تمام حرفهای تخصصی درباره‌ی ترجمه و دوبله‌ی فیلم‌ها
گفت‌وگو با حسین شایگان پس از ٣٠ سال فعالیت/٢/
در ادامه‌ی گفت‌وگوی تفصیلی با حسین شایگان، او به پرسش‌های خبرنگار ایسنا در عرصه‌های مختلف ترجمه فیلم و دوبله‌ی آثار سیما و سینما پاسخ گفت.
***
شایگان تعداد مترجمان حال حاضر سیما را حدود 60 تن برشمرد و افزود: نصفی از این تعداد خانم‌های خانه‌دار هستند. 25 درصد دانشجویند و 25 درصد مابقی نیز به ترجمه فیلم به عنوان شغل دوم نگاه می‌كنند. در واقع تعدادی محدود این كار را به عنوان حرفه تمام وقت انتخاب كرده اند.
وی در پاسخ به این پرسش كه ترجمه یك فیلم چه مدت به طول می‌انجامد، این مساله را به نوع فیلم و توانایی مترجم منوط دانست و افزود: در حال حاضر ترجمه یك فیلم به طور متوسط یك هفته به طول می‌انجامد و می‌توان گفت: ترجمه یك فیلم حول و حوش 20 ساعت وقت می‌خواهد.
این در حالیست كه در گذشته ما 5 نفر بودیم كه به طور تمام وقت در تلویزیون به ترجمه فیلم مشغول بودیم.
**لزوم استفاده از مترجم‌های تخصصی
وی در پاسخ به ایسنا درباره لزوم استفاده از مترجم‌های تخصصی گفت: در گذشته برداشت كلی این بود كه مترجم‌ها با داشتن تحصیلات دانشگاهی و برخورداری از اطلاعات عمومی نسبتا بالا، توانایی ترجمه در حوزه‌های مختلف را دارا هستند، اما در حال حاضر در بخش ترجمه واحد دوبلاژ كارها تفكیك شده و گرایش مترجم‌ها در كار ترجمه لحاظ می‌شود؛ گروهی كارهای كودكان را ترجمه می‌كنند، عده‌ای فیلم‌های داستانی و برخی هم فیلم‌های مستند.
حسین شایگان معتقد است: دستمزد ترجمه باید به حدی باشد كه در برخی موارد بتوان كارهای كارشناسی انجام داد و برای مثال با یك مدرس دانشگاه در خصوص آن بحث كرد.
این مترجم گفت: گاه حق كارشناسی یك كارشناس سه برابردستمزد یك مترجم می‌شود. البته خوشبختانه تلویزیون به دستمزدها توجه نشان داده و اگر بخش خصوصی هم در حد تلویزیون قرار بگیرد، برخی از مشكلات حل می‌شود.
وی تاكید كرد: باید ترجمه‌ها تخصصی‌تر انجام شود تا موجبات گله و شكایت اصل فن فراهم نشود و به راحتی از كنار مباحث تخصصی نگذریم. در حال حاضر برای 7 زبان مترجم فیلم وجود دارد.
به گفته حسین شایگان واحد دوبلاژ سازمان صدا و سیما هم اینك علاوه بر انگلیسی برای زبان‌های فرانسه آلمانی و ایتالیایی هر كدام به طور مجزا 5-6 مترجم دارد.
وی ادامه داد: تلویزیون برای زبان‌های كره‌ای، ژاپنی و چینی هم مترجم دارد. اما در مجموع تعدادشان محدود است؛ ضمن این كه این‌ها نمی‌توانند چندان حرفه‌یی باشد و تمام مدت را به ترجمه فیلم بگذارنند.
حسین شایگان با اذعان بر این كه كار دوبله و ترجمه فیلم در سازمان صدا و سیما، كار دستمزدی است، ادامه داد: هیچ قراردادی بین مدیران دوبلاژ و مترجمان بسته نمی‌شود و در واقع از سر شناخت روابط شكل می‌گیرد. بر این اساس هنوز من بعد از چند سال كه به سازمان می‌روم باید آفیش شوم.
وی خاطرنشان كرد: یك مترجم تا لحظه‌ای كه كار می‌كند، دستمزد می‌گیرد و زمانی كه نتواند كار نكند، درآمدی نخواهد داشت و البته از مزایایی چون بیمه و بازنشستگی هم خبری نیست.
