بوعلی سینا
بی شك شیخ ابوعلی سینا ثمره ای ارزنده از درخت تناور علم و دانش و جلوه ای بارز از نقش ایرانیان در اعتلای تمدن اسلامی است. وی نه تنها اعتباری برای تمدن ایرانی و اسلامی، بلكه چهره ای تابناك در تاریخ تمدن جهان نیز به شمار میرود.
به دلیل احاطه ابن سینا بر دانشهای مختلف و تاثیر وی در متفكران و دانشمندان پس از خود كه حیطه آن به جز قلمرو اسلام، اروپا را نیز در برگرفته بود، از او در غرب به عنوان نامدارترین دانشمند اسلامی یاد می شود.
اینك در میان دانشمندان اسلامی، كسانی كه ممكن است در اروپا با ابن سینا رقابت كنند، می توان از الكندی، محمدبن زكریای رازی و غزالی نام برد. اما الكندی تنها حكیم، زكریای رازی تنها پزشك، امام محمد غزالی بیشتر متشرع بوده است و هیچ یك مانند ابن سینا در زمینه های مختلف صاحب نام نبوده اند.
ابن سینا در حدود 370 قمری/ 980 میلادی در بخارا متولد شد وی نخست به آموختن قرآن و ادبیات پرداخت و ده ساله بود كه همه قرآن و بسیاری از مباحث ادبی را فرا گرفته و انگیزه شگفتی دیگران شد. او توانست تا سن 16 سالگی به بسیاری از آثار فقهی، فلسفی و پزشكی آشنا شود. مطالعه كتبی چون «مدخل منطق ارسطو»، «عناصر یا اصول هندسه اقلیدس» و كتاب معروف «المجسطی بطلمیوس» همگی در این دوران صورت گرفته است.
وی در این میان حتی یك شب را سراسر آن نمی خوابید و روزها نیز جز به كار خواندن و آموختن نمی پرداخت انبوهی از دسته های كاغذ در برابر خود می نهاد و مسائل گوناگون را برای خود مطرح می كرد و در هر ساله ای مقدمات قیاس و شروط آن را در نظر می گرفت. هر گاه با قیاسی روبرو می شد كه نمی توانست به «حد اوسط» آن دست یابد، برمی خاست و به مسجد می رفت و نماز می گزارد و از خداوند حل مشكل خویش را خواستار می شد تا بر وی گشوده می گشت.
ابن سینا در سن 18 سالگی، در منطق، طبیعیات و ریاضیات چیره دست بوده است و آنگاه بر الهیات روی آورده و به خواندن كتاب متافیزیك (ما بعد الطبیعیه) ارسطو پرداخته و حتی به گفته خودش 40 بار آن را خوانده بود با یافتن كتاب «اغراض ما بعد الطبیعیه» ابونصر فارابی توانست بر فهم مشكلات كتاب ارسطو فائق آید.
بیماری نوح بن منصور سامانی فرمانروای بخارا، بهانه ای بود تا ابن سینا به كتابخانه بزرگ وی راه یابد. و از این طریق با مطالعه كتب موجود در آن بر دانش خویش افزود.....
ابن سینا به 22 سالگی رسیده بود كه پدرش درگذشت وی در این میان برخی كارهای دولتی امیر سامانی عبدالملك دوم را برعهده گرفته بود كه تقریبا پس از دو سال بواسطه دگرگونیهای سیاسی و سقوط فرمانروایی سامانیان در بخارا، به گرگانج در شمال غربی خوارزم رفت و به حضور علی ابن مامون بن محمد خوارزمشاه، از فرمانروایان آل مامون (387 ـ 399 ق) معرفی شد.
پس از چندی به گفته ابن سینا بار دیگر «ضرورت وی را بر آن داشت كه گرگانج را ترك كند» قصد وی، پیوستن به دربار شمس المعالی قابوس بن وشمگیر فرمانروای زیادی گرگان بوده است، اما سپاهیان قابوس بر وی شورید و او را خلع و زندانی كرده بودند.
پس از درگذشت قابوس (سال 403 ق) ابن سینا آزاد شد و پس از مدتی درنگ در گرگان به همراه شاگرد وفادارش ابوعبید جوزجانی كه در این زمان به او پیوسته بود راهی ری شد. (در حدود 404 ق)
تغییرات سیاسی و اوضاع اجتماعی وی بار د یگر او را مجبور به ترك آن شهر كرد این بار به همدان و راه یافتن به كاخ شمس الدوله برای معالجه وی كه به بیماری قولنج مبتلا بود. ابن سینا چهل روز در كاخ گذرانید و در پایان خلعتهای فراوان یافت و به خانه خود بازگشت، در حالی كه درشمار نزدیكان و همنشینان شمس الدوله در آمده بود.
در سال 406 ق شمس الدوله او را به وزارت خود گماشت اما سپاهیان او بروی شوریدند و ابن سینا 40 روز متواری شد در آن هنگام شمس الدوله بار دیگر دچار بیماری قولنج شد و ابن سینا را احضار كرد و از وی بسیار پوزش خواست، كه پس از بهبود بیماری او (شمس الدوله) مجدداً در پست وزارت جای گرفت.
در این دوران تالیف كتاب «شفا» را از طبیعیات آن آغاز كرد وی كتاب اول «قانون» در پزشكی را پیش از آن تالیف كرده بود در این میان چنین بر می آید كه ابن سینا از زندگانی آرامی برخوردار بوده است زیرا بنا بر گزارش جوزجانی، روزها را به كارهای وزارت شمس الدوله می گذراند و شبها دانشجویان بر وی گرد می آمدند و از كتاب شفا و قانون می خواندند.
پس از مرگ شمس الدوله (412 ق) پسرش سماء الدوله ابوالحسن به جای او نشست و از ابن سینا خواست كه وزارت او را بپذیرد اما ابن سینا از پذیرفتن این مقام سر باز زد وی ترجیح داد كه دیگر در آن دولت نماند و به آن خدمت ادامه ندهد و مطمئن شد كه احتیاط در آن است كه برای رسیدن به دلخواه خود، پنهان بزید و منتظر فرصتی باشد تا از آن دیار دور شود.
او در آن مدت پنهانی، پس از نوشتن بقیه كتاب شفا و پایان دادن همه بخشهای طبیعیات (بجز الحیوان) و «الهیات» آن، و بخش «منطق» را آغاز كرد و برخی از آن را نوشت در این میان ظاهراً بین ابن سینا و فرمانروای اصفهان مكاتباتی صورت گرفته است كه افشای آن منجر به زندانی شدن وی گردید و بنا به گزارش «ابن اثیر» مدت 4 ماه در قلعه ای بین راه همدان و اصفهان سپری كرده است. پس از آزادی به همدان بازگشت و به نوشتن بقیه كتاب شفا پرداخت.
ابن سینا پس از مدتی همدان را به قصد اصفهان ترك كرد. (414 ق) از این هنگام به بعد دوران چهارده، پانزده ساله زندگی آرام ابن سینا آغاز می شود. وی اكنون از نزدیكان و همنشینان علاء الدوله (فرمانروای اصفهان) بود كه مروی دانش دوست و دانشمند پرور به شمار می رفت.
شبهای جمعه مجلس مناظره ای در حضور وی تشكیل می شد كه ابن سینا دانشمندان دیگر در آن شركت می كردند. ابن سینا در همه دانش ها سرآمد ایشان بود. وی در اصفهان كتاب شفا را با نوشتن بخشهای «منطق»، «مجسطی»، «اقلیدس»، «ریاضیات» و «موسیقی» به پایان رسانید. او كتاب الانصاف را نیز در اصفهان تالیف كرد، اما این كتاب و بسیاری دیگر از دارایی های وی درجمله سلطان مسعود غزنوی به اصفهان و تصرف آن از میان رفت.
علاءالدوله پس از حمله مسعود به اصفهان همچنان فرمانروای آنجا باقی ماند. ابن سینا در سال 427 ق به همراهی علاءالدوله كه راهی همدان بود در میان راه دچار بیماری قولنج شد كه پس از چند روز در نخستین جمعه رمضان 428 ق در سن 58 سالگی درگذشت و در همان شهر به خاك سپرده شد.
از میان تألیفات ابن سینا شفا در فلسفه و قانون در پزشكی شهرتی جهانی یافته است. كتاب شفا در هجده جلد در ابواب علوم و فلسفه یعنی منطق، ریاضی، طبیعیات و الهیات نوشته شده است. منطق شفا امروز نیز همچنان بعنوان یكی از معتبرترین كتابهای منطق اسلامی مطرح است و طبیعیات و الهیات آن هنوز مورد توجه علاقمندان قرار دارد. كتاب قانون نیز كه تا قرنها از مهمترین كتابهای پزشكی به شمار می رفته است، شامل مطالبی درباره قوانین كلی طب، داروهای تركیبی و غیر تركیبی و امراض مختلف است. این كتاب در قرن دوازدهم میلادی همراه با آغاز نهضت ترجمه به زبان لاتین ترجمه شد و تا امروز به زبانهای انگلیسی، فرانسه و آلمانی نیز برگردانده شده است. قانون كه مجموعه مدونی از كل دانش طبی باستانی و اسلامی و یكی ازعالیترین دستاوردهای فرهنگ اسلامی است، بعنوان متن درسی پزشكی در دانشگاههای اروپایی مورد استفــاده قرار می گرفت و تا سال 1650 میلادی در كنار آثار جالینوس و موندینو در دانشگاههای لوون و مون پلیه تدریس می شد.
ابن سینا همچنین در زمینه های مختلف علمی اقداماتی ارزنده بعمل آورده است. «ابن سینا اقلیدس را ترجمه كرد. رصدهای نجومی را به عمل آورد و اسبابی نظیر ورنیه كنونی ابداع كرد. در زمینه حركت، نیرو، خلاء، نور، حرارت و چگالی تحقیقات ابتكاری است. رساله وی درباره كانیها یا مواد معدنی تا قرن سیزدهم در اروپا مهمترین مرجع علم زمین شناسی بود.»
منبع:
مطالب مربوط به استان:
