اندر احوالات خواص شگفت‌انگیز زنجبیل

زنجبیل امروزه در سرتاسر مناطق حاره‌ای مرطوب به خصوص هند که بزرگ‌ترین تولیدکننده این گیاه است، کشت می‌شود. هندی‌ها و چینی‌ها از زنجبیل به خصوص ریزوم آن، برای بیش از 5000 سال برای درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده می‌کردند. زنجبیل با نام علمی Zingiber officinale از اعضای خانواده Zingiberaceae می‌باشد که چه در طب سنتی و چه در مطالعات مختلف امروزی به خواص متنوع و خارق‌العاده آن به دفعات اشاره شده است، در ادامه به بیان برخی از این خواص می‌پردازیم:

زنجبیل و خواص آنتی‌اکسیدانی

افزایش اکسیداسیون LDL سبب القاء استرس اکسیداتیو و آسیب‌های ناشی از آن می‌شود. ثابت شده است که زنجبیل به طور مستقیم سبب کاهش اکسیداسیون لیپیدی و استرس اکسیداتیو می‌شود.
افزایش فعالیت گلوتاتیون پراکسیداز (GPX) سبب غیرفعال شدن واکنش پراکسیداسیون لیپیدی و کاهش تولید مالون دی آلدهید به عنوان یکی از شاخص‌های سهل‌الوصول ارزیابی استرس اکسیداتیو می‌شود.
همچنین بر اساس نتایج حاصله از تحقیقات گوناگون ظرفیت آنتی‌اکسیدانی خون متعاقب مصرف زنجبیل افزایش می‌یابد که به نظر می‌رسد این افزایش نیز می‌تواند به کاهش رادیکال‌های آزاد کمک کند.
علاوه بر مطالب مذکور عصاره ریزوم زنجبیل به خصوص عصاره استونی آن در روغن به خوبی حل می‌شود و از پایداری حرارتی بالایی برخوردار است و به دلیل داشتن ترکیبات آنتی‌اکسیدانی فنولیک و غیر فنولیک قوی توانایی جلوگیری از تشکیل محصولات اولیه و ثانویه اکسیداسیون را دارد، در ضمن خاصیت شلات کنندگی قوی روی انواع فلز به ویژه فلز مس داراست و می‌تواند به عنوان یک آنتی‌اکسیدان و شلات کننده قوی طبیعی مطرح گردد.

زنجبیل و دیابت

احتمالاً اثر کاهندگی قند خون و سایر فعالیت‌های دارویی زنجبیل توسط فنول ها، ترکیبات پلی فنولی و فلاوونوئیدهای موجود در آن صورت می‌گیرد.
به نظر می‌رسد که زنجبیل از طریق مهار فعالیت آنزیم‌های دخیل در متابولیسم گلوکز از جمله آنزیم‌های -α گلوکوزیداز و آمیلاز در روده، جذب گلوکز را در بدن کاهش می‌دهد.
علاوه بر این احتمالاً زنجبیل با فعالیت آنتاگونیستی خود بر ضد گیرنده‌های سروتونین و بلاک کردن آن‌ها سبب کاهش قند خون می‌گردد.
همچنین زنجبیل می‌تواند سبب افزایش برداشت گلوکز در بافت‌های محیطی وابسته به انسولین شود.

زنجبیل، تهوع و استفراغ

با توجه به یافته‌های حاصل از بررسی‌های علمی مشخص شده است که مصرف زنجبیل می‌تواند تهوع دوران بارداری، تهوع و استفراغ ناشی از شیمی‌درمانی و سفر را بهبود ببخشد.
زنجبیل دارای ترکیبات خاصی نظیر جینجرول ها و شاگول ها است که با مکانیسم‌های متعددی نظیر تسریع تخلیه معده و عملکرد آنتاگونیستی گیرنده‌های سروتونین و عملکرد آنتی‌اکسیدانی می‌توانند در درمان تهوع و استفراغ مؤثر باشند.
علاوه بر این اثر ضد استفراغی و ضد تهوعی زنجبیل از طریق دارا بودن خاصیت آنتی کولینرژیک و ضدهیستامینی آن نیز قابل توجیه است.

زنجبیل و پروفایل لیپیدی

زنجبیل با اثر بر روی کبد باعث کاهش بیوسنتز کلسترول می‌شود و احتمالاً تبدیل کلسترول به اسیدهای صفراوی را تحریک می‌کند و دفع آن را افزایش می‌دهد.
اثر زنجبیل در پایین آوردن تری گلیسرید خون ممکن است هم از طریق افزایش میزان و هم فعالیت لیپوپروتئین لیپاز عروقی باشد که باعث می‌شود تری گلیسیریدهای موجود در عروق خونی تجزیه شده و سبب کاهش ‌تری گلیسیریدها در پلاسما گردد.
با کاهش ‌تری گلیسرید توسط زنجبیل، میزان VLDL نیز به طور معنی‌داری کم می‌شود.
از طرفی دیگر نتایج مطالعات مختلف نشان داده‌اند که ترکیب ژمفیبروزیل موجود در زنجبیل می‌تواند سطح ‌تری گلیسرید و کلسترول را کاهش داده و سطح HDL را نیز افزایش دهد.

زنجبیل، درد و التهاب

به طور کلی زنجبیل می‌تواند به عنوان یک گیاه دارویی در نظر گرفته شود که خواص دارویی آن مشابه با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) است.
بنابراین، زنجبیل می‌تواند مسیرهای بیوشیمیایی را که در التهاب مزمن فعال می‌شوند، تعدیل و تنظیم نماید.
مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که زنجبیل اثرات ضدالتهابی دارد و با مهار مسیرهای سیکلواکسیژناز و لیپواکسیژناز از متابولیسم آراشیدونیک اسید جلوگیری می‌کند.
در نتیجه این امکان وجود دارد که اثرات ضدالتهابی زنجبیل به خاطر مهار تولید پروستاگلاندین ها و لکوترین ها باشد.
جینجرول ها (Gingerols) از ترکیبات فعال زنجبیل هستند که تولید پروستاگلاندین های التهاب زا را مهار می‌کنند.
علاوه بر این‌ها، مهار آزادسازی انواع سیتوکین های التهابی، TNF و اینترلوکین یک بتا که جزو واسطه‌های مهم التهابی می‌باشند توسط عصاره گیاه زنجبیل، گزارش شده است.
موارد احتیاط
* روزانه بیش از ۲ میلی‌گرم زنجبیل خشک که معادل ۱۰ گرم زنجبیل تازه است مصرف نکنید.
* زنجبیل در کودکان زیر دو سال نباید استفاده شود.
* مصرف زیاد زنجبیل موجب سوزش سردل می‌شود.
* افرادی که سنگ کلیه دارند، باید قبل از مصرف زنجبیل حتماً با پزشک خود مشورت نمایند.
* مصرف آن در مقاطع اولیه بارداری و شیردهی باید در حد متعادل و با مشورت پزشک متخصص صورت پذیرد.
* اگر داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین و آسپیرین مصرف می‌کنید، زنجبیل را با احتیاط مصرف کنید.
موارد منع مصرف
* مصرف زنجبیل در افرادی که از سنگ کیسه صفرا رنج می‌برند تداخل داشته و سبب افزایش تولید صفرا می‌گردد.
* زنجبیل در دوران انتهایی بارداری ممکن است به انقباضات، درد و زایمان زودرس منجر شود، بنابراین باید از مصرف آن به ویژه در سه ماهه آخر بارداری اجتناب شود.
* افرادی که دارو برای فشارخون بالا یا دیابت مصرف می‌کنند باید از مصرف زنجبیل به دلیل احتمال ایجاد تداخل با زنجبیل بپرهیزند.
* زنجبیل محرک قاعدگی است و چنانچه در مقادیر بیش از 250 میلی‌گرم، چهار بار در روز مصرف شود موجب خونریزی و سقط جنین می‌شود.

---

منبع: زندگی آنلاین - هاشم یاوری؛ دانشجوی کارشناسی ارشد علوم بهداشتی، در تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران