شاعری که پیشه‌اش آزادی است

 نزار قبانی یک شاعر نیست، یک پدیده شعری است. چهار حرف کوتاه او، دنیای بزرگ شعر عربی معاصر را در خود گرد آورده است و اکنون که تقریباً بیش از یک دهه از وفات او می‌گذرد، ابیات و واژگان پر طنین سروده‌هایش، هنوز چون رودی خروشان در فرهنگ و زبان کشورهای عربی جاری است.

او در 21 مارس 1923 میلادی در دمشق به دنیا آمد، شهری که به تعبیر خود او «جشنواره آب و یاس» و «نه تصویری از بهشت که خود بهشت» است؛ شهری که بعدها از آن تبعید شد. نزار قبانی یکی از بزرگترین شاعران نوگرا و معاصر عرب است. این شاعر سوری تبار از 16 سالگی سرودن شعر را آغاز کرد و کار خود را با شعر عاشقانه، ولی به شیوه کلاسیک شروع کرد سپس در عرصه شعر نو، به فعالیت‌ خود ادامه داد و در پیشرفت این نوع شعر در ادبیات عرب نقش به سزایی داشت. او در واقع مؤسس مکتبی شعری است که زبانی مخصوص به خود و شبیه به زبان عامیانه دارد.

شعر در نظر قبانی رقص با زبان است. میلاد و هلاک و گمراهی و توبه­ انسان است. شعر در نزد او آتش انسان است. آتشی که نمی­‌میرد و تا زمانی که در شریان‌­های قلب او قطره‌های روغن است، قطره­ای عشق نیز هست. انسان را موجودی می­‌داند که شعر می­‌نویسد و موجودی که سخت، خواهان تبیین خود به شیوه ممتاز و معرفی خویشتن در چهارچوبی والاست.

او نوشتن شعر را عذابی زیبا می‌­داند اما خواندن آن را عذابی زیباتر؛ زیرا معتقد است شاعر در لحظه­‌های آفرینش به تنهایی با تجربه رو­به‌­رو است؛ ولی هنگامی که شعر خود را می‌‌خواند، کار او دشوارتر است؛ زیرا باید کسانی را جست‌وجو کند که بپذیرند و به اراده و اختیار خود با او به منطقه­ آتش پا بگذارند و در یک کلام با او بسوزند و این روند کامل نمی­‌شود جز با سوختن شاعر و مخاطب.

شاید بی‌راه نباشد اگر ادعا کنیم که مخاطب ایرانی با او بیش از هر شاعر جهان عربی آشناست. تعدد عناوینی که هرساله از این شاعر در دسترس علاقه‌مندان به شعر و ادبیات قرار می‌گیرد از یک سو، محتوای انسانی و عاشقانه آثار نزار از سوی دیگر او را نه تنها در جهان عرب، که در میان بسیاری از دیگر زبان‌ها به یک شاعر مردمی و محبوب تبدیل کرده است. هرساله در ایران کتاب‌های مختلفی از او یا درباره او منتشر می‌شود. انتشارات پرنده نیز اخیراً کتابی با عنوان «صد نامه عاشقانه» از قبانی منتشر کرده که عنوان آن، گویای واضحی است از محتوای اثر. این اثر به کوشش سارا سعیدی، پژوهشگر، ترجمه شده است.

مترجم در مقدمه این کتاب آورده است: مجموعه حاضر ترجمه «مئة الرساله الحب» نوشته نزار قبانی است. نزار قبانی، در سال 1923 به دنیا آمده و در سال 1998 رخت از جهان بربسته است. او در دمشق متولد شد و در سال 1994 از دانشکده حقوق این شهر فارغ‌التحصیل شد. بعد از اتمام تحصیل او تا سال 1966 در وزارت خارجه سوریه مشغول به فعالیت شد و به سبب ماهیت شغل خود سفرهای بسیاری به مناطقی از جمله قاهره، لندن، بیروت، مادرید و چین داشت.

بعد از این تاریخ او صرفاً به شاعری پرداخت. نزار قبانی از بزرگترین شعرای جهان عرب و از امرای کلام عرب در دو حوزه عشق و سیاست است. ترجمه‌های متعدد آثار او به زبان‌های مختلف و فروش بالای کتاب‌های او نشان از محبوبیت این شاعر در سراسر دنیا دارد.