**اجرای طرح سپاس و دستمزد 500 تومانی
این مترجم درباره اجرای طرح سپاس در خصوص مترجمان گفت: طرح سپاس از همت‌های اخیر است اما تا به حال شامل حال مترجمان نشده است. البته شاید باید خودمان همت كنیم و یك تشكل صنفی تشكیل دهیم تا به درخواست‌هایمان توجه بیشتری شود.
حسین شایگان تصریح كرد: تا همین چندی قبل دستمزد مترجمان دقیقه‌ای 500 تومان بوده است، كه برای مترجمی كه در عرض یك هفته ترجمه یك فیلم سینمایی را به پایان می‌رساند، هفته‌ای 50 هزار تومان تمام می‌شد؛ البته در حال حاضر این رقم بالاتر رفته است و برای مثال بابت یك فیلم سینمایی بیش از100 هزار تومان پرداخت می‌شود.
** ورود علاقمندان به ترجمه فیلم
حسین شایگان استقبال جوانان و علاقمندی آن‌ها را به كار ترجمه فیلم گسترده خواند و افزود: به دنبال فراخوان شبكه چهار در سال گذشته برای همكاری با سیما، تعداد كثیری تماس گرفتند كه ازآنها امتحان گرفته شد و تاكنون نزدیك به سی نفرانتخاب شده‌اند؛ در بین افراد قبول شده دو- سه نفر بسیار خوب بوده و یكی از آن‌ها با وجود فقط 22 سال سن در ردیف مترجم‌های خوب سازمان قرار گرفته است.
وی آموزش مترجمان حرفه‌یی را از اهداف خود برشمرد و افزود: هدف ما هم همین است تا چند مترجم خوب در اختیار داشته باشیم تا برای كارهای معتبر جهانی از آن‌ها استفاده شود.
درست است كه الان سینما بیشتر به سمت تكنیك پیش رفته است، اما می‌توان امیدوار بود كه روزی سینما همانند گذشته متكی بر دیالوگ باشد.
** اشتباهاتی كه گاه در ترجمه نام فیلم‌ها رخ می‌دهد
حسین شایگان درباره اشتباهاتی كه گاه در ترجمه نام فیلم‌ها رخ می‌دهد، به ایسنا گفت: تلویزیون همیشه اسم اصلی را می‌گذارد. اما در سینما بیشتر نامی گیشه پسند انتخاب می‌كنند.
اما گاه در تلویزیون هم نام فیلمی به اشتباه ترجمه می‌شود. برای مثال فیلم «cold mountain» نام محلی است و به اشتباه «كوهستان سرد» ترجمه شده است یا فیلم« rain man » كه «مرد بارانی» نامیده شد.
این مترجم فیلم در پاسخ به این پرسش كه چه اندازه نحوه انتخاب درست نام فیلم‌ها به عهده واحد دوبلاژ سازمان صدا و سیماست گفت: فیلمی كه خریداری می‌شود، از طریق تامین برنامه شبكه‌ها ابتدا به امور دوبلاژ می‌آید و فرمی در خصوص آن توسط كارشناس پر می‌شود.
در این مرحله گاه اسم فیلم هم ترجمه می‌شود. اما كارشناس فرصت نمی‌كند تمام فیلم‌هایی كه برای ترجمه به تلویزیون می‌آید را به طور كامل ببینند.
وی اسم فیلم را به مثابه ID فیلم دانست و اذعان داشت كه در پاره‌ای موارد با اشتباهاتی در ترجمه نام فیلم مواجه هستیم.
** تعامل مترجمان فیلم و دوبلورها
حسین شایگان در پاسخ به پرسشی درباره تعامل مترجمان فیلم و دوبلورها، گفت: از آن جا كه در گذشته مترجمان در سازمان كار می‌كردند روابط صمیمانه‌ای شكل می‌گرفت. اما الان مترجمان در سازمان حضور ندارند. در نتیجه نه مدیران دوبلاژ را می‌شناسد و نه گویندگان را؛ آنان حتی با كار دوبله چندان آشنا نیستند.
وی ادامه داد: در گذشته مترجمان از تمام مراحل دوبله آگاه بودند. من گاه برخی مونولوگ‌ها را سینك می‌كردم. من به این مساله آشنا هستم كه گاه گفتن یك جمله برای گوینده سخت است و در نتیجه آن را كمی در ترجمه تغییر می‌دهم. اما مترجمان ما در حال حاضر تنها ترجمه می‌كنند وبا دوبله كار ندارند چرا كه طبیعت كار عوض شده است!
** لزوم آموزش مترجمان برای آشنایی بیشتر با مقوله دوبله
حسین شایگان درباره لزوم آموزش مترجمان برای آشنایی بیشتر با مقوله دوبله گفت: زمانی كه شورای ترجمه داشتیم تا حدودی برگزاری كارگاه‌های آموزشی محقق شد، در این كارگاه‌ها از مترجمان خواستیم با كاری كه انجام می‌دهند حرفهای برخورد كنند و كار دوبله را بشناسند.برای مثال گاه فیلم از زبان چینی به زبان انگلیسی دوبله شده و سپس به فارسی ترجمه می‌شود چنین مساله‌ای مشكل را دو برابر می‌كند.
اما اگر مترجم با سینك صدا آشنا باشد، مسلما در این بخش كمتر مشكل خواهد داشت.
**لزوم بهره گیری از جوانان در دوبله فیلم‌ها
حسین شایگان در پاسخ به پرسشی درباره لزوم بهره گیری از جوانان در دوبله فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی گفت: جای شكی نیست كه گویندگان قدیمی ما خیلی توانمند هستند؛ اما جوانان هم جای خود را دارند.
ما سعی نكردیم در این زمان‌ها، شخصی را جایگزین خود كنیم. البته تلویزیون قدم‌هایی را برداشته است و زمینه جذب گوینده‌ها و مترجمان جوان را فراهم كرده است. این نیروهای جوان باید در كنار قدیمی‌ها فعالیت كنند تا كارها حرفه‌یی از آب درآید. اگر اعضای انجمن گویندگان جوان تهران در دل انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم قرار می‌گرفت، وضعیت بهتری را در دوبله شاهد بودیم این اتفاق باید در دهه 60 محقق می‌شد.
وی یادآور شد: در دهه 50، 300 گوینده داشتیم و الان باید این تعداد زیادتر می‌شد تا این اندازه صداهای تكراری نداشته باشیم. البته دستمزدها هم بسیار پایین است و یك گوینده را مجبور می‌كند 25 روز از یك ماه را به صداپیشگی مشغول باشد.
** مساله اختصاص رل‌ها: انتخاب مسوول دوبله را محترم بشماریم
حسین شایگان معتقد است: از گذشته‌های دور رسم بر این بوده كه دوبلورهنرپیشه‌های مطرح سینما ثابت باشد و این دراصل قابل قبول و گاه پسندیده است؛ اما در مواردی مساله ساز می‌شود. درحقیقت بهتر است انتخاب مسوول دوبله فیلم را حتی در مواردی كه می‌خواهد رل خاصی را به گوینده دیگری بدهد، محترم بشماریم. این امر گاهی درترجمه هم پیش می‌یاد برای مثال اگرمن تاكنون سه نسخه متفاوت از «بینوایان» را ترجمه كرده‌ام، دلیل نمی‌شود نسخه بعدی را هم حتما من ترجمه كنم؛ چه بسا جوانانی هم باشند كه بتوانند این كارخاص را به نحو مطلوب انجام دهند.
** شناخت پرسوناژ‌ها
حسین شایگان درباره ویژگی‌های ترجمه خوب اظهار كرد: خوب است جوانانی كه وارد عرصه ترجمه فیلم می‌شوند، به هنگام ترجمه خود را جای پرسناژ تصور كرده و آنگاه جمله او را به زبان خود به فارسی برگردانند؛ به عبارت دیگر مترجم می‌بایست درذهن خود تمام رل‌ها را بازی كند. مساله دیگر رعایت جنس كلام است؛ درترجمه فیلم باید حال و هوای كلام و سن و موقعیت اجتماعی پرسناژ لحاظ شود. این مساله به خصوص در فیلم‌های داستانی مصداق پیدا می‌كند؛ در فیلم‌های مستند معمولا راوی با سیاقی ثابت موضوعی را روایت می‌كند.
وی یادآور شد: در فیلمی مانند «مردی برای تمام فصول» داستان متعلق به قرن 16 میلادی است و كلام فرق دارد. در این فیلم نمی‌توان از واژه «بی خیال» استفاده كرد. حتی تمام دیالوگهای این فیلم نیز با هم یكسان نیست. برای مثال یك مترجم باید تشخیص دهد كه برای هر فیلمی از چه سبك نگارش استفاده كند و در خود همن فیلم هم نوسانات را رعایت كد. فرق مترجم حرفه‌یی و آماتور هم در همین است.
** حذف دوبله و موقعیت جدید برای ترجمه
حسین شایگان درباره مسائلی كه در خصوص حذف دوبله و استفاده از زیرنویس مطرح می‌شود، گفت: با وقوع این اتفاق وضع مترجم چندان تغییر نخواهد كرد اما من دعا می‌كنم هرگز چنین اتفاقی نیفتد. كشورهای عربی از تمهید زیرنویس بسیار استفاده می‌كنند. استفاده از زیرنویس تنها در اجبار معنا پیدا می‌كند. ضمن این كه در كشور ما حتی هنوز همه افراد از سواد كافی برخوردار نیستند كه بتوانند زیرنویس‌ها را در مدت كوتاه بخوانند.
به گفته این مترجم خواندن زیرنویس، در فیلم‌های دیالوگ محور، كار را دشوارتر می‌كند. چرا كه نمی‌توان تمام دیالوگ‌ها را ترجمه كرد. این كار علاوه بر اینكه سنگین و دشوار است، باعث حذف بخش‌هایی از دیالوگ فیلم می‌شود.
**رقابت انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم و انجمن گویندگان جوان
حسین شایگان در رابطه‌ی رقابت این دو انجمن به ایسنا اظهار كرد: به اعتقاد من كه به عنوان مترجم سال‌ها دركنار كار دوبله بوده‌ام، شادابی و توانمندی دوبله بستگی به كثرت دارد؛ اگر اعضای هر دو انجمن دركنارهم باشند، طیف گسترده‌تری را پوشش خواهند داد. طبیعی است انجمن گویندگان گفتار فیلم با قدمت طولانی و گویندگان توانمندی كه دراختیار دارد قابل مقایسه با انجمن گویندگان جوان نیست. حضور اعضای انجمن گویندگان جوان دركنار پیشكسوت‌ها، ضمن غنا بخشیدن به دوبله، باعث می‌شود تا جوان‌ها از تجارب استادان این كار بهره بگیرند و بتوانند جایگاهی بیش ازدوبله فیلم‌های انیمیشن پیدا كنند.
** تقاضای نشست با ضرغامی
حسین شایگان از تقاضای مترجمان فیلم فعال در صدا وسیما برای برگزاری نشستی با رییس سازمان صدا و سیما خبر داد.
وی گفت: ما درخواست كردیم كه همانند دوبلورها با آقای ضرغامی نشستی داشته باشیم.
وی ادامه داد: ما دوست داریم مشكلاتی كه در بخش ترجمه فیلم پشت سر گذاشتیم برای نسل بعد تكرار نشود و بر این اساس صحبتهای بسیاری با آقای ضرغامی یا یكی از مدیران ارشد سازمان در خصوص اهمیت ترجه فیلم، دستمزدها و غیره داریم.
** طیف دستمزد ترجمه فیلم گسترده شود
حسین شایگان معتقد است: دستمزد در دوبلاژ نباید فقط بالا برود، بلكه باید طیف دستمزد گسترده باشد.
وی با بیان این كه در حال حاضر اختلاف ترجمه یك فیلم پر دیالوگ و تخصصی با فیلمی عادی بسیار كم است، خاطرنشان كرد: من دو ساعت از فیلم اشین را به راحتی ترجمه می‌كردم اما ترجمه یك ساعت در روز فیلمی از جورج الیوت 15 تا 20 ساعت وقت می‌گیرد.
** حركت‌هایی در این بی‌حركتی
حسین شایگان از كسانی كه قدم‌هایی در تلویزیون دررابطه‌ی ترجمه و دوبله برداشته‌اند به ویژه آقایان كدخدازاده، بزرگی و سید حسینی تشكر كرد و افزود: این حركت‌ها پس از مدت‌ها بی‌حركتی ارزشمند بوده است. امیدوارم به تبع این اقدامات كه در تلویزیون صورت می‌گیرد بخش خصوصی هم توجه بیشتری به امر ترجمه نشان دهد و با پیگیری چنین مباحثی روزی برسد كه در كارهای فردی، مسایل فرهنگی ندای صرفه جویی‌های اقتصادی نشود
***
حسین شایگان در این گفت و گوی تفصیلی با ایسنا در برابر این پرسش كه «عاقبت شورای ترجمه به كجا انجامید؟» یاد آور شد: شورای ترجمه در دوبلاژ تلویزیون دو سال فعال بود، ولی بعدها جلسات آن استمرار نیافت؛ اما كاركارشناسی ترجمه در این واحد هم‌چنان انجام می‌شود و معمولا یك نفر به عنوان كارشناس ترجمه همواره در قسمت ترجمه واحد دوبلاژ حضور دارد.
منبع : ایسنا
