پاسخ به سؤالات در رابطه با موضوع حجاب
انسان سالم به جنس مخالف کشش دارد
حیا مرد و زن ندارد
با طرح مسأله ای در "بدون توقف" با محوریت محدوده حجاب برای آقایان و خانمها، دکتر غلامی با بیان عناوینی چون حیا، عفاف و حجاب این گونه بحث را مطرح کرد؛ حیا ملکهای است که انسان به واسطه آن مرتکب عملی نمیشود که مورد مذمت قرار گیرد و این امر زن و مرد ندارد؛ "لا دین لمن لاحیا له".(1) در باب عفاف درست است نکاتی که در حیطه عفاف بیان شده، درباره خانمها صدق میکند مثل آرایش کردن و نوع راه رفتن، اما درباره حجاب باید گفت اختصاصی به خانمها ندارد.حجاب دو بعد دارد، یک بعد آن حد حجاب است و بعد دیگرش عدم ایجاد مفسده. اینکه گفته میشود حد حجاب برای خانم این است که گردی صورت و دستها از مچ باز باشد، این یک بعدش است و بعد دیگر اینکه این مقدار مفسدهای ایجاد نکند؛ یعنی ممکن است خانمی این مقدار از بدنش دیده شود اما بقیه اعضاء را جوری بپوشاند که مفسده ایجاد کند.
این استاد دانشگاه در رابطه با موضوع حجاب و عمومیت داشتن آن برای خانمها و آقایان به بیان ابعاد حجاب پرداخت؛ حجاب دو بعد دارد، یک بعد آن حد حجاب است و بعد دیگرش عدم ایجاد مفسده. اینکه گفته میشود حد حجاب برای خانم این است که گردی صورت و دستها از مچ باز باشد، این یک بعدش است و بعد دیگر اینکه این مقدار مفسدهای ایجاد نکند؛ یعنی ممکن است خانمی این مقدار از بدنش دیده شود، اما بقیه اعضاء را جوری بپوشاند که مفسده ایجاد کند. عین این موضوع را درباره آقایان هم داریم؛ برای آقایان هم یک حد شرعی حجاب داریم و یک عدم مفسده. به طور مثال یک آقا برای خواندن نماز میتواند با یک لباس حداقلی مثل لباس شنا نماز بخواند اما بعد دیگر که عدم ایجاد مفسده است رعایت نشده است، لذا نمیتواند این به عنوان حجاب برای او مطرح باشد.
در ادامه این گفتگو شبههای مطرح شد منوط بر اینکه "حجابی که در قرآن و منابع دینی آمده مربوط به زنان پیامبر است"، غلامی با بیان احکامی که مختص همسران پیامبر بوده به این شبهه فراگیر این گونه پاسخ داد؛ در مورد همسران پیامبر احکام خاصی داریم و این تنها مختص حجاب نیست. مثلاً آنها حق ازدواج مجدد را ندارند؛ "وَ لا تَنْکِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بعده أَبَداً" (2)
از طرفی کلمه حجاب درباره همسران پیامبر به معنای پرده و حاجب آمده؛ به بیان دیگر یک فاصلهای برای آنها و سایرین قرار داده شده است؛ "وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ"(3) اینکه کسی چیزی میخواهد باید از پشت پرده از آنها دریافت داشته باشد و حق دیدار حضوری ندارد، این احکام در مورد همسران پیامبر بوده و در مورد بقیه زنان مؤمن صدق نمیکند، اما حجاب در مورد زنان مؤمن است.
