آسیبشناسى آخر الزمان
قسمت اول
قرآن كریم در سوره مائده، آیه 54، دورهاى را به نام دوره ارتداد براى جوامع اسلامى پیشبینى كرده، مىفرماید:
یا ایها الذین آمنوا من یرتد منكم عن دینه فسوف یات الله بقوم یحبهم و یحبونه اذلة على المومنین اعزة على الكافرین یجاهدون فى سبیل الله و لا یخافون لومة لائم ذلك فضل الله یؤتیه من یشاء و الله واسع علیم .
اى كسانى كه ایمان آوردهاید، هر كه از شما از دینش بازگردد چه باك; زودا كه خدا مردمى را بیاورد كه دوستشان بدارد و دوستش بدارند . در برابر مؤمنان فروتنند و در برابر كافران سركش; در راه خدا جهاد مىكنند و از ملامت هیچ ملامتگرى نمىهراسند . این فضل خداست كه به هر كس كه خواهد ارزانى دارد، و خداوند بخشاینده و داناست .
بر اساس این آیه شریفه و با توجه به برداشتى كه علامه طباطبایى (قدس سره) در جلد پنجم تفسیر المیزان در توضیح این آیه شریفه داشتهاند و با توجه به روایاتى كه از اهل بیت عصمت و طهارت (ع) رسیده است ما مىتوانیم پیشگویىهایى براى آینده جوامع اسلامى، از جهت فرهنگى، سیاسى و اقتصادى داشته باشیم . از جمله پیشگویىها این است كه در دوران پایانى عمر زمان و یا به تعبیر خود روایات آخرالزمان جوامع اسلامى و مسلمین دچار دو حركت متعاكس از نظر برخورد با ارزشها مىشوند .
بر اساس پیشگویى قرآن دوره ارتدادى براى جوامع اسلامى و مسلمین ممكن است رخ بدهد و در نقطه مقابل به جاى افرادى كه مرتد شدهاند انسانهاى دیگرى با خصوصیاتى كه آیه شریفه یك یك آنها را ذكر مىكند، جایگزین مىشوند . از این مطلب بر مىآید كه جوامع اسلامى و مخصوصا جوامعى كه از نظر بنیه هاى اعتقادى دچار ضعفهایى هستند یك دوره ارتداد یا برگشت از ارزشهاى دینى را پیش رو خواهند داشت . البته در نقطه مقابل انسانهایى خواهند بود كه جایگزین این انسانهاى مرتد مىشوند .
ارتداد در اینجا به معنى برگشت از اصول اعتقادى نیست; آنچنان كه در فقه مصطلح است . بلكه یك اصطلاح قرآنى است كه به معنى برگشت از ارزشهاست . وقتى كه ما مراجعه به روایات اسلامى مىكنیم مىبینیم در آنها هم نشانههایى بر این موضوع وجود دارد . بر همین اساس، بحثى تنظیم كردهایم به نام آسیب شناسى آخرالزمان، یعنى آفتهایى كه ممكن است گروههایى از مردم و یا ارزشها و مقدسات در دوره آخر الزمان گرفتار آن بشوند . به عبارتى وقتى كه شما خانواده را و برخورد پدر و مادر و فرزندان را در دوره آخر الزمان از دیدگاه روایات مورد دقت قرار مىدهید مىبینید كه آسیبها و آفتهایى در خانوادهها و در ارتباط بین افراد و اعضاء خانواده ممكن است وجود داشته باشد كه اگر همه مؤمنین این آفتها و آسیبها را به دقت از دیدگاه معصومین (ع) مورد مطالعه قرار بدهند چند نتیجه براى آنها خواهد داشت .
نتیجه اول این است كه آنها براى اینكه در دامن این آفتها و آسیبها نیفتند براى خودشان نوعى حراست و حفاظت ایجاد مىكنند . نتیجه دیگر اینكه براى آنها زمینه یك نحوه پیش بینى و زمان شناسى فراهم مىشود .
در دوره آخرالزمان بر اساس این آیه شریفه یك دوره بازگشت از ارزشها وجود دارد كه شما با مراجعه به روایات تفصیل ، تفسیر و تبیین این بازگشت را به دقت مىبینید . در روایات از یك سو آسیبهایى كه در آخرالزمان متوجه مقدسات و ارزشهایى چون امر به معروف و نهى از منكر، قرآن، اذان، برخورد با علما و ... مىشود ذكر شده است . از سوى دیگر آسیبهایى كه براى آحاد مردم جامعه; مانند علما، حكام، پدر و مادرها، فرزندان، زنان و مردان پیش مىآید یكى یكى به آنها اشاره شده است .
از دیدگاه دیگر مىتوانیم به این قصه این جور نگاه كنیم كه آسیبهایى ممكن است از نظر اقتصادى، سیاسى و اخلاقى و اعتقادى گریبانگیر مردم شود كه علم به این آسیبها نوعى روشنى در ذهن انسان ایجاد مىكند، افقى را باز مىكند كه باعث مىشود انسان مواظبتهاى جدى نسبتبه خودش داشته باشد و وظیفه خودش را بهتر تشخیص دهد .
حضرت استاد مطهرى در كتابى كه درباره حضرت مهدى (ع) دارند به همین آیه شریفه اشاره مىكند .
این آیه شریفه مىفرماید: اى كسانى كه ایمان آوردهاید اگر عدهاى از شما در پایبندى به اصول و ارزشهاى دینى دچار برگشت و ارتجاع و ارتداد شدند خداوند متعال گروه دیگرى از مؤمنین را جانشین مىكند كه آنها در مرحله دیندارى و دین باورى بسیار بسیار قوى و خالصانه عمل مىكنند . گروهى كه جانشین شما هستند با این خصوصیات هستند كه «یحبهم و یحبونه» ; آنها خداوند متعال را دوست دارند و خداوند متعال هم ایشان را دوست دارند كه یك پیوند عاطفى دو طرفه بین این گروه از مؤمنین و خداوند و از طرف خداوند با این افراد وجود دارد . از خصوصیات دیگرى كه اینها دارند این است كه در برابر مؤمنین انسانهاى متواضع و فروتنى هستند «اذلة على المؤمنین» كه نشان دهنده ارتباط سالم اجتماعى است كه بین این گروه مؤمنین وجود دارد .
صفتبعدى كه خداوند متعال براى این گروه ذكر مىكند مىفرماید: «اعزة على الكافرین»؛ در برابر بیگانگان فكرى و در برابر كسانى كه از نظر فكرى انسانهاى سالمى نیستند و در حد كفر و نفاق هستند، موضعگیرى سخت دارند و هیچ نرمشى در برابر آنها نشان نمىدهند.
صفتبعدى این گروه جانشین این است كه «یجاهدون فى سبیل الله» ; در مسیر خداوند متعال از خودشان و از مال خودشان مایه مىگذارند . اینها روحیه جهادى و یا به عبارتى روحیه بسیجى دارند و در مسیر خدا از همه موجودىهاى خودشان سعى مىكنند كه مصرف كنند . و باز صفت دیگر «و لایخافون لومة لائم»؛ این چنین افرادى كه جانشین گروه مرتد هستند كسانى هستند كه از سرزنش سرزنش كنندگان و ملامتها، از هر سویى كه باشد ترس و ابایى ندارند و در برابر جنگ روانى كه از طرف دشمن به آنها اعمال مىشود مقاومت دارند .
بعد نهایتا خداوند متعال مىفرماید: «ذلك فضل الله یؤتیه من یشاء»؛ این گروه جانشین با این خصوصیات كسانى هستند كه شامل فضل خداوند متعال هستند و بعد مىفرماید: «والله واسع علیم» .
از این آیه استفاده مىشود كه در آخرالزمان دو گروه مقابل هم قرار مىگیرند: عدهاى گرفتار فساد و فتنه دوره آخرالزمان و دچار مشكلات مىشوند و به عبارتى میكروبهایى كه در آخرالزمان وجود دارند در روح آنها نفوذ مىكند و دین آنها را دچار مشكل مىكند و در نقطه مقابل دقیقا در همان زمان گروه دیگرى وجود دارند كه آنها در برابر این حوادث و این آفات اجتماعى و یا دینى مقاومت و صبورى مىكنند، پایمردى از خودشان نشان مىدهند و آنها مىتوانند از زمینهسازان فرج آقا و مولا امام زمان (ع) باشند .
بد نیست این مطلب را به عنوان مژده خدمتتان عرض كنم ، مژدهاى كه شاید براى آنها كه معتقد به حركت در مسیر امام زمان (ع) هستند، بشارت بسیار زیبایى باشد و نقطه حركتى باشد براى اینكه هر چه بیشتر ما در مسیر امام زمان (ع) و ترویج فرهنگ اهلبیت (ع) تلاش بیشترى كنیم .
ذیل همین آیه شریفه روایتى است كه در چند تفسیر، از جمله در تفسیر المیزان و مجمع البیان هم نقل شده است. در این روایت آمده است كه وقتى این آیه نازل مىشود از پیامبر اكرم (ص) سؤال مىشود كه این گروه جانشین چه كسانى هستند؟ در یك روایتبسیار كوتاه و زیبا كه براى همه ایرانیان مؤمن مىتواند این مژده خیر و بشارتى باشد آمده است: پیامبر اكرم (ص) دستشان را بر شانه سلمان زدند و فرمودند «من هولاء»؛ این گروه جانشینى كه كاملا معتقد و جدى وارد میدان دین مىشوند و آن آسیبهاى دوره آخرالزمان كمتر مىتواند در آنها نفوذ كند از ایرانیانى هستند كه معتقد و پا برجا هستند و آنها مىتوانند مروج و مؤید دین در آن مقطع زمانى باشند .
