قره کلیسا در آذربایجان غربی، اولین کلیسای جامع مسیحیت جهان

 همانطور که گفتیم جاذبه های تاریخی و طبیعی بسیاری در این استان وجود دارد که ما  قصد داریم تا درباره قره کلیسا در آذربایجان غربی صحبت کنیم. نکته ی جالب درباره ی این کلیسا آن است که با توجه به بررسی هایی که باستان شناسان بر روی بنای این کلیسا انجام داده متوجه شده اند که اولین کلیسای جامع جهان مسیحیت به شمار می رود و از همین رو از لحاظ تاریخی بسیار حائز اهمیت است.

همانطور که گفتیم قره کلیسا در آذربایجان غربی قرار دارد و اولین کلیسای جهان در جامعه مسیحیان محسوب می شود؛ به دلیل اهمیت و ارزش تاریخی و معنوی، نام این کلیسا در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد. از آنجایی که در این کلیسا یکی از حواریون مسیحی دفن شده است از اهمیت بالایی برخودار است. جمعی معتقدند که قره، پیشوند اسم مکان و به معنی بزرگ است. در اینصورت قره کلیسا به معنی کلیسای بزرگ می باشد. این کلیسا در۲۰ کیلومتری شمال شرقی چالدران در کنار روستایی به همین نام واقع شده‌ است. مورخان سدهٔ هشتم هجری به بعد گاهی به مناسبتی یادی از کلیسای تادئوس کرده ‌اند و آن را «قراکلیسا» نامیده ‌اند. چون قسمت خاوری بنای کلیسا با سنگ سیاه ساخته شده است.

بنابر روایتی که موسی خورنی تاریخی شناس مشهور ارمنیان کرده است، تاریخ ساخت قره کلیسا در آذربایجان غربی به اوایل دوره مسیحیت برمی گردد. از همین رو این کلیسا بر روی آرامگاه طاطاوس مقدس که مبشرین دین مسیحیت به شمار می رفته نیز محسوب می شده است. از سال ۱۲۴۳ نام «کلیسای طاطاووس مقدس» متناوباً در آثار و کتب مختلف، به ویژه مجامع مذهبی ارمنیان به چشم می‌خورد.

مختصری از تاریخ قره کلیسا در آذربایجان غربی

در طول تاریخ قره کلیسا بارها مورد هجوم قدرت ها و حکومت ها قرار گرفت و همچنین بلایای طبیعی آسیب های زیادی را به آن وارد ساختند توسط افراد خیر یا دولت ها مجددا بازسازی شد. این کلیسا از دو بخش قدیمی سیاهرنگ و بخش جدید سفید رنگ نیز تشکیل شده است که هر کدام برای خود تاریخچه ای دارد. زمانی که برای اولین چنگیزخان مغول بخش وسیعی از قره کلیسا را در حمله خود مورد تخریب قرار دارد در آن زمان حکومت هولاکوخان این کلیسا را با تلاش خوجه نصیرالدین طوسی مورد مرمت و بازسازی قرار دادند و همچنین بر مبنای کتیبه ای که در کنار محراب بخش قدیمی کلیسا موجود است، که نشان می دهد در قرن ۱۴ میلادی یعنی سال ۱۳۹۱ زلزله شدیدی در این منطقه به وقوع پیوست که موجب تخریب گسترده ای در این کلیسا شد اما مجددا توسط فردی به نام «اسقف زاکاریا» دو تن از برادران او به نام‌های پطروس و «سرکیس» در دوره زمانی ۱۰ ساله تعمیر و بازسازی شده و در سال ۱۴۰۱ میلادی بار دیگر درهای کلیسا به روی زائرین گشوده می‌شود. همچنین کلیسا در سال ۱۶۹۱ میلادی با سنگ‌های سیاه و در سال ۱۸۱۰ میلادی به دستور «سیمون بزنونی» اسقف ماکو با سنگ‌های سفید بازسازی گردید.

همچنین سیمون بزنونی اسقف ماکو نیز دستور داد تخته سنگ ‌هایی از مرمر سفید از منطقه «قرخ بولاغ» و «شاورشان» (ماکو) به محل قره کلیسا در آذربایجان غربی حمل شود و در ضلع باختری کلیسای کهن به بازسازی کلیسای قدیمی بپردازند. ساختمان جدیدتر کلیسا در دوران قاجار به فرمان عباس میرزای ولیعهد به بخش قدیمی تر الحاق می‌گردد. کلیسای جدید با سنگ‌های سفید و حجاری‌هایی بی نظیر، الهام گرفته از کلیسای جامع اچمیادزین ارمنستان که مهمترین و اولین کلیسای ارمنیان می‌باشد تزیین شده است، هر چند مراحل ساختن این کلیسا به علت مرگ عباس میرزا ناتمام ماند.

معماری قره کلیسا در آذربایجان غربی

اگر بخواهیم درباره معماری این کلیسا صحبت کنیم، باید بگوییم که این کلیسای جامع شامل مجموعه ای از فضاهای جانبی، دو حیاط شرقی و غربی و همچنین ۴۷ اتاق می شود. هر کدام از این اتاق های مربوط به راهبان، طلبه ها، محققان و نویسندگان آن زمان و همچنین اتاق هایی هم به نگهبانان  و کتابخانه ی کلیسا تعلق داشته است.

بخش های دیگر این کلیسا نیز در زیر زمین قرار داشته است که شامل فضاهای کوچکی برای ناهارخوری، آشپزخانه، آسیاب، عصارخانه، دخمه ای برای نگهداری غذا و فضاهای دیگری در حیات جانبی غربی می باشد. همچنین اگر به مقطع کلیسای طاطاووس نظری بیفکنیم، تمام بنا به صورت یک ساختمان واحد دیده می‌شود. برخلاف معابد اولیه ارمنیان که به شکل مربع است، این کلیسا مستطیل شکل است. قسمت شرقی آن با سنگ سیاه ساخته شده و تنها قسمتی است که از زلزله ۱۳۹۱ میلادی محفوظ ماند و شامل محراب و اتاق‌های جانبی و محوطه جلو محراب و گنبدی کوچک است.

مقبره ی دختر شاهزاده ارمنی «سن» و دختر پادشاه «ساندوخت» به دلیل عقیده اش به مسیحیت به شهادت رسید و بر بالای تپه ای در مجاورت کلیسا قرار گرفته است. در محوطه داخلی کلیسا چندین سنگ قبر و نیز یک حوض سنگی وجود دارد و نقش برجسته ‌های فراوانی بر روی دیوارهای بیرونی کلیسا نقش بسته‌ اند. سقف محراب کلیسا نیز با سنگ‌های مرمر سیاه و سفید به شکل زیبا تزیین شده است. در محوطه داخلی کلیسا در روی دیوار محلی برای روشن کردن شمع وجود دارد.

قسمت ‌های کلیسا: ۱- کلیسای اصلی ۲- برج ناقوس ۳- ورودی ۴- برج ۵- حیاط شرقی ۶- حیاط غربی ۷- انبار

ثبت ملی و جهانی قره کلیسا

همانطور که در بالا اشاره کردیم، به دلیل ویژگی های منحصر به فردی که قره کلیسا در آذربایجان غربی دارا هست در سال ۱۳۳۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این کلیسا به دلیل آنجه قدیمی ترین برجسته ترین نمادهای معماری ارائه ی جهان را در خود حفظ کرده نیز در سال ۱۳۸۷ هم که برابر با سال ۲۰۰۸ میلادی بود به ثبت جهانی هم رسید. مجموعه قره کلیسا، شامل ۳ کلیسای اصلی با نام‌های قره کلیسا یا سنت تادئوس، سنت استپانوس و دزور دزور به‌ عنوان نهمین اثر تاریخی ایران در سی و دومین کمیته میراث جهانی یونسکو در کبک کانادا ثبت جهانی شد. از جمله شاخص هایی که سازمان جهانی یونسکو از آن ها به عنوان دلایل ثبت قره کلیسا در یونسکو یاد کرد نیز عبارت بودند از:

نشان دهنده تبادل ارزش ‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه ‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌ انداز است.
گواهی بی‌ همتا یا دست ‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته می باشد.
نمونه‌ ای برجسته در معماری یا تکنولوژی است که مرحله ی مهمی از تاریخ بشر را نشان می دهد.

بهترین زمان بازدید از قره کلیسا

برای بازدید از این کلیسا بهترین زمان ممکن با توجه به شرایط آب و هوایی که آذربایجان غربی داراست در بین ماه های اردیبشهت تا مهر می تواند بهترین زمان برای بازدید از قره کلیسا در آذربایجان باشد.

توجه داشته باشید! که در هفته اول مرداد ماه به قره کلیسا نروید چرا که به دلیل میزبانی از مراسم مذهبی، ورود غیر مسیحیان به آن ممنوع است.

آدرس و اطلاعات بازدید از قره کلیسا در آذربایجان غربی

اطلاعات بازدید 
ساعات بازدید: تابستان ۹:۰۰ الی ۲۰:۰۰ و زمستان  ۹.۰۰ الی ۱۷.۰۰

بهای بلیط: اتباع ایرانی ۳۰۰۰ تومان و اتباع خارجی ۲۰۰۰۰ تومان

آدرس: استان آذربایجان غربی، ۲۰ کیلومتری شمال شرقی چالدران، روستای قره کلیسا

راه دسترسی
به منظور دسترسی به قره کلیسا در آذربایجان ۲ راه برایتان وجود دارد:

راه اول که می توان گفت بهترین راه ممکن است، این است که از تبریز مسیرخودتان را آغاز کنید و پس از اینکه از شهرهای مرند و قره ضیاء الدین به شوط رسیدید، با کمی پیشروی در مسیر شوط – چالدران و کمی رانندگی سه راهی قره کلیسا را در سمت راست خود خواهید دید.

راه دوم از ارومیه آغاز می شود و پس از عبور از شهرهای سلماس، خوی، باید چالدران را پشت سر گذاشت. پس از گذر از چالدران مسیر را به سمت شوط ادامه دهید تا به سه راهی قره کلیسا برسید. به یاد داشته باشید مسیر خوی به چالدران کوهستانی و خطرناک است و احتیاط زیادی را می طلبد.

فاصله از مرکز استان و شهرهای اطراف
ارومیه: ۲۷۵ کیلومتر | تبریز: ۲۷۰ کیلومتر | شوط: ۳۵ کیلومتر | ماکو: ۸۵ کیلومتر

---

منبع:مجله گردشگری الی گشت