غلامی در ادامه در پاسخ به این سؤال که "حجابی که در مورد غیر مسلمانان در جامعه اسلامی بحث میشود چه جایگاه و سنخیتی دارد" گفت: اگر نگاه ما به این موضوع مبنایی است باید گفت که زنانی که در جامعه اسلامی هستند طبیعتاً از جامعه اهل کتاب بوده، چراکه کسانی میتوانند تحت حکومت اسلامی حضور داشته باشند که اهل کتاباند؛ اهل کتاب چه مسیحی چه یهودی و چه صابئی و زرتشی در ادیان خود موضوع حجاب را دارند، پس حکومت اسلامی چیزی که با آنها بیگانه باشد را در رابطه با آنها اعمال نکرده است، اما بحث ما در اینجا مبنایی نیست و قانونی است. هر کشوری در مرز جغرایایی خود قوانینی دارد که هرکسی در این حد و مرز زندگی کند باید آن قوانین را اجرا کند و ربطی ندارد این کشور اسلامی باشد یا غیر اسلامی؛ قانون آن کشور برای اهالی آن لازمالاتّباع است.
مقصر بیحجابیها، آقایان هستند
رئیس دانشکده حقوق در پاسخ به این شبهه که "درصد بالایی از مشکلات بی حجابی مقصر آقایان هستند و اگر آنها نگاهشان را تغییر دهند، معضل حجاب از بین میرود"، به بیان وظایف آقایان پرداخت؛ آقایان ناظر به خودشان یک سری وظایفی دارند که قسمتی از این وظایف در قبال خانمها است از جمله اینکه قرآن به آقایان میفرماید؛ "قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ"؛ (4) از نگاهتان بکاهید و به نامحرم زل نزنید.غلامی در ادامه به بیان اثرات کنترل نگاه به نامحرم این گونه توضیح میدهد؛ اگر این زل نزدن و کنترل نگاه به نامحرم جا بیفتد 1- عملاً برای زنان احساس امنیت به وجود میآید. 2- اینکه اگر کسی دنبال خودآرایی برای جلب توجه است، با این کنترل فرد مقابل احساس میکند به هدفش نمیرسد.3- اگر نگاه پاک شد، خیلی از مطالبات کاذبی که از نگاه برای انسان به وجود میآید بر طرف میشود.
نگاه به نامحرم تیری از تیرهای شیطان است
غلامی در ادامه به روایتی اشاره کرده و گفت؛ اینکه اهل بیت فرمودهاند: نگاه به نامحرم تیری از تیرهای شیطان است، بدین معنا نیست که اهلبیت به انسانها بدبین بودند، به این علت است که آنها ما را بیشتر از خودمان میشناختند و میدانستند که یک انسان سالم نسبت به جنس مخالف کشش دارد، لذا فرمودهاند که با نگاه کردن ذهنت را مشغول نکن تا به تبعات بعدی دچار نشوی.هر کشوری در مرز جغرایایی خود قوانینی دارد که هرکسی در این حد و مرز زندگی کند باید آن قوانین را اجرا کند و ربطی ندارد که این کشور اسلامی باشد یا غیر اسلامی؛ قانون آن کشور برای اهالی آن لازمالاتّباع است.
ریشه چشمچرانیها کجاست؟
این استاد دانشگاه با طرح سؤالات و ابهاماتی در رابطه با اینکه "الان در کشورهای اروپایی که خانمها پوشش کمی دارند، اما میبینیم که بحث چشمچرانی به فراگیری که در ایران وجود دارد نیست، به طوری که کسی کاری به کار کسی ندارد" قسمتی از ریشه چشمچرانیها و حرص داشتن به جنس مخالف را اینگونه شرح میدهد؛ قسمتی از ریشه این چشمچرانیها در عدم پاسخگویی به موقع به نیاز است به طوری که وقتی نیازهای انسان به موقع پاسخ داده نشود، انسان به دنبال پاسخ اگر در خانواده میرود، اگر در آن جا هم پاسخش را دریافت نکند، رو به سوی جامعه خواهد کرد.غلامی این نظر را که "با وجود عدم پوشش نامناسب در غرب، کسی به کسی کاری ندارد" قبول نداشته و میگوید: متعدد کلیپهایی ساخته شده که یک مسیر را خانم یک بار با پوشش مناسب و یک بار بدون پوشش راه میرود. نگاههای اطراف نسبت به او کاملاً تفاوت داشته اشت و اگر بخواهیم بگوییم هیچ کس کاری به کار هم دارد، پس این آمار تعرض و تجاوز که از خودشان مطرح شده است از کجا است؟
انسان مختار با اجبار مخالف است
غلامی درباره ارتباط اجبار و اختیار گفت؛ انسان چون مختار آفریده شده با هر چیز اجباری مخالف است، چون در آن حالت احساس میکند عقل او را به تعطیلی میکشانند. حجاب قانون است و نمیتواند اجباری باشد چون عقیده است و عقیده اجبارپذیر نیست. نکته مهم این است که قانون را باید برای مردم شرح داده و بیان شود که چرا این به عنوان قانون مطرح است، اما امروز شاهد هستیم حجابی که باید باعث آرامش میشد و الزامش هم باید در راستای تقویت این آرامش باشد به خاطر مفقود شدن حلقه شناختیاش اثر معکوس پیدا کرده است. این چراها را باید پاسخ داد و شناخت، ایجاد کرد. اگر در یک چیز الزامی، مبانی و دلایلش گفته نشد از موجودی به نام انسان باید منتظر واکنش باشیم.قسمتی از ریشه این چشمچرانیها در عدم پاسخگویی به موقع به نیاز است به طوری که وقتی نیازهای انسان به موقع پاسخ داده نشود، انسان به دنبال پاسخ اگر در خانواده میرود اگر در آن جا هم پاسخش را دریافت نکند، رو به سوی جامعه خواهد کرد.
"لااکره فی الدین" مستقیم ربطی به حجاب ندارد
معنای آیه "لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ"(5) این است که در پذیرش اصل دین اکراه نیست؛ چراکه دین از سنخ عقیده است و عقیده قابل اجبار نیست. در جای دیگر میفرماید: "إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً"(6) اما کسی که دین را پذیرفت، در پذیرش احکام آن آزاد نیست به طوری که هر کدام را بخواهد بپذیرد و هر کدام را نخواهد قبول نداشته باشد.آنچه در دین آمده دو دسته است؛ دستهای مثل نماز دستور فردی است؛ میتوانی قلباً معتقد باشی یا نباشی، بخوانی یا نخوانی و یک سری مثل حجاب و روزه است؛ میتوانی قلباً معتقد باشی یا نباشی ولی وقتی در حریم عمومی آمدی نمیتوانی به آن ملزم نباشی.
در آیات قرآن بعد از اینکه میفرماید: "إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً" ادامه میدهد: "إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ سَلَاسِلَ وَأَغْلَالًا وَسَعِیرًا". بعد از اینکه ما راه را نشان دادیم و شما انتخاب کردید، بدانید اگر مسیر کفر را انتخاب کنید جهنمی خواهید بود. همان خدایی که میفرماید پذیرش اصل دین اجباری نیست، همان خدا نتیجه انتخاب را بیان میکند.
با بررسیهایی که در این گفتگو حول محور "حجاب و شبهات" مطرح شد، در اکثر بخشهای آن کارشناس برنامه بسیار مستدل، منطقی به سؤالات و شبهاتی که از جانب مجری برنامه و حاضرین مطرح میشد، پاسخ داد که از آنها میتوان به موضوع ارتباط "آیه لااکراه فی الدین و پذیرفتن حجاب" و موارد گوناگون دیگر یاد کرد، اما در بخشهایی نیز دیده شد که به سؤالات و ابهامات مطرح شده، پاسخهای قانع کنندهای داده نشد. یکی از این محورها بحث "ارتباط بین امنیت و حجاب در جامعه" و نیز "نحوه تعامل مرد و زن در جامعه" بود که در این موضوعات به نظر میرسد میشد با منطق و علم بیشتری پاسخ داده شود که البته بخش مهمی از این نارسایی محتوایی میتواند به محدود بودن زمان برنامه مربوط باشد.
پی نوشت:
1- میزان الحکمة، ج ۲، ص ۷۱۷، روایت ۴۵۶۹
2- آیه 53 سوره احزاب
3- همان
4- آیه 30 سوره نور