این شاید خودش جاى بحث مفصل داشته باشد كه ما مىتوانیم این آیات و روایات را در كنار هم بگذاریم و شوق دیندارى بیشتر و روح فداكارى بیشتر در مسیر دین را در جوانهایمان كه استعداد دیندارى بالاتر و بهترى دارند احیاء كنیم . كه این به صورت جداگانه مىتواند مورد بحث قرار بگیرد . فقط به عنوان یك مژده خواستم خدمتتان عرض بكنم كه در بعضى از روایات، این گروه جانشین از نسل سلمان فارسى هستند و یا به عبارتى صحیحتر كه امام صادق (ع) فرمودند: «به سلمان، سلمان فارسى نگویید، سلمان محمدى (ص) بگویید» و اینها از تبار سلمان محمدى (ص) هستند .
به هر حال این آیه شریفه خبر مىدهد از اینكه در یك قطعهاى از زمان گروهى از امت اسلامى دچار ارتداد و برگشت از ارزشها مىشوند و در زندگى هر یك از آنها یكى از آفتها و میكروبهاى خاص از نظر اقتصادى، سیاسى، اعتقادى و اخلاقى وارد مىشود . گروهى در نقطه مقابل آنها با خصلتهایى كه در آیه شریفه ذكر شده وارد مىشوند و پرچم دفاع از دین را بر دوش مىكشند . دقیقا وقتى كه به روایات رجوع كنیم ما در علائم آخرالزمان مىتوانیم نشانههاى دو گروه را یك یك پیدا كنیم . این گروهى كه از اعوان، انصار و یاران حضرت مهدى (ع) هستند، چند خصوصیتشان در آیه شریفه بیان شده است .
بر اساس پیشگویى قرآن دوره ارتدادى براى جوامع اسلامى و مسلمین ممكن است رخ بدهد و در نقطه مقابل به جاى افرادى كه مرتد شدهاند انسانهاى دیگرى با خصوصیاتى كه آیه شریفه یك یك آنها را ذكر مىكند، جایگزین مىشوند
آنها كسانى هستند كه خدا را دوست دارند و خدا هم آنها را دوست دارد . كسانى هستند كه در برابر مؤمنین فروتنند در برابر كافرین سربلند و عزیز زندگى مىكنند . كسانى هستند كه اهل جهاد هستند و نهایتا كسانى نیستند كه با جنگ روانى از میدان بیرون بروند . این چند خصوصیتى كه در آیه شریفه ذكر مىكند .
اما، كسانى كه حقیقتا پیرو اهلبیت (ع) باشند نشانههاى دیگرى هم دارند كه در روایات به شكل تفصیلى توضیح داده شده است . در مورد گروهى هم كه دچار ارتداد مىشوند در روایات نشانههاى زیادى از ایشان مىبینیم كه مىتوانیم با مطالعه روایات به خصوصیت اخلاقى و نشانههاى تفصیلى این گروه پى ببریم .
مراد ما از بحث آسیبشناسى دوره آخرالزمان این است كه: افرادى را كه در آخرالزمان دچار ارتداد از ارزشها مىشوند به تفصیل طبقه بندى كرده و به خصوصیات آنها پى ببریم .
در روایات بر این مطلب تاكید شده كه آن آسیبها و آفتهایى را كه در آخرالزمان وجود دارد بشناسید; زیرا اگر آنها را نشناسید ممكن است دامن شما را هم بگیرد . لذا اگر ما چنین مطالعه تفصیلى داشته باشیم مىتوانیم جایگاه خودمان را مشخص كنیم كه: آیا ما از كسانى هستیم كه نشانههاى ارتداد از ارزشها در زندگى آنها آشكار استیا از كسانى هستیم كه جانشین این گروه مرتد مىتوانیم باشیم؟
بنابراین بحث از مقابله دو گروه در آخرالزمان، كه در روایات به آن اشاره شده، از آن رو بر ما لازم است كه ما جایگاه خودمان را و وظیفه خودمان را به شكل روشن در این اتفاقات و وقایعى كه ممكن استبه شكلى در جوامع اسلامى اتفاق بیفتد یا در حال اتفاق باشد، بدانیم و بتوانیم خودمان را در برابر اتفاقهاى ناگوارش مصونیتببخشیم و ان شاء الله از كسانى باشیم كه جزء سربازان و نوكران آقا امام زمان (ع) قرار دارند .
در بررسى آیات و روایات مربوط به آخر الزمان مىتوان تقسیم بندىها و طبقه بندىهاى متفاوتى ارایه كرد . یك تقسیم بندى این است كه ما بر اساس گروهها و افراد مختلفى كه در آخرالزمان دچار آسیب و آفت مىشوند به بررسى روایات بپردازیم; یعنى وضعیت زنان، مردان، جوانان و ... را در آخر الزمان به تفكیك مورد بررسى قرار دهیم . تقسیم بندى دیگر این است كه بر اساس آفتها و آسیبهاى مختلفى كه گریبانگیر جوامع اسلامى مىشود، یعنى آفتهاى اعتقادى، اقتصادى، اخلاقى و ... به بررسى روایات بپردازیم . ان شاء الله در قسمتبعدى مقاله در مورد ویژگىهاى منفى مردان و زنان آخرالزمان بیشتر سخن خواهیم گفت .
... ادامه دارد
مهدى نیلىپور