آیا ژنتیک در احتمال ابتلا به آلزایمر نقش دارد؟

بیماری آلزایمر، ششمین علت مرگ در ایالات‌متحده آمریکاست. روند این بیماری گوناگون است اما در بیشتر افراد تا مرحله‌ای پیش می‌رود که بیمار دیگر قادر به مراقبت از خودش نیست. 
با افزایش سن متوسط جمعیت، احتمال اینکه آمار مرگ‌ومیر کاهش پیدا کند بعید است، مخصوصاً وقتی که توانایی ما برای درمان آلزایمر یا کُند کرد روند آن محدود باشد. آیا برای کاهش ریسک ابتلا به آلزایمر می‌توانیم کاری بکنیم؟
سبک زندگی در ابتلا به بیماری‌ها از جمله آلزایمر نقش مهمی دارد. پرهیز از عادات بد مانند سیگار کشیدن و مصرف الکل می‌تواند این احتمال را کاهش بدهد. در کنار آن، ایجاد عادات خوب مانند ورزش کردن و داشتن رژیم غذایی سالم نیز می‌تواند احتمال ابتلا به آلزایمر را کمتر کند؛ اما ژنتیک هم این میان، فاکتور قابل توجهی است.

جنبه‌ی ژنتیکی بیماری آلزایمر

بیماری آلزایمر عموماً بعد از 65 سالگی بروز می‌کند اما این بیماری در واقع دو نوع دارد: آلزایمر زودهنگام و آلزایمر دیرهنگام. آلزایمر زودهنگام قبل از 65 سالگی روی می‌دهد و آلزایمر دیرهنگام، در افراد 65 سال به بالا. خوشبختانه فقط 5 درصد از موارد این بیماری از نوع زودهنگام هستند.

این دو نوع آلزایمر از جهت ژنتیکی چه تفاوت‌هایی دارند؟
آلزایمر دیرهنگام مرتبط با گونه‌ای ژن به نام APO E است. این ژن با آپولیپوپروتئین کدگذاری شده که پروتئینی است که کلسترول و سایر چربی‌ها در جریان خون را انتقال می‌دهد. این ژن، انواع گوناگونی دارد که شامل APO E1، APO E2، APO E3 و APO E4 می‌شوند. شما دو کُپی از هر ژن APO E دارید که هر یک را از هر والد خود به ارث می‌برید. فرم APO E4 این ژن با ریسک بزرگ‌تری از ابتلا به آلزایمر زودهنگام مرتبط است. اگر شما دو آلل APO E4 به ارث ببرید، یعنی یکی از هر والد، استعداد شما برای ابتلا به آلزایمر به میزان زیادی بالاتر از یک فرد معمولی است.
اما حتی به ارث بردن دو کپی ژن، لزوماً به این معنی نیست که شما آلزایمر می‌گیرید؛ زیرا سبک زندگی نیز در بیان این ژن‌ها اثر دارد. ضمناً اگر شما یک آلل APO E4 به ارث ببرید و یک آلل دیگر به ارث برده‌تان، APO E1، APO E2 و یا APO E3 باشد، ریسک شما فقط اندکی بیشتر از یک فرد معمولی است زیرا آن آلل ِ کم‌خطرتر، آلل ِ پرخطرتر را خنثی می‌کند.

در مورد آلزایمر زودهنگام چطور؟
بیشتر افرادی که قبل از 65 سالگی آلزایمر می‌گیرند، در یک از سه ژن، جهش دارند. این ژن‌ها PSEN1، PSEN2 و APP نام دارند. جهش در این سه ژن باعث می‌شود مغز، سخت‌تر بتواند پروتئین‌های آسیب‌دیده مانند بتاآمیلوئید را دفع کند. افرادی که آلزایمر دارند، پلاک‌های بتاآمیلوئید در مغزشان جمع شده است که شاخصی از این بیماری محسوب می‌شود. اگر توانایی پاکسازی مغز از این پروتئین‌ها کاهش پیدا کند، تجمع آن‌ها می‌تواند به عصب‌های مغز آسیب بزند یا آن‌ها را نابود کند.
افرادی که دو کپی از APO E4 دارند مستعد ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و سکته مغزی نیز هستند. داشتن ِ دو کپی از APO E4، موجب افزایش ریسک ابتلا به زوال عروق نیز می‌شود که نوعی دیگر از زوال عقل است و از تجمع پلاک در درون عروق حامل خون به مغز ناشی می‌شود. اما یادتان باشد که حتی اگر دو کپی از این آلل داشته باشید، محکوم به گرفتن آلزایمر نیستید. سبک زندگی‌تان می‌تواند این ریسک را اصلاح کند. ضمناً سایر ژن‌ها نیز که بیش از 20 تا هستند، در ابتلا به آلزایمر نقش دارند. بنابراین افرادی که اصلاً APO E4 ندارند نیز ممکن است آلزایمر بگیرند چون سبک زندگی و فاکتورهای محیطی در این احتمال دخیل‌اند. جالب است بدانید داشتن ِ آلل APO E2، ریسک ابتلا به آلزایمر را کاهش می‌دهد.

سبک زندگی سالمی در پیش بگیرید

از آنجایی که می‌دانیم هر کسی ممکن است آلزایمر بگیرد؛ حتی افرادی که گونه ژن‌های گفته شده را ندارند، پس منطقی این است که سبک زندگی سالمی در پیش بگیریم تا از ابتلا به آلزایمر پیشگیری کنیم. تحقیقات نشان داده‌اند عوامل زیر در سبک زندگی می‌توانند از این اتفاق پیشگیری کنند:
* رژیم غذایی مدیترانه‌ای داشته باشید. مطالعات نشان داده‌اند رژیم مدیترانه‌ای با سلامت مغز ارتباط مستقیمی دارد.
* دست کم 5 روز در هفته و هر بار 30 دقیقه ورزش کنید. مطالعه‌ای دریافته زنانی که طی میانسالی خود از لحاظ فیزیکی سالم و فیت هستند، 88 درصد کمتر در معرض ابتلا به آلزایمر قرار دارند.
* مغزتان را با یاد گرفتن چیزهای جدید، فعال نگه دارید. مثلاً دوزبانه بودن می‌تواند به میزان قابل توجهی از احتمال بروز آلزایمر پیشگیری کند.
* سیگار نکشید و الکل ننوشید.
* از سرتان در برابر آسیب محافظت کنید.
* از لحاظ اجتماعی فعال باشید و بیشتر در گروه‌ها قرار بگیرید.
* سطح قند خون خود را کنترل کنید.
* فشارخونتان را در طیف نرمال نگه دارید.
* به داروهایی که مصرف می‌کنید توجه کنید. برخی از داروها به‌ویژه آن‌هایی که اثر آنتی کولینرژیک دارند می‌توانند ریسک آلزایمر را افزایش بدهند.

---