پینه زگیل یا میخچه

پوست را باید اولین عامل دفاعی بدن دانست که از بافت‌های داخلی در برابر تهاجمات بیرونی محافظت می‌کند. فشارهای موضعی به بخشی از پوست نیز یکی از این عوامل آسیب‌زاست که پوست به طور طبیعی با تغییر ساختار به شکل ضخیم و سفت شدن مانع از ایجاد مشکل در بافت‌های زیرین می‌شود. در چنین شرایطی «پینه» پوست ایجاد می‌شود که حذف عامل زمینه‌ای قطعاً اولین عامل رفع آن خواهد بود.

«پینه» چیست؟

«پینه» را باید ضخیم شدن سفت و بدون سوراخ پوست در اثر فشار دانست که با درد همراه نیست. البته فشار باید مستمر باشد تا در این قسمت پینه ایجاد شود و صرف یک یا دو دفعه فشار پینه شکل نمی‌گیرد. به‌عنوان مثال افرادی که سال‌ها با بیل کار می‌کنند یا ورزشکاران حرفه‌ای که مستمر به کف پاهایشان فشار وارد می‌شود، دچار پینه‌های پوستی می‌شوند. همچنین نواحی پوست که زیر آن برجستگی استخوانی وجود دارد مستعد ایجاد پینه هستند. مبتلایان به هالوکس والگوس (انحراف شست پا) جزو این مواردند. از طرفی ناهنجاری استخوانی مانند کجی استخوان پا به علل مختلفی مانند فلج اطفال نیز زمینه‌ساز این مشکل خواهد بود.
پینه پوست در ورزشکاران بسیار شایع است. نمونه آن را می‌توان در بند دوم انگشتان دست ورزشکاران حرفه‌ای بوکس دید. دونده‌ها و تنیس‌بازان که فشار مداوم بر پاها دارند نیز معمولاً با پینه کف پاها مواجه هستند. البته هر نوع فشار مستمر بر پوست موجب پینه می‌شود که جای مهر بر پیشانی پس از سال‌ها اقامه نماز، پینه گردن در ویولونیست‌های حرفه‌ای و ضخیم شدن کف و پشت دست در افرادی که به طور حرفه‌ای بولینگ بازی می‌کنند نیز نمونه‌های دیگری از شایع‌ترین پینه‌های پوستی است. حتی گاهی افراد مبتلا به بولیمیا به دلیل استفراغ‌های مکرر عمدی به متخصصان پوست مراجعه می‌کنند و از کلفت شدن انگشتان اشاره و میانی گله‌مند هستند که در نتیجه این تحریکات مستمر دچار پینه می‌شوند.

علل ایجاد «پینه» پوست
زمانی که انسان می‌ایستد یا راه می‌رود، وزن بدن در سطح کف پا تقسیم می‌شود اما اگر به دلایل ژنتیکی، پزشکی مانند فلج اطفال یا حتی عادت به کج ایستادن و راه رفتن و ... استخوان‌بندی بدن کج باشد، بخشی از پوست پا متحمل فشار بیشتری می‌شود. در این شرایط پوست بدن به طور طبیعی از طریق ضخیم شدن از خود و بافت‌های زیر پوست دفاع و محافظت کند.

علت چنین مکانیسم دفاعی‌ای است که در اثر فشار، جریان خون پوست کف پا متوقف می‌شود و عروق قادر به خون‌رسانی نخواهند بود. درد ناشی از چند دقیقه ایستادن بدون حرکت به همین دلیل است و با گذاشتن و برداشتن پاها به طور طبیعی امکان جریان خود ایجاد می‌شود. جابجا کردن بدن در زمان خواب نیز واکنش طبیعی بدن است تا جریان خون متوقف شده به بخشی از بدن که با درد بروز می‌کند، دوباره برقرار شود. در واقع زمانی که این مکانیسم‌های طبیعی در فردی بنا به دلایلی مانند سکته، قطع نخاع و ... انجام نگیرد، در قسمت‌هایی از پوست که تحت فشار مستمر بوده، نخست پینه شکل می‌گیرد و سپس زخم ایجاد می‌شود.
کفش‌های تنگ به‌خصوص کفش‌های پاشنه‌بلند که پنجه‌های باریکی دارند نیز عامل دیگری در بروز پینه پا در خانم‌هاست.
با افزایش سن به مرور عضلات پا مانند دیگر عضلات بدن کم آب و تاندون‌ها کوتاه می‌شوند و از چربی پوست پا کاسته خواهد شد و پا حالت کج پیدا می‌کند. در سالمندان غالباً شکل پا کج است. حتی اگر از دوران جوانی مبتلا به هالوکس والگوس نباشند در این سنین دچار چنین ناهنجاری‌هایی می‌شوند. انگشتان به طرف داخل تا می‌خورد و نوک انگشتان خصوصاً شست پا پینه می‌بندد و حتی زخم می‌شود.