نامه‌های عاشقانه نزار قبانی با اینکه حاکی از تجربیات شخصی و روابط فردی اوست مانند شعر برای هر مخاطبی قابل درک و ملموس است. خواننده می‌تواند از زبان خود بارها و بارها سطرها را بخواند بی‌آنکه دقیقه‌ای احساس کند با متنی شخصی مواجه است. صراحت بیان نزار قبانی در توصیف حالات روحی خود بی‌هیچ حایل و نقابی قطعاً یکی از مهمترین عواملی است که سبب نزدیک‌ شدن خواننده به دنیای اثر و ذهن او می‌شود. باید اذعان کرد نزار در توصیف حالات عاشقی در دنیای جدید بسیار متبحر است به گونه‌ای که مضمون مکرر عشق که در طول تاریخ مکرراً توسط نوابغ هنر پرورده شده را به گونه‌ای نو، پرشور و تأثیرگذار به کلام می‌آورد بی‌آنکه گرد کهنگی و ملال‌انگیزی بر آن بنشیند.

در بخشی از این اثر نیز مقدمه نویسنده این صد نامه ذکر شده است. قبانی در این بخش با اشاره به حال و هوای نامه‌های خود می‌نویسد: من شاعری هستم که مثل تمامی مردان میراثی از عشق دارد و از آن شرمسار نیستم. این میراث شامل مجموعه‌ نامه‌هایی است که شجاعت کافی برای سوزاندن آنها را نداشته‌ام. البته انکار نمی‌کنم که به آتش به عنوان آخرین راه حل اندیشیده‌ام تا بلکه مرا از این میراث سنگین که بر دوش دارم برهاند و تمام معشوقه‌هایم را آزاد کند. اما وقتی به محتوای این میراث رجوع کردم در بعضی از آنها چیزهای زیادی از قماش شعر یافتم و بعضی دیگر به معنای واقعی شعر بود؛ در این لحظه بود که از آتش زدن آنها منصرف شدم و از بین خیل انبوه نامه‌ها صد نامه را انتخاب کردم. قسمت‌هایی از نامه‌ها را که در آن ریتم شعری و انسانی بود جدا کردم؛ یعنی همان جاهایی که متن از چهارچوب‌های خصوصی فراتر می‌رود و جنبه عمومی پیدا می‌کند.

... نامه‌ها همان سرزمین آرمانی است که نویسنده در آن چون طفلی پابرهنه می‌تازد و در آن کودکی‌اش را با تمام معصومیت، حرارت و صداقتش تجربه می‌کند. این نامه‌ها همان لحظات نابی است که نویسنده در آنها احساس می‌کند آزاد است، سانسور نمی‌شود و به این اقامت اجباری تن نمی‌دهد.

با اینکه به عنوان یک شاعر، پیشه‌ام آزادی است، اما بسیاری اوقات خود را در بند اصول، قواعد و چهارچوب‌های کلی شعر می‌بینم. می‌دانم که در پشت پرده وجودم چیزهایی است که تعبیر از آنها ممکن نیست مگر با خروج از موازین شعر و معادلات استوار آن. به عبارت دیگر در وجودم منطقه آزادی وجود دارد که می‌خواهد از سلطه شعر رهایی یابد و از آن درگذرد. ...

در یکی از نامه‌ها می‌خوانیم:

می‌خواهم سفر کنم از لغت‌نامه‌ها
و دهانم را فراموش کنم
خسته‌ام از چرخاندن زبانم
زبانی دیگر می‌خواهم
که بتواند درخت گیلاس شود
قوطی کبریت شود
زبانی دیگر
که واژه‌ها از آن بیرون شوند
همانطور که پریان امواج دریا
و پرندگان سفید
از کلاه شعبده‌باز
تمام کتاب‌های کودکی‌ام را بگیرید
تمام نیمکت‌ها
گچ‌ها
مدادها
و تخته‌ سیاه‌ها
حرفی نو به من بیاموزید
که چون گوشواره
به گوش‌های معشوقم بیاویزمش

انتشارات پرنده «صد نامه عاشقانه» را در 500 نسخه و به قیمت 21 هزار تومان روانه بازار کتاب کرده است.

---

منبع: تسنیم