یک نهاد مدنی دموکراتیک به وجود آمده که نماینده یک سلیقه و یک نوع نگاه باشد و صدایی خاص را بلند کند؛ اما این به مفهوم سرکوب صداهای دیگر نیست.

او افزود: صداهای دیگر به جای تخریب نهاد به وجود آمده، می‌توانند نهادهای خاص خودشان را به موازات آن شکل بدهند. اما متأسفانه در جامعه ادبی ما به جای روحیه سازندگی بیشتر روحیه تخریب وجود دارد.

این مترجم با تأکید بر این که وجود یک جایزه شعری مستقل اهمیت زیادی دارد، درباره‌ دلایل تأثیرگذار نبودن جوایز ادبی گفت: جایزه ادبی یک حلقه از زنجیره‌ تولید، توزیع و فروش ادبیات است. حلقه‌ای که باید سر جای خودش باشد تا ارزش‌گذاری نسبی گروه‌های مرجع را نسبت به تولیدات یک سال به آگاهی عموم برساند. اما این جایزه نمی‌تواند به تنهایی همه‌ بار صنعت نشر را به دوش بکشد. چرا که در کنار برگزاری جوایز ادبی، باید سازوکاری برای تبلیغ نتایج جایزه‌ها و همچنین انتقاد از آن نتایج وجود داشته باشد تا جایزه بتواند کارکرد خودش را به منصه ظهور برساند. امروز در غیاب مطبوعات مرجع ادبی، شاهد چنین اتفاقی نیستیم و بسیاری از انتقادهایی که به جوایز می‌شود، غرولند شخصی است و بسیاری از انتقادکنندگان درواقع خودشان ذی‌نفع هستند و این موضوع از اعتبار نقد آن‌ها می‌کاهد.

بهنام گفت: مشکل دیگر ما وضعیت فروش کتاب‌های شعر است. ناشران کتاب‌های شعر محدودند و اغلب کتاب با هزینه خود شاعر منتشر می‌شود. در چنین شرایطی ناشر نه می‌خواهد و نه می‌تواند کتاب‌ را به صورت گسترده پخش کند، بنابراین خریدار بالقوه‌ این کتاب _حتا اگر مشکل قبلی را از سر گذرانده و این جایزه باعث کنجکاوی‌اش شده باشد_ در اکثر موارد به کتاب‌ دسترسی پیدا نمی‌کند. چون سازوکار درستی برای پخش و فروش کتاب‌ وجود ندارد.

او همچنین رویکرد اجتماعی شعر را رویکردی مهم دانست و افزود: این رویکرد در شرایط کنونی جامعه ما اهمیت بیشتری پیدا کرده، زیرا همواره شعرها و سرودها راهی برای تخلیه هیجان جمعی بوده‌اند. شعر اجتماعی چیزی نیست که ناگهان در قرن بیستم از دل سنت چپ بیرون آمده باشد، بلکه در خاستگاه‌های شعر، در سرودها، در ترانه‌های عامیانه و لالایی‌ها هم ریشه دارد. رویکرد اجتماعی همواره سویه‌ مهم و تأثیرگذار شعر فارسی بوده است، اما تأکید بر آن به معنای نفی رویکردهای دیگر نیست. چرا که دیگر انواع شعر نیز کارکردهای زیبایی‌شناسی، تعلیمی و زبانی خودشان را دارند.

این شاعر در پاسخ به برخی انتقادها نسبت به شایستگی برخی کتاب‌های برگزیده از سوی این جایزه گفت: شایستگی امری نسبی است، اما سوالم از منتقدان این است که مشخص کنند کدام یک از کتاب‌های برگزیده‌‌‌ جایزه شاملو فاقد ارزش ادبی بوده است؟ اگر چنین کتابی وجود داشته باشد، بی‌شک می‌پذیرم که بهتر بوده داوران آن دوره از معرفی بهترین کتاب صرف‌ نظر می‌کردند؛ همه کتاب‌های برگزیده‌ دوره‌های قبل دارای ارزش ادبی هستند، حتا اگر با سلیقه من هم‌خوانی نداشته باشند. اما این که چنین کتابی معیار قرار بگیرد یا نه، به انتخاب مردم برمی‌گردد. هیچ کس نمی‌تواند بگوید چون این جایزه امکانی برای دیده شدن یک کتاب به وجود آورده، به ادبیات خیانت کرده است. پشت این حرف معمولاً این نکته نهفته است که چرا این کتاب هست و کتاب من نیست؟

او افزود: دادن جایزه‌ای به نام احمد شاملو، بزرگداشت نام بلند این شاعر است و به معنای تکثیر شعر او نیست. چون خود شاملو شاعری نوآور و آوانگارد بوده که طرحی نو درانداخته است، پس اگر می‌خواهیم به شاملو احترام بگذاریم باید آدم‌هایی را انتخاب کنیم تا سرحد امکان نوآور و صاحب سبک باشند.

بهنام گفت: پیشنهادم به برگزارکنندگان جایزه شاملو این است که هیأت امنای گسترده‌تری از میان افراد خوش‌نام در حوزه‌ علوم انسانی تعیین کنند که نامشان اعلام عمومی بشود. این هیأت امنا می‌تواند به پایه‌ای برای ارزش‌گذاری جامعه ادبی بدل بشود و مرجعیتی به جایزه می‌دهد که کمتر کسی امکان مخالفت با آن را پیدا می‌کند.

این شاعر افزود: از سوی دیگر بهتر است از نظرات شاعران یا منتقدان بزرگی که در ایران زندگی نمی‌کنند نیز استفاده شود. ضمن این که زبان فارسی منحصر به ایران نیست، بلکه از چین، هند تا بخش‌هایی از اروپا گسترده شده و بد نیست از ظرفیت تمام فارسی‌زبانان دنیا در یک جایزه ادبی استفاده کنیم و مخاطبان خودمان را هم گسترش بدهیم.


منبع: ایبنا