آشنایی با برج کبوترخانه میبد

کبوترخانه چیست؟!

در بخش های مختلفی از ایران عزیزمان، برج هایی ساخته شده اند که به کبوترخانه معروف هستند. البته به این برج ها، کفترخانه هم می گویند. این بناها از جمله کاربردی ترین بناهایی هستند که ایرانی ها از آن ها استفاده می کردند. کبوترخانه ها معمولا به شکل استوانه ای ساخته می شدند. در گذشته مردم از این بناها برای گردآوری کود کبوترها، کفترها و دیگر پرندگان استفاده می کردند. شاید به خودتان بگویید که این حجم از کود پرنده به چه کاری می آمده است؟! بیشتر این کودها در زمین های کشاورزی و باغ ها مورد استفاده قرار می گرفتند. کود این پرندگان از بهترین کودها برای مصارف کشاورزی هستند.

اما مصارف کشاورزی تنها مورد مصرف یک برج کبوترخانه نبوده است. از این کودها در صنایعی همچون دباغی، چرم سازی و همچنین باروت سازی استفاده می شده. کاربرد دیگر این پرندگان، استفاده از گوشت آن ها برای مصارف خوراکی بود. شاید به همین خاطر است که شاه عباس صفوی هم مالیات های نسبتا سنگینی بر کبوترخانه ها بسته بود.

بیشتر کبوترخانه های کشور در حوالی شهرهای تاریخی اصفهان و یزد ساخته شده اند. بیشتر این بناها، گنجایش پذیرش حدود ۴۰ هزار کبوتر را دارا بودند.

شاید برایتان جالب باشد که حتی شادرن نیز درباره کبوترخانه های ایران اظهار نظر کرده است. شاردن می گوید: «از نظر من ایران کشوری است که بهترین کبوترخانه های جهان در آنجا ساخته می شود. این کبوترخانه ها، ۶ برابر بزرگتر از بزرگترین پرورشگاه های پرندگان ما در غرب هستند. فقط در اطراف شهر تاریخی اصفهان، بیشتر از ۳۰۰۰ کبوترخانه وجود دارند.»

پیشینه ساخت کبوترخانه ها در ایران

قدمت ساخت این کارخانه های کودسازی به درستی مشخص نیست. اما بر اساس اظهارات برخی از باستان شناسان و کارشناسان تاریخی کشور، کبوترخانه ها در قرن چهارم هجری وجود داشتند و از رونق خوبی هم برخوردار بودند. بنابراین، شاید بتوان گفت که قدمت این بناهای کاربردی حدود هزار تا هزار و دویست سال قبل باشد.

معرفی برج کبوترخانه میبد

یکی از معروف ترین کبوترخانه های ایران زمین، کبوترخانه میبد در استان یزد هست. کبوترخانه میبد به خوبی مرمت شده و امروزه به یکی از معروف ترین جاذبه های گردشگری این شهر تبدیل شده است. کبورتخانه میبد حدود ۴ هزار لانه کبوتر داشته و امروزه پذیرای گردشگران استان یزد است. این برج تاریخی، به شکل استوانه ای و با سبک و سیاق اصیل ایرانی ساخته شده و لانه های پرنده آن همگی به شکل مستطیل هستند. این کفترخانه، در واقع دژی نظامی برای پرندگان محسوب می شد و کاملا نفوذ ناپذیر بود. معماری این بنا، به شکلی بوده که حیواناتی مثل قوش، جغد و … نمی توانستند راهی آن شوند و کفترها را شکار کنند. خط سفید دور بنا هم همین کاربرد را داشته، این خط نه تنها موجب جذب کبوترها به این محل می شده، بلکه از نفوذ خزندگان و دیگر حیوانات به داخل بنا هم جلوگیری می کرده است.

بر روی پشت بام برج کبوترخانه میبد چهار برج کوچک و یک برج بزرگ قرار دارند که در واقع محل ورود و خروج کبوتران از آن جا بوده است. شاید در بین تمامی برج های کبوترخانه کشور، برج کبوترخانه میبد به دلیل سالم ماندن و مرمت خوب آن، امروزه پذیرای هزاران توریست داخلی و خارجی است.

آشیانه کبوترها در این برج، ابعادی حدودا ۲۰ سانتی متر در ۲۰ سانتی متر داشتند و دقیقا متناسب با اندازه کبوترها بودند. برج کبوترخانه میبد سه طبقه دارد و در جای جای آن می توان تزئیناتی از جمله گچ بری را مشاهده کرد. عمده مصالح به کار رفته در این بنا، همچون دیگر بناهای تاریخی یزد، خشت خام و گل است. کبوترخانه میبد، با شماره ۱۶۹۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

موقعیت جغرافیایی برج کبوترخانه میبد

این اثر تاریخی در جنوب شرق باروی قدیم شهر ساخته شده و امروزه اداره آن را فرمانداری میبد بر عهده دارد.

---

منبع: مجله گردشگری الی گشت