مجازات توهین و افترا در قوانین و مقررات2

افترا در لغت یعنی دروغ بستن و بهتان زدن و در اصلاح حقوقی؛ یعنی عملی که ارتکاب آن جرم است را، صریحا به فرد یا افراد مشخصی نسبت دادن، به نحوی که مُفتَری (افترا زننده) عاجز از اثبات آن در محاکم و مراجع قضایی باشد.

افترا به دو نوع افترا نظری یا قولی و افترا عملی تقسیم می‌شود. افترا به صورت شفاهی، انتشار از طریق رسانه‌ها، اوارق چاپی و نامه‌ها و امثالهم، از اقسام افترا نظری هستند.

در افترا عملی، مفتری ادوات و آلات جرم، که پیدا شدن آن در نزد افراد منجر به تعقیب کیفری می‌شود را، بدون اطلاع آن شخص در منزل، محل کار، یا جیب، به طور کلی در اشیایی که متعلق به دیگری است، مخفی کرده یا به نحوی متعلق به او قلمداد می‌نماید‌.

نسبت ‌دادن ارتکاب یک جرم از طرف کسی در مقام دفاع از خود، افترا محسوب نمی‌شود. گفته‌ای که مورد اعتراض قرار گرفته است، باید به آبرو و اعتبار شاکی خسارت وارد کرده باشد: فرض می‌کنیم که موضوع آسیب به اعتبار و آبروی یک فرد در مورد افترای رسانه‌ای موجود باشد. شاکی باید با یک مدرک یا شاهد ثابت کند که به‌دلیل این گفته‌های افترا آمیز منتشرشده، متحمل خسارت و زیان شده است.(1)

برای تحقق جرم افترا، باید فعلی که به دیگری نسبت داده می‌شود، جرم انگاری شده باشد یعنی از منظر قانونی مجازات داشته باشد، مثلا اگر فردی به دیگری بگوید بی انضباط این مورد مشمول افترا نمی‌باشد، چون بی‌انضباطی جرم‌انگاری نشده است.

افترا نظری

قانونگذار در ماده 697 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مقرر می‌دارد "هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را‌صریحاً نسبت دهد یا آن‌ها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می‌شود و نتواند صحت آن اِسناد (یعنی نسبت دادن) را ثابت نماید جز در مواردی که‌ موجب حد است به یک ماه تا یک سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق و یا یکی از آنها حسب مورد محکوم خواهد شد.
در مواردی که نشر آن امر، اشاعه فحشا محسوب گردد هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید مرتکب به مجازات مذکور محکوم خواهد‌شد.

ماده 698 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی: "هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا‌ توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء اکاذیبی را اظهار نماید (نشر اکاذیب: نسبت دادن امر خلاف واقع به دیگری) یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت راساً یا به عنوان نقل‌قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به‌غیر وارد شود یا نه علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال و یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم می‌شود."

وسیله خاص

ماده 18 قانون جرائم رایانه‌ای: "هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سامانه رایانه ای یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر نماید یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت، راساً یا به عنوان نقل قول، به شخص حقیقی یا حقوقی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از این که از طریق یاد شده به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت (درصورت امکان)، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد."

افترا عملی

ماده 699 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی: "هر کس، عالماً و عامداً به قصد متهم نمودن دیگری، آلات و ادوات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او‌ می‌گردد بدون اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به او است بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به او قلمداد نماید‌ و در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب گردد، پس از صدور قرار منع تعقیب و یا اعلام برائت قطعی آن شخص، مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال‌ و یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شود."

از ماده فوق استنباط می‌شود که در افترا عملی، مفتری باید عالم و قاصد باشد، یعنی عمدا (سوء نیت خاص) مرتکب چنین رفتاری شود و ارتکاب در حالت مستی، خواب یا بیهوشی، از مصادیق افترا نیست، همچنین از ماهیت اتهام‌آور بودن اشیا و ادوات مورد بحث آگاه باشد.

پی‌نوشت:
1_ عواقب کیفری افترا به دیگران، روزنامه حمایت

---