مهم‌ترین اقدامات درمانی برای رفع «پینه»
از آنجا که فشار مستمر بر پوست عامل ایجاد پینه است، برداشتن این فشار مهم‌ترین عامل بهبود خواهد بود. بدترین پینه‌ها مربوط به کف پاست زیرا عملکردی است که نمی‌توان کنار گذاشت. به‌عنوان مثال پینه‌های ناشی از ورزش پس از اتمام دوره تمرینات حرفه‌ای برطرف می‌شود اما فشار ناشی از راه رفتن به‌خصوص در افراد مستعد مانند مبتلایان به فلج اطفال با ناهنجاری‌های پا همیشه شکل می‌گیرد.
گاهی اوقات اگر فرد بهداشت را به‌خوبی رعایت نکند، پینه سبب التهاب می‌شود که دردناک است. در این شرایط برداشتن فشار و ماساژ پا با آب ولرم برای تسهیل جریان خون طی چند روز سبب بهبود می‌شود. اگر چنین مراقبت‌هایی انجام نشود، التهاب ممکن است عفونی شود و با درد زیادی همراه باشد که درمان دارویی نیاز خواهد داشت. زمانی که دلیل ایجاد فشار و بروز پینه مشخص شود می‌توان با رفع آن‌ها به بهبود رسید. در مواردی مانند کجی‌های پا ناشی از فلج یا سالمندی که فرد قادر به تغییر شرایط نیست می‌توان از پدهای مخصوص که پینه را در کفش محافظت می‌کند، کمک گرفت. همچنین داروهایی که پوست کلفت را نرم می‌کند و به داروهای «کراتولیتیک» موسوم است نیز مؤثر خواهد بود. این داروها سلول‌های کراتین را نرم می‌کنند. پمادهای مختلف ترکیبی یا کارخانه‌ای، ترکیبات اسید سالیسیلیک، آمونیاک لاکتاز، اوره و ... از جمله این داروها هستند که با توجه به وضعیت پینه پوست، نوع خاص و دوز مناسب توسط پزشک متخصص تجویز می‌شوند. روش ساده دیگری برای برداشتن پینه وجود دارد که البته باید توسط افراد ماهر مانند پدیکوریست‌ها انجام شود. در این حالت، پا را در آب ولرم چند دقیقه خیس می‌کنند و سپس با ابزاری شبیه مته یا توسط پزشک به کمک چاقوی جراحی لایه‌لایه از سطح پوست برداشته می‌شود. البته باید مراقب بود به خونریزی نرسد زیرا در این حالت نشان می‌دهد به بافت اصلی پوست آسیب رسیده و احتمال عفونت و زخم وجود دارد.

پینه را با میخچه اشتباه نگیرید!

اولین راه تشخیص این است که میخچه دردناک است اما پینه با درد همراه نیست، مگر اینکه دچار التهاب و عفونت شده باشد. میخچه نیز نتیجه سخت شدن پوست در اثر فشار است و برعکس پینه در قسمت میانی سوراخ بسیار ریزی دارد که انتهای آن یک کورن یا هستک دارد که به اعصاب حسی می‌رسد، درد ایجاد می‌کند که برای فرد مشکل‌ساز است و حتماً نیاز به درمان خواهد داشت.
البته میخچه دو نوع است؛ میخچه نرم و میخچه سفت. میخچه نرم بین انگشتان پا که پوست نرم و لطیفی دارد، ایجاد می‌شود اما میخچه سفت معمولاً در قسمتی از پوست تشکیل می‌شود که زیرپوست، برجستگی استخوانی باشد و معمولاً در کف پا، پاشنه و حاشیه پا به وجود می‌آید. گاهی قسمتی از استخوان‌های کوچکی که در کف پا کنار هم قرار دارند، زیاد ساخته می‌شوند و برجستگی ایجاد می‌کنند که انگار زیر پوست میخ کلفتی وجود دارد. به این حالت «اگزوستوز استخوانی» گفته می‌شود که نیاز به جراحی توسط متخصص ارتوپد دارد. متأسفانه غالباً عودکننده است و دوباره شکل می‌گیرد. علت دقیق آن مشخص نیست و ممکن است ارثی باشد. اگزوستوز استخوانی می‌تواند باعث ایجاد میخچه سفت و نرم شود. میخچه نرم معمولاً بین انگشتان چهارم و پنجم پا ایجاد می‌شود و میخچه سفت غالباً در قسمت گودی کف پا ظاهر خواهد شد.

درمان میخچه مانند پینه در وهله اول برداشتن فشار است اما اگر مانع راه رفتن فرد شود، نیاز به جراحی خواهد بود. البته در صورتی که فشار باز هم ادامه داشته باشد، مجدداً میخچه به وجود می‌آید چرا که عامل اصلی همچنان باقی است. میخچه ممکن است به حالت چندتایی کنار هم باشد و در دست‌ها نیز ظاهر شود.
در مورد درمان‌های دارویی نیز مانند پینه داروها و پمادهای کراتولیتیک تجویز می‌شود. نوع و دوز دارو متناسب با ساختار میخچه خواهد بود و توصیه می‌شود تا زمانی که کاملاً از بین برود، ادامه یابد. حتی بهتر است در مراحل شدید، پس از استفاده دارو پا را پلاستیک بپوشانید و هنگام مصرف دوباره پا را بشویید و خشک کنید. این کار را تکرار کنید تا میخچه از بین برود.

«زگیل»؛ ضایعه‌ای شبیه میخچه و پینه اما با عامل ویروسی

زگیل کف پا نیز ممکن است با میخچه و پینه اشتباه گرفته شود زیرا ظاهری شبیه هم دارند اما برای تشخیص باید توجه داشت میخچه و پینه تنها در محل فشار ظاهر می‌شود اما زگیل به دلیل اینکه عامل ویروسی دارد، تکثیر پیدا می‌کند و بعد از چند ماه به 10 تا 15 عدد هم می‌رسد. اگر بیمار متوجه شود این ضایعات پوستی در حال زیاد شدن است یا در قسمت‌هایی ظاهر شده که فشاری را متحمل نمی‌شود، باید به زگیل مشکوک شود و حتماً به متخصص پوست مراجعه کند.

---

منبع: هفته نامه سلامت - دکتر حسین طباطبایی، متخصص پوست و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران