تأثیر آلودگی هوا بر سلامت کودکان و کاهش عوارض آن

با شروع فصل پاییز و بازگشایی مدارس، رفت و آمدهای بین شهری با اتومبیل بسیار افزایش یافته و این امر به آلودگی هوا به‌طور قابل توجهی می‌افزاید.
آلودگی هوا و وجود ریزگردها در فضا پدیده‌ای بسیار زیان‌آور و حتی خطرناک است.
آلودگی هوا بر سلامت افراد به خصوص کودکان و سالمندان اثرات مخرب بیشتری دارد زیرا این افراد جزء گروه آسیب‌پذیر به حساب آمده و بدنشان در برابر آلاینده‌ها و سموم مقاومت کمتری دارد و سریع‌تر و آسان‌تر از سایر افراد ممکن است به بیماری مبتلا شوند.
به خاطر داشته باشیم که آلودگی هوا هر ساله جان میلیون‌ها نفر را در جهان می‌گیرد و یا موجب معلولیت گاه غیر قابل درمان اشخاص زیادی می‌شود که از بین آنان کودکان قربانیان بیشتری را تشکیل می‌دهند.

در اینجا لازم است بررسی داشته باشیم بر تأثیر آلودگی هوا بر دستگاه‌های بدن

هوای ناسالم و آلوده بر اکثر دستگاه‌های بدن اثرات نامناسب و مخرب داشته و گاه حتی موجب از کار انداختن بسیاری از ارگان‌ها می‌شود اما این اثرات منفی بر بعضی دستگاه‌های بدن بیشتر است از جمله: دستگاه تنفسی، سیستم قلبی عروقی، مغزی، دستگاه گوارش، پوست، اعصاب و روان، چشم و بروز آلرژی در بدن

در کودکان آلودگی هوای تنفسی اثرات ناگواری بر ریه‌هایشان بجا می‌گذارد، از جمله در دستگاه تنفسی فوقانی.
احتمال خطر عفونت‌های گوش و سینوزیت در هنگام آلودگی هوا در کودکان افزایش می‌یابد که می‌تواند منجر به عفونت‌های چرکی مکرر گوش در تعقیب هر سرماخوردگی بشود. سرماخوردگی‌های مکرر، عفونت ریه، سرفه‌های شدید دارای خلط و بروز برونشیت از عوارض ناراحت‌کننده‌ای ست که کودکان را در معرض خطر قرار می‌دهد. ضمناً احتمال خطر آسم در تعقیب سرماخوردگی‌های مکرر و عفونت‌های تنفسی ممکن است گریبان گیر آنان شود. این عوارض چنانچه به‌سرعت و از همان ابتدای بروز، درمان قطعی نشوند می‌توانند تا آخر عمر گریبانگیر شخص شده و منجر به بروز عوارض ناگوار شود.

* اثرات مخرب آلودگی‌های مختلف، ریزگردها و مواد آلرژن (تولیدکننده آلرژی) بر سیستم قلبی - عروقی - نارسایی‌های قلبی و حتی سکته قلبی را می‌تواند در آینده برای شخص فراهم آورد. این عوارض از کودکی در فرد منشأ گرفته و در سنین بزرگسالی، اختلالات ناگوار آن بروز می‌نماید.

* تأثیر مخرب آلودگی هوا بر مغز، از دیگر خطراتی است که می‌تواند گریبانگیر شخص و بخصوص شاگردان مدارس بشود زیرا:
الف- کودکان ناگزیرند مدت نسبتاً طولانی را در خارج از منزل و در مدرسه بگذرانند، لذا بیشتر در معرض آلودگی هوا قرار می‌گیرند.
ب- این گروه سنی چون در مرحله یادگیری مستمر و فراگیر هستند و فعالیت ذهنی زیادی دارند، لذا هر نوع اختلالی که بر مغز آنان اثر بگذارد می‌تواند بر فعالیت ذهنی آنان تأثیرگذار بوده و موجب افت تحصیلی و عدم موفقیت آنان در تحصیل بشود. در هوای آلوده به علت کمبود اکسیژن در هوا، میزان اکسیژنی که در اثر استنشاق به مغز می‌رسد کاهش یافته و در یادگیری، تمرکز و حافظه آنان اختلال ایجاد می‌کند.

