تبیان، دستیار زندگی

تجدید عهد با نبی‌اکرم و ولایت امیرالمومنین در هر روز جمعه

متن زیر گزیده ای سخنرانی شب چهارم محرم آیت الله سیدمحمدمهدی میرباقری؛ درس سطح خارج حوزه علمیه قم و رییس فرهنگستان علوم اسلامی قم است که به تاریخ ۲۲ شهریورماه ۹۷ ایراد شده است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
میرباقری

مرحوم شیخ در اختصاص از جابر بن یزید جعفی این روایت را نقل می‌‏کنند که من فرازهایی از این روایت را محضرتان تقدیم می‌‏کنم. جابر جوفی از اصحاب خاص امام باقر و امام صادق علیهما السلام است و لذا روایات خاصی را هم نقل می‌‏کند. نقل کرده من محضر امام صادق علیه السلام بودم صحبت از این آیات آخر سوره جمعه شد. حضرت در یک قسمت حدیث به او فرمودند ِ «یَا جَابِرُ لِمَ سُمِّیَتْ یَوْمُ الْجُمُعَةِ جُمُعَةً قَالَ قُلْتُ تُخْبِرُنِی جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ قَالَ أَ فَلَا أُخْبِرُکَ بِتَأْوِیلِهِ الْأَعْظَمِ قَالَ قُلْتُ بَلَى جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ قَالَ فَقَالَ یَا جَابِرُ سَمَّى اللَّهُ الْجُمُعَةَ جُمُعَةً لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَمَعَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ جَمِیعَ مَا خَلَقَ اللَّهُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ کُلَّ شَیْ‏ءٍ خَلَقَ رَبُّنَا وَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ الْبِحَارَ وَ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ وَ کُلَّ شَیْ‏ءٍ خَلَقَ اللَّهُ فِی الْمِیثَاقِ فَأَخَذَ الْمِیثَاقَ مِنْهُمْ لَهُ بِالرُّبُوبِیَّةِ وَ لِمُحَمَّدٍ ص بِالنُّبُوَّةِ وَ لِعَلِیٍّ ع بِالْوَلَایَةِ وَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ قَالَ اللَّهُ لِلسَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ائْتِیا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً قالَتا أَتَیْنا طائِعِینَ فَسَمَّى اللَّهُ ذَلِکَ الْیَوْمَ الْجُمُعَةَ لِجَمْعِهِ فِیهِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ ثُمَّ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ مِنْ یَوْمِکُمْ هَذَا الَّذِی جَمَعَکُمْ فِیهِ وَ الصَّلَاةُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَعْنِی بِالصَّلَاةِ الْوَلَایَةَ وَ هِیَ الْوَلَایَةُ الْکُبْرَى فَفِی ذَلِکَ الْیَوْمِ أَتَتِ الرُّسُلُ وَ الْأَنْبِیَاءُ وَ الْمَلَائِکَةُ وَ کُلُّ شَیْ‏ءٍ خَلَقَ اللَّهُ وَ الثَّقَلَانِ الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ وَ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرَضُونَ وَ الْمُؤْمِنُونَ بِالتَّلْبِیَةِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَامْضُوا إِلَى ذِکْرِ اللَّهِ وَ ذِکْرُ اللَّهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ یَعْنِی الْأَوَّلَ ذلِکُمْ یَعْنِی بَیْعَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ وَلَایَتُهُ خَیْرٌ لَکُمْ مِنْ بِیعَةِ الْأَوَّلِ وَ وَلَایَتِهِ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاةُ یَعْنِی بِیعَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ یَعْنِی بِالْأَرْضِ الْأَوْصِیَاءَ أَمَرَ اللَّهُ بِطَاعَتِهِمْ وَ وَلَایَتِهِمْ کَمَا أَمَرَ بِطَاعَةِ الرَّسُولِ وَ طَاعَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع کَنَّى اللَّهُ فِی ذَلِکَ عَنْ أَسْمَائِهِمْ فَسَمَّاهُمْ بِالْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ قَالَ جَابِرٌ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ قَالَ تَحْرِیفٌ هَکَذَا أُنْزِلَتْ وَ ابْتَغُوا فَضْلَ اللَّهِ عَلَى الْأَوْصِیَاءِ وَ اذْکُرُوا اللَّهَ کَثِیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ثُمَّ خَاطَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی ذَلِکَ الْمَوْقِفِ مُحَمَّد ص فَقَالَ یَا مُحَمَّد إِذا رَأَوْا الشُّکَّاکُ وَ الْجَاحِدُونَ تِجارَةً یَعْنِی الْأَوَّلَ أَوْ لَهْواً یَعْنِی الثَّانِیَ انْصَرَفُوا إِلَیْهَا قَالَ قُلْتُ انْفَضُّوا إِلَیْها قَالَ تَحْرِیفٌ هَکَذَا نَزَلَتْ وَ تَرَکُوکَ مَعَ عَلِیٍّ قائِماً قُلْ یَا مُحَمَّدُ ما عِنْدَ اللَّهِ مِنْ وَلَایَةِ عَلِیٍّ وَ الْأَوْصِیَاءِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَةِ یَعْنِی بِیعَةَ الْأَوَّلِ وَ الثَّانِی لِلَّذِینَ اتَّقَوْا قَالَ قُلْتُ لَیْسَ فِیهَا لِلَّذِینَ اتَّقَوْا قَالَ فَقَالَ بَلَى هَکَذَا نَزَلَتِ الْآیَةُ وَ أَنْتُمْ هُمُ الَّذِینَ اتَّقَوْا وَ اللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقِین‏»(۵) ‏یعنی خدای متعال روز جمعه را روز جمعه یعنی روز جمع نامید. حضرت فرمودند می‌‏خواهی تأویل اعظم این آیه را به تو بگویم؛ جابر گفت که اگر لایق می‌‏دانید به من سر مسئله را بگویید. حضرت فرمود که به این خاطر است که در روز جمعه خدای متعال همه اولین و آخرین را یک جا جمع کرده و روز جمع است. همه جن و انس را خدای متعال در یوم الجمعه جمع کرده است. صحراها دریاها و آسمانها و هرچه خدای متعال خلق کرده در یک یوم الجمعه ای جمعشان کرده؛ همه بهشتی‌هاو جهنمی‌هاهمه جمع شدند و در آن ‏روز می‌ثاق همه را جمع کرده و چه می‌ثاق و عهدهایی از آنها ‏گرفته که همه مخلوقات باید پای این عهد الهی بایستند. برای خودش می‌ثاق ربوبیت گرفته، که در قرآن بیان شده «أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلى‏»(اعراف/۱۷۲)، یعنی یک عالمی است که در آنجا خدای متعال از ما یک می‌ثاقی گرفته ما هم قبول کردیم. و بعد در آن ‏یوم الجمع برای حضرت به نوبت می‌ثاق گرفتند و همه قول دادند که این نبی است و از طرف خدا خبر می‌‏آورد و ما باید دنبال او حرکت کنیم و با او با خبر بشویم؛ اسرار دست اوست و ما باید دنبال اخبار او باید باشیم او اخبار الهی را می‌‏داند. و همه قبول کردند. برای امیرالمومنین هم می‌ثاق ولایت گرفتند پس این یوم الجمعه است. در آن ‏روز خدای متعال به آسمان‌هاو زمین خطاب کرد باید وارد محیط بندگی بشوید. «ائْتِیا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً قالَتا أَتَیْنا طائِعین‏»(فصلت/۱۱) اگر طوعاً آمدید که آمدید و اگر نیامدید «کرها» شما را می‌‏آوریم. گفتند نه ما همراه بقیه عالم با خشوع و تواضع می‌‏آییم و در این وادی قدم می‌­گذاریم و همه این عهد را قبول کردند خدای متعال همه را در آن ‏روز جمع کرده و فرمود «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلى‏ ذِکْرِ اللَّهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُون‏» وقتی دعوت به صلات شدید در آن ‏روزی که خدا همه تان را جمع کرده بصلات الولایه امیرالمومنین علیه السلام شما را دعوت می‌‏کند که بیایید عهدتان را نو کنید. یوم الجمعه یوم تجدید عهد با امام است. حقیقت صلات اصلاً همین است. در روایات متعددی هم بیان شده که «نحن الصلاه»(۶) لذا حضرت در این حدیث فرمودند صلات همان ولایت کبری است. در آن ‏روز بود که همه مخلوقات لبیک گفتند.

این روایت را یک تطبیق اجمالی بکنیم؛ ما در عالم یک شب قدری داریم که حقیقت قرآن در آن ‏شب قدر نازل شده و قرآن می‌­فرماید «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَةِ الْقَدْر» و گرچه یک شب قدر است که شب بیست و سوم ماه رمضان است اما هر سال یک تکراری می‌‏شود و در آن «تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْر» یعنی وقتی تکرار می‌‏شود همه ملائکه همراه با روح که اعظم از ملائکه است محضر امام نازل می‌‏شوند و تقدیرات عالم به امضای حضرت می‌‏رسد. این شب قدر که شب بیست و سوم است و تکرار می‌‏شود محاذی با آن ‏شب قدر و کانه تکرار و تجلی آن ‏شب قدر به اندازه این عالم ما است. در مرحله تشبیه مثل این که خورشید یکی است ولی هر روز طلوعی دارد و طلوع امروز غیر از طلوع دیروز است؛ ولی خورشید یک خورشید است. آنجا هم همان شب قدر است که هر سال شب بیست و سوم تکرار می‌‏شود و حقایق شب قدر در عالم ما اتفاق می‌‏افتد ملائکه و روح تنزل پیدا می‌‏کنند و اتفاقات شب قدر می‌‏افتد

در اینجا هم گویا یک یوم الجمعه ای بوده که خدای متعال همه را جمع کرده و از همه عهد گرفته که حول نبی‌اکرم و امیرالمومنین جمع بشوند و در این محیط زندگی بکنند؛ تا به مقصد برسند و همه هم قبول کردند. خدای متعال محاذی آن ‏در عالم ما یک یوم الجمعه ای قرار داده که هر هفته تکرار می‌‏شود. هر هفته یک تجلی ای از آن ‏یوم الجمع است تا دوباره بیایند حول آن ‏معصوم جمع بشوند و ولایتشان را تجدید و نو بکنند.

اگر اینگونه معنا کردید یوم الجمعه را و آن ‏تکلیفی که در یوم الجمعه ما داریم «فَاسْعَوْا إِلى‏ ذِکْرِ اللَّه‏» یعنی باید به سراغ ذکرالله که امام و وجود مقدس رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم هستند برویم و به آن ‏قرارهایی که در آن ‏یوم الجمع به خدا قول داده بودیم، در روز جمعه عمل بکنیم.

در این صورت معنی بیع و لهو و لعب هم تغییر می‌‏کند؛ اگر صلاتش امیرالمومنین است  اگر یوم الجمعه اش آن ‏یوم الجمع است و همان روز تکرار می‌‏شود، حقیقت آن ‏بیع و تجارت و لهو و لعب هم همان ولاتی هستند که این بساط را به پا می‌‏کنند و لذا ترک این بازار مکاره ترک آنها و احراز از آنهاست و الان اعراض از بساط لهو و لعب در عالم به اعراض از مستکبرین است. حضرت فرمودند که بیعت امیرالمومنین علیه السلام یعنی انسان باید از لهو از محیط تجارتی که غفلت می‌‏آورد که آن ‏ولایت جورهستند و از محیط ولایت آنها بیرون ‏بیاید و اگر بدانید این آمدن به محیط ولایت حضرت در یوم الجمع و رها کردن آنها ‏و رو به حضرت  آوردن برای شما بهتر است. حضرت فرمود بعد از اینکه بیعت تان را با امام تجدید کردید فانتشروا فی الارض که این ارض مقصود این است که سراغ بقیه اوصیاء بروید؛ معنای ارض یعنی اوصیاء.

ببینید قرآن چطور معنا می‌‏شود؛ البته عرض کردم ظاهر آیه محفوظ است اما به این معنا است که بعد از آن ‏بروید یک به یک با اوصیاء هم عهدتان را تجدید کنید. بعد خدای متعال می‌‏فرماید کسانی که منکر تو هستند یهود این امت هستند و می‌‏خواهند مردم را دور خودشان جمع کنند و خودشان را صاحب ولایت و کتاب می‌‏دانند و می‌‏خواهند مردم را از اطراف اوصیاء پراکنده کنند و نگذارند این روز به نتیجه برسد. این شاکین و آنهایی که یقین به تو ندارند «إِذا رَأَوْا الشُّکَّاکُ وَ الْجَاحِدُونَ تِجارَةً یَعْنِی الْأَوَّلَ أَوْ لَهْواً یَعْنِی الثَّانِیَ انْصَرَفُوا إِلَیْهَا» که ترجمه کردن نمی­خواهد. ما عندالله هم همان محیط ولایت امام است و حضرت فرمود ما عندالله یعنی محیط ولایت نبی‌اکرم که اگر در این محیط بروید به ما عندالله رسیدید؛ زیرا آنچه محضر حضرت است ما عندالله است و «خیر من الهو و من التجاره یعنی بیعه الفلان و الفلان» است. این که بروید و با آنها ‏بیعت کنید آنها ‏بساط لهو و لعب درست می‌‏کنند و رفتن به سمت آن ‏لهو و لعب بیعت با آنها و رویگردانی از حضرت است. حضرت را در عالم تنها نگذارید. «وَ اللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقین»

بنابراین اصل سوره این است که خدای متعال می‌‏خواهد امتی بسازد که بر محور یک رسولی است که در بین امیین و در ام القرا و امیین مبعوث می‌‏شود که کار او تعلیم و تزکیه و تلاوت است و این هم یک فضل الهی است که خدای متعال به این پیامبر داده و دیگران حق ندارند دخالت کنند و بگویند باید پیغمبر از ما باشد چون ما اهل کتاب هستیم.

در مقابل ایشان هم یک جریان «یا أَیُّهَا الَّذینَ هادُوا» یعنی یهودی است که مثل یهود امت حضرت موسی چنانچه آنها ‏حامل کتاب نبوده و فقط بارکش و مدعی ولایت الله هستند و می‌‏خواهند مردم را دور خودشان جمع کنند و مردم را از آن ‏حوزه تلاوت و تزکیه و تعلیم حضرت جدا کرده و بر مدار خودشان جامعه دینی بسازند. قرآن می‌‏فرماید که شما دور پیامبر خدا جمع بشوید. این یوم الجمعه است و من برای شما در ارض یک یوم الجمعه ای قرار دادم. تلاش کنید در این یوم الجمعه خودتان را به حضرت برسانید و عالمتان را بر مدار حضرت بسازید و منتشر شوید. «وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْکُرُوا اللَّهَ کَثیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون‏»

آن ‏طرف طرحی است که طرح لهو و تجارت و برای انفضاض و پراکنده کردن است. قرآن می‌‏فرماید مواظب باشید «ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَة» اگر در محیط ولایت حضرت بیایید بهتر از آن ‏چیزی که در محیط لهو و لعب آنها ‏است به دست می‌‏آورید. شما اینگونه نباشید که حضرت را رها کنید و سراغ لهو و تجارت بروید. این داستان کل عالم است: یک طرف رسول و تعلیم و تزکیه و تجمع است و یک طرف هم داستان لهو و لعب است و خدای متعال خودش حالا به تعبیر ناصواب من یک جایی به آن دامن می‌‏زند و آن را بسط می‌‏دهد و فتنه به پا می‌‏کند. ما باید حواسمان جمع باشد که آن ‏بساط لهو و لعب ما را از رزق ربک و ما عندالله محروم نکند. السلام علیک یا اباعبدالله...

پی نوشت:
(1) الإختصاص، النص، ص: ۱۲۹
(2) بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلى الله علیهم، ج‏۱، ص: ۵۲۶

منبع: خبرگزاری فارس
مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.