وقتی خون بیمار می‌شود
عوامل، علائم، راه‌های تشخیص و درمان سرطان خون (1)
خون مایع حیاتی بدن است و مواد غذایی و اکسیژن را به بافت‌های بدن منتقل می‌کند. همچنین مواد زائد را از بافت‌های بدن می‌گیرد و به ارگان‌های دفعی می‌رساند و از این طریق با عوامل بیماری‌زا مبارزه می‌کند اما خون خود می‌تواند دچار بیماری شود. یکی از مهم‌ترین بیماری‌های خون، سرطان است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : يکشنبه 1397/08/20
مفهوم و علائم سرطان خون
سرطان به معنای «فرار سلول از قانون طبیعی رشد» است. به عبارت دیگر در سرطان، سلول‌ها تکثیر بی‌رویه پیدا می‌کنند. در موازات افزایش تکثیر سلولی ممکن است افزایش طول عمر سلول نیز نهفته باشد؛ یعنی علاوه بر اینکه سلول‌ها بیش از حد تکثیر می‌شوند، در موعد مقرر از بین نمی‌روند و روی هم تجمع می‌یابند. سرطان خون زمانی علامت‌دار می‌شود که تکثیر سلولی به 10 به توان 9 برسد؛ یعنی حدود 2 تا 3 سال زمان می‌برد تا علائم بیماری ظاهر شوند. علائم سرطان خون ممکن است منحصر به تظاهرات عمومی مثل تعریق، کاهش وزن، ضعف و بی‌حالی و ... باشد یا جدی‌تر و شامل تب‌های غیرقابل کنترل و عفونت‌های پرخطر شود. همچنین ممکن است پلاکت‌های خون کاهش یابد و فرد دچار خونریزی‌های غیرمتعارف و علائم کم‌خونی شود. گاهی نیز تمامی این علائم سرطان خون در بسیاری از موارد، زمانی ظاهر می‌شوند که بیماری بسیار پیشرفت کرده است.آشنایی با انواع لوسمی
لوسمی یا لوکمیا (Leukemia) یکی از انواع سرطان خون است. واژه لوکمیا در واقع از دو بخش «Leuk» به معنای سفید و «emia» به معنای خون تشکیل شده زیرا در این بیماری گلبول‌های سفید خون افزایش می‌یابند و تجمع پیدا می‌کنند. این بیماری در بالغان و کودکان از لحاظ درمان تفاوت‌هایی دارد اما ذات آن در هر سنی یکسان است و به دلیل تکثیر بی‌رویه سلولی اتفاق می‌افتد. لوسمی خود انواع مختلفی دارد که بعضی از آنها در اطفال شایع‌تر هستند و بعضی دیگر در بالغان شیوع بیشتری دارند. به طور کلی، لوسمی‌ها را می‌توان به دو گروه حاد و مزمن تقسیم کرد:سرطان خون زمانی علامت‌دار می‌شود که تکثیر سلولی به 10 به توان 9 برسد؛ یعنی حدود 2 تا 3 سال زمان می‌برد تا علائم بیماری ظاهر شوند. علائم سرطان خون ممکن است منحصر به تظاهرات عمومی مثل تعریق، کاهش وزن، ضعف و بی‌حالی و ... باشد یا جدی‌تر و شامل تب‌های غیرقابل کنترل و عفونت‌های پرخطر شود
لوسمی حاد
در لوسمی حاد، سلول‌های اجدادی سازنده گلبول‌های سفید خون، ناگهان لجام‌گسیخته می‌شوند و تکثیر بی‌رویه پیدا می‌کنند، بدون اینکه اجازه بلوغ داشته باشند. این سلول‌ها مانند سنگفرش، فضای مغز استخوان را اشغال می‌کنند و در مدتی کوتاه از زمان شروع علائم باعث مرگ بیمار می‌شوند، درست مانند شهری که ناگهان نسلی بی‌رویه از فرزند تولید کند و در عین حال به آنها اجازه رسیدن به بلوغ ندهد. این شهر پر از کودکانی شود که تعلیم و تربیت ندارند و بدون مهار وارد کوچه و خیابان می‌شوند. گلبول‌های سفید خون به مثابه این کودکان و مغز استخوان به مثابه کوچه و خیابان‌های شهر است.
لوسمی مزمن
در لوسمی مزمن نیز سلول‌های اجدادی سازنده گلبول‌های سفید خون رشد بی‌رویه پیدا می‌کنند اما به آنها اجازه بلوغ داده می‌شود، مانند شهر که دچار تسریع در زاد و ولد و افزایش جمعیت می‌شود اما در عین حال کودکان در آن تحت آموزش و تربیت قرار می‌گیرند و به بلوغ می‌رسند. در نتیجه در این شهر با انسان‌هایی مواجهیم که بالغ هستند و درک و فهم دارند. به همین دلیل، لوسمی مزمن بسیار قابل کنترل است و حتی می‌توان برای سال‌های طولانی آن را تحت درمان و کنترل قرار داد. از لحاظ آماری، شیوع لوسمی مزمن از لوسمی حاد بیشتر است. لوسمی مزمن لنفوئیدی یکی از شایع‌ترین سرطان‌های بشر است.
علت ایجاد لوسمی
اگر سلول از قامت طبیعی خود خارج شود و اتاق فکر آن (هسته سلول) از قانون رشد سرباز بزند، فرد دچار سرطان می‌شود. در هسته هر سلول، رشته‌های DNA قرار دارند. این رشته‌ها لحظه به لحظه، رفتار سلول و مجموعه بشریت را مدیریت می‌کنند. هرگونه جابجایی یا کم‌کاری و پرکاری در قوانین ژنی سلول می‌تواند منجر به افسارگسیختگی سلول و تکثیر بی‌رویه آن شود. برای مثال ژن‌هایی در بدن وجود دارند که مسئول مبارزه با سلول‌های افسارگسیخته هستند. این ژن‌ها مانند پلیسی عمل می‌کنند که با شهروندان خاطی به مقابله می‌پردازد. حال اگر این ژن، معیوب یا جابجا شود، سلول، پلیس دفاعی و ضدسرطان خود را از دست می‌دهد. از آنجایی که در بدن موجودات زنده همیشه تقسیم و تکثیر سلولی وجود دارد، در این وضعیت سلول افسارگسیخته شروع به تکثیر بی‌رویه کرده و سرطان ایجاد می‌کند.عوامل خطر ابتلا به لوسمی
یکی از عوامل خطر سرطان‌ها، سیگار است. نقش سیگار در ایجاد بسیاری از سرطان‌های بشر از جمله لوسمی حاد میلوئیدی، شناخته شده است. مصرف الکل، چاقی و مواجهه با پرتوهای بونیزان و پرتوهای رادیواکتیو از دیگر عوامل خطر لوسمی‌ها هستند. به همین دلیل است که در مراکز پرتودرمانی برای جلوگیری از مواجهه بی‌رویه با سیگنال‌های رادیواکتیو از لباس‌های محافظ استفاده می‌شود. در گذشته، به‌خصوص سال 1990 میلادی، تأثیر باکس‌های فشارقوی در مناطق مختلف و سیگنال‌های محیطی بر ایجاد سرطان خون در ساکنان نزدیک به این مراکز مطرح شد اما بعدها مطالعات نشان دادند که این عامل در ایجاد سرطان نقش چندانی ندارد. نقش امواج ماکروویو، تلفن همراه، پارازیت‌ها و حتی آلودگی هوا نیز هنوز در این زمینه به اثبات نرسیده است. برای این منظور به مطالعات بیشتری نیاز است. با این حال توصیه می‌شود تا به اثبات رسیدن نقش آنها از تمامی این عوامل تا حد امکان پرهیز شود. باید توجه داشت سرطان‌های خون لزوماً با شیوه زندگی و نوع تغذیه در ارتباط نیستند. لوسمی‌ها بیشتر بر اثر ژن‌های معیوب ایجاد می‌شوند. این ژن‌ها لزوماً از والدین به ارث نمی‌رسند، بلکه می‌توانند به صورت اکتسابی نیز دچار تغییر رفتار و جهش شوند. اگر چه عوامل محیطی در ایجاد لوسمی نقش پررنگی ایفا نمی‌کنند، در افراد با پیش‌زمینه ژنتیکی می‌توانند استعداد و سرعت ابتلا به سرطان را بالا ببرند، درست مانند یک اتومبیل با ترمز معیوب؛ هر چقدر این اتومبیل با سرعت بالاتری حرکت کند، احتمال به فنا رفتن اتومبیل و راننده آن بیشتر می‌شود. بنابراین عواملی مثل چاقی، کم‌تحرکی، مصرف دخانیات و الکل می‌توانند احتمال ابتلا به سرطان را بالا ببرند و طول عمر را کم کنند. در مقابل، شیوه زندگی سالم می‌تواند طول عمر را افزایش و خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهد. مجدد تأکید می‌شود عوامل محیطی به تنهایی نمی‌توانند در ایجاد لوسمی نقش داشته باشند یا باعث درمان آن شوند.ادامه دارد...
منبع: هفته‌نامه سلامت - دکتر سید محسن رضوی، فوق تخصص بیماری‌های خون و سرطان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