* در ارتباط با آلودگی هوا و دستگاه گوارش، لازم به ذکر است که این مسئله می‌تواند موجب بی‌اشتهایی در کودکان شده و چنانچه میزان سرب در هوا بالا باشد می‌تواند ایجاد دل درد، تهوع و استفراغ بنماید.

* آلرژی‌های پوستی مانند خارش، سوزش، خشکی پوست و در مراحل شدید، اگزما از سایر عوارض وجود آلاینده‌ها در هوا است.

* تأثیر آلودگی هوا بر سیستم عصبی: بر اثر آلودگی هوا و کمبود اکسیژن در هوای استنشاقی، میزان اکسیژنی که به سلول‌ها از جمله سلول‌های عصبی می‌رسد کافی نبوده و نمی‌تواند نیاز به سیستم عصبی را جهت فعالیت طبیعی روزمره تأمین کند که نتیجه آن بروز اختلالات عصبی از جمله عصبانیت، بی‌حوصلگی، سستی و رخوت، اضطراب و حتی بدخوابی و بی‌خوابی است.

اثرات آلاینده‌ها بر چشم‌ها

برخی از محصلین بهنگام تمرکز روی مطالب درسی از جمله انجام تکالیف مدرسه، تمرکز بر کتب و مطالب درسی که بر روی تخته کلاس نوشته می‌شود، دچار حساسیت، خارش و سوزش چشم می‌شوند و به‌طور کلی وقتی فعالیت چشمی بیشتری دارند، این عارضه شدیدتر بروز می‌نماید.
علت آن ایجاد آلرژی به علت تأثیر آلاینده‌ها و ریز گردها بر مخاط چشم است.
* آلودگی هوا و بروز آلرژی بروز حساسیت‌های عمومی که اکثراً به‌صورت عطسه‌های پی در پی، تنگی نفس، آبریزش از بینی و چشم و سایر عوارض آلرژیک نیز ارمغان آلودگی هوا و وجود گرد و غبار، مواد سمی و سایر مواد آلاینده در هوای استنشاقی می‌باشد.
این عوارض بخصوص در کودکان شدت و شیوع بیشتری دارد.
حال این سؤال در ذهن والدین عزیز مطرح می‌شود که چگونه می‌توانند فرزندان خود را در برابر این خطر بزرگ یعنی آلودگی هوا که بخصوص در کلان‌شهرهای شلوغ و صنعتی شیوع بسیار زیادی دارد ایمن نموده و از بروز عوارض وخیم آن در کودکان پیشگیری کنند؟

تقویت سیستم ایمنی

لازم به ذکر است که بدن انسان دارای سیستم بسیار قوی و کامل جهت حفظ سلامت و ایمنی شخص در برابر میکروب‌ها، سموم و آلاینده‌ها می‌باشد؛ اما لازم است جهت حفظ و تقویت این سیستم، شیوه زندگی انسان و عمدتاً تغذیه شخص به گونه‌ای باشد که لطمه‌ای به سیستم ایمنی وارد نسازد.
آلودگی‌های محیطی سیستم دفاعی بدن را فلج نموده و موجب می‌شود که بدن نتواند با عوامل مخرب مبارزه کند و این تخریب به‌وسیله موادی صورت می‌گیرد که در اثر آلاینده‌ها در بدن تشکیل می‌شوند.
آنتی‌اکسیدان‌ها موادی هستند که از عمل این عوامل مخرب جلوگیری کرده و در نتیجه مانع اختلالات حاصل از آلاینده‌های محیطی می‌شوند. مواد آنتی‌اکسیدان عبارتند از ویتامین A و پیش سازهای آن (کاروتنوئیدها)، ویتامین E، ویتامین C، ضمناً ویتامین D هم در مقابله با عوارض ناشی از آلاینده‌ها مؤثر است.
مواد معدنی مانند سلنیوم، کلسیم، منیزیم و نیز اسیدهای چرب امگا سه نیز در حفظ ایمنی بدن در برابر آلودگی هوا اثر دارند.

برای کاهش عوارض آلودگی هوا چگونه تغذیه کنیم؟

* گنجاندن سبزیجاتی از گروه کلم مانند گل کلم، کلم، کلم بروکلی و نیز سبزی‌هایی از قبیل سیر، پیاز، تره فرنگی، پیازچه در برنامه غذایی روزانه. این سبزیجات چنانچه به‌صورت خام و تازه مصرف شوند تأثیر بیشتری در حفظ ایمنی افراد در برابر آلودگی هوا دارند.
به‌طور کلی اختصاص قسمت مهمی از مواد غذایی مصرفی فرزندانمان به سبزی‌ها و میوه‌های تازه گام مؤثری است در حفظ سلامت آنان.
* حبوبات جزء مواد غذایی بسیار مفید و دارای ارزش تغذیه‌ای بالاست و مصرف آن (به‌جز در موارد خاص) برای همگان توصیه می‌شود. حبوبات علاوه بر دارا بودن مواد مغذی مفید - حاوی فیبر بالا است که در حفظ سلامت شخص تأثیر مهمی دارد.
نکات قابل توجه در مصرف حبوبات آن است که:
الف) بهتر است حبوبات را به همراه یکی دیگر از منابع پروتئین گیاهی یعنی غلات یا مغز دانه‌ها مصرف کرد، در این صورت ارزش پروتئینی آن بالا رفته و کیفیتی مشابه پروتئین‌های حیوانی پیدا می‌کند.
ب) لازم است فرزندانمان را از همان ابتدای کودکی به مصرف حبوبات عادت دهیم. در غیر این صورت، با افزایش سن هرگز نمی‌توانند این دسته از مواد غذایی مفید را استفاده کنند زیرا با مصرف آن دچار ناراحتی‌های گوارشی خواهند شد.
* مغز دانه‌ها (آجیل) بدون نمک نیز در حفظ مقاومت در برابر آلودگی‌های محیطی مفید و مؤثرند.
* انواع ماهی و محصولات دریایی با دارا بودن اسیدهای چرب امگا سه جزء موادی هستند که از عوارض ناشی از سموم و آلاینده‌های محیط پیشگیری می‌کنند البته منظور ماهی‌هایی است که در دریا زندگی می‌کنند.
* غلات مصرفی کودکان بهتر است از نوع غلات با سبوس باشد زیرا از نظر ویتامین E غنی بوده و ضمناً دارای فیبر بالا می‌باشند و در افزایش قدرت ایمنی آنان بسیار مؤثر است.
روغن مورد استفاده در غذای کودکان باید از نوع چربی‌های اشباع نشده با چند باند مضاعف که در حرارت محیط مایع هستند (مانند روغن زیتون، روغن کنجد و ...) باشد. این نوع روغن‌ها چنانچه به میزان متعادل مصرف شوند اثرات مفیدتری نسبت به چربی‌های دیگر دارند.
* مصرف لبنیات (شیر، ماست، پنیر، دوغ و ...) برای همه افراد بخصوص برای کودکان و نوجوانان بسیار ضروری است. البته لازم است لبنیات مصرفی همه افراد از جمله کودکان از نوع کم چربی انتخاب شود. زیرا لبنیات پرچرب علاوه بر آنکه چاق‌کننده هستند به سلامت قلب و عروق نیز لطمه زده و مشکلات قلبی-عروقی ایجاد می‌کنند.
* آب سالم و بهداشتی باید به میزان کافی مصرف شود، لازم است فرزندانمان را از ابتدا به مصرف آب بجای نوشابه‌های گازدار، شربت‌های آماده، آب‌میوه‌های آماده عادت دهیم.
* لازم به ذکر است که کلسیم موجود در منابع غذایی مانند لبنیات در صورتی از روده جذب می‌شود و در استخوان‌ها رسوب کرده و به مصرف استخوان‌سازی و استحکام و سلامت استخوان‌ها می‌رسد که میزان کافی ویتامین D به بدن برسد. بنابراین باید فرزانمان را در روز حدود یک ساعت در معرض اشعه مستقیم نور خورشید قرار دهیم تا مقدار کافی ویتامین D در بدنشان تولید شود و کلسیم مصرفی بتواند به‌طور کامل به مصرف رشد برسد.

---

منبع: زندگی آنلاین - دکتر برلیانت بزرگمهر؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی