چگونه كتاب درسی را مطالعه كنیم؟

در این نوشتار بدون هیچ توضیح نظری اضافه، روشی بنام پس خبا (پ س خ ب ا) برای خواندن و مطالعه مطالب كتاب های درسی ارائه می گردد كه به نظر می رسد شیوه موثری برای بهتر فهمیدن و بهتر حفظ كردن مفاهیم و اطلاعات كلیدی است. نام این روش (PQRST) برگرفته از نخستین حرف نام هریك از مراحل پنجگانه در مطالعه تون است:
پیشخوانی ( Preview )
سئوال كردن ( Question )
خواندن ( Reading )
به خود پس دادن ( Self - recitation )
آزمون ( Test )
دو مرحله اول و آخر (پیشخوانی - آزمون) ویژه هر فصل از كتاب هستند ،‌ و سه مرحه میانی (‌سئوال كردن - خواندن - به خود پس دادن) اختصاص به هر بخش اصلی از هر فصل دارند.

1- مرحله پ ( پیشخوانی ):
نخست به مرور كلی فصل معینی از كتاب می پردازید تا با موضوعات كلی مورد بحث آشنا شوید. برای این منظور فهرست مطالب فصل را می خوانید. سپس مطالب فصل را مرور می كنید كه طی آن، عناوین بخش های اصلی و فرعی فصل را مورد توجه قرار می دهید، و تصاویر و نمودارها را از نظر می گذرانید. مهم ترین نكته در مرحله پیشخوانی این است كه پس از مرور مطالب فصل، چكیده اولیه یا پایانی فصل را (در صورت وجود) با دقت مطالعه كنید و روی هر یك از نكاتی كه در آن آمده تامل كنید . در این مرحله ممكن است ،‌ سئوال هایی به ذهن تان خطور كند كه پس از خواندن متن كامل فصل بتوانید به آن ها پاسخ دهید. این مرحله، تصویر كلی از مطالب فصل و سازمان بندی آن به دست می دهد.

2 - مرحله س (سئوال كردن)
همان طور كه قبلا گفته شد مراحل سئوال كردن،‌ خواندن و به خود پس دادن، ویژه هر بخش از هر فصل است. فصل های كتاب را یكی یكی در نظر بگیرید. هر سه مرحله سئوال كردن، خواندن و به خود پس دادن را در مورد هر بخش اعمال كنید و بعد ، به بعدی بپردازید. قبل از مطالعه مطالب هر بخش، نخست عنوان آن بخش و عنوان های فرعی آن را بخوانید . سپس در حین خواندن مطالب هر بخش، موضوعات مهم آن را به صورت یك یا چند سئوال در نظر بگیرید كه بعدا باید به آن ها پاسخ دهید. از خود بپرسید: مولف در این بخش چه مفاهیم مهمی را در نظر داشته است؟ مقصود از مرحله سئوال كردن نیز همین است.

3 - مرحله خ (خواندن)
در این مرحله، مطالب هر بخش از فصل را برای آگاهی از معنی آن با دقت بخوانید و ضمن خواندن ، سعی كنید به سئوالهایی كه در مرحله سئوال كردن مطرح شده بود ، پاسخ دهید. در باره مطالبی كه می خوانید تامل كنید و بكوشید بین آن مطالب و اطلاعات قبلی خود ارتباط بر قرار كنید. می توانید زیر واژه ها یا عبارات كلیدی خط بكشید . اما میزان آن از 10 تا 15 درصد متن تجاوز نكند. اگر مقصود از خط كشیدن زیر مطالب، مشخص كردن واژه ها یا عبارات كلیدی برای مرور بعدی باشد ، خط كشدین زیادی زیر مطالب ، مغایر با چنین هدفی است. تا وقتی تمام مطالب بخش معینی را نخوانده اید یا با همه مفاهیم كلیدی آشنا نشده اید و اهمیت نسبی آن ها را ارزیابی نكرده اید ، یادداشت بر ندارید. در خاتمه خلاصه فصل را از زبان خودتان نوشته و اشكالات احتمالی را با مرور فصل بر طرف كنید.

4 - مرحله ب (به خود پس دادن)
پس از خواندن هر بخش ، سعی كنید مفاهیم اصلی را به خاطر آورید و اطلاعات را از حفظ با خود بگوئید . مفاهیم را به زبان خود بازگو كنید و اطلاعات را ترجیحا با صدای بلند (و اگر تنها نیستید ، زیر لب) تكرار كنید . مطالبی را كه به یاد می آورید با متن كتاب تطبیق دهید تا مطمئن شوید كه آن ها را كامل و درست حفظ كرده اید. به خود پس دادن مطلب كمك می كند كه به كمبود اطلاعات خود پی ببرید و آن را در ذهن خود سازماندهی كنید. پس از آنكه بخشی از فصل را به این شیوه مطالعه كردید ، به بخش بعدی بپردازید و دوباره مراحل سئوال كردن، خواندن و به خود پس دادن را تكرار كنید.

5 - مرحله آ (آزمون)
پس از خواندن مطالب فصل باید به آزمون و مرور مطالب بپردازید. با مراجعه به یادداشت های تان، ببینید چه مقدار از مفاهیم اصلی را به یاد دارید. سعی كنید بفهمید چه پیوندی بین مطالب مختلف وجود دارد و این مطالب چگونه در فصل ، سازمان بندی شده اند. در مرحله آزمون ممكن است مجبور شوید فصل را ورق بزنید تا صحت مفاهیم و مطالب كلیدی حفظ شده را وارسی كنید در این مرحله باید چكیده فصل را بخوانید و ضمن آن جزئیات مربوط به هر یك از نكات چكیده را در نظر آورید. مرحله آزمون را هرگز به شب امتحان موكول نكنید. نخستین مرور، مطالب فصل باید بلافاصله پس از خواندن انجام شود.
پژوهش ها حاكی از آن است كه روش پس خبا روش بسیار مفیدی است و مسلما كارآمدتر از روش روخوانی ساده مطالب است . در این روش مخصوصا به خود پس دادن مطالب نقش بسیار مهمی دارد. اختصاص بخش عمده زمان مطالعه به یاد آوری فعال مطالب بهتر از آن است كه تمام وقت خود را صرف خواندن و بازخوانی مطلب كنید. بررسی ها موید این نكته اند كه خواندن چكیده فصل بیش از مطالعه سراسر فصل ، كارآمدی دارد. خواندن چكیده پیش از خواندن فصل ، چشم اندازی كلی از فصل فراهم می كند كه خواننده را در سازماندهی مطالب در حین خواندن مطالب فصل یاری می دهد. حتی اگر نخواهید روش پس خبا را به طور كامل دنبال كنید بهتر است از فواید به خود پس دادن مطلب و نیز مطالعه چكیده فصل پیش از خواندن مطالب فصل، غفلت نورزید.
این نكات را فراموش نكنید.
برای اینكه مطالبی در ذهن بماند باید سازمان بندی شود با مطالب قبلی پیوند زده شود تكرار شود به خود پس داده شود خلاصه بندی و یادداشت گردد. و مجددا یادآوری گردد.

مطالب مرتبط:
دنیای کتاب‌ های کمک درسی
متناسب سازی کتاب های درسی طی 5 سال
زلزله و ایمنی وارد کتاب های درسی می شود

منبع: شاگرد زرنگ