راه‌های کسب حضور قلب در نماز
چگونه با حضور قلب نماز بخوانیم؟
اگر قلب انسان حاضر شد و مفاهیم را درک کرد و فهمید در محضر خداست، قلب او خاشع خواهد شد، یا لااقل به‌مراتب پایین‌تر خشوع خودبه‌خود می‌رسد.
خیلی دوست دارم و تلاش می‌کنم که نمازم را با حضور قلب بخوانم اما موفق نمی‌شوم. زمانی که مشغول نمازخواندن هستم افکار منفی و بیخود به مغزم حمله‌ور می‌شوند و اجازه نمی‌دهند تا من در نماز حضور قلب داشته باشم و فکر و ذهنم فقط به نمازخواندن باشد. خواهش می‌کنم در ارتباط با حضور قلب یافتن در نماز راهنمایی‌ام کنید.
برای درک معنویت نماز و داشتن حضور قلب، تحصیل دو گام اصلی لازم است: 1. حضور قلب. 2. خشوع قلب.
ابتدا باید بتوانیم مفاهیم نماز را بفهمیم و قلب را در کلاس نماز حاضر کنیم؛ و پس‌ازآن است که قلب می‌تواند از درک این مفاهیم اثر بپذیرد و خاشع و خاضع شود. بعد از فراگرفتن معنای نماز، برای تحصیل حضور قلب، چنانچه برای لذت‌های مادی نوعاً مقدماتی می‌چینیم و گاهی سال‌ها زحمت می‌کشیم تا به لذتی برسیم، باید برای درک حضور قلب و توجه به نماز نیز تلاش کرد.
اولین گام آن‌که باید پیش از نماز لحظاتی را به تفکر مشغول گردد و توجه خود را به خدا معطوف سازد. برای چند دقیقه در مصلی و جایگاه نماز خود را از غیر خدا فارغ کند و دل را از افکار و خیالات واهی خالی سازد و با متمرکز ساختن حواس خود و به فراموشی سپردن گرایش‌های دنیوی، سعی کند حضور قلب پیدا کند.
عارف ربانی مرحوم حضرت آیت‌الله‌العظمی بهجت به‌عنوان نقطه شروع می‌فرمایند: «هر آنی که متوجه شدید، اختیاراً منصرف نشوید.»(رساله به‌سوی محبوب- آیت‌الله بهجت، ص 57) یعنی وقتی در حین نماز متوجه معانی و معنویت آن باشید و فکر خود را اختیاراً از نماز منصرف به غیر آن نکنید. این کار به‌مرور باعث می‌شود که حالت توجه شما بیشتر از انصراف شما باشد.
اما گام دوم (خشوع قلب) باید گفت واقع امر این است که اگر قلب انسان حاضر شد و مفاهیم را درک کرد و فهمید در محضر خداست، قلب او خاشع خواهد شد، یا لااقل به‌مراتب پایین‌تر خشوع خودبه‌خود می‌رسد.
اما توجه به برخی نکات به این امر کمک می کند. مثلاً امام سجاد علیه‌السلام فرموده‌اند: «إذا صلیت، فصل صلوة مودع» یعنی وقتی نماز می‌خوانی فرض کن در آستانه مرگ هستی و آخرین نمازت را می‌خوانی. این به خشوع قلب ما کمک می کند.
امام سجاد (ع): وقتی نماز می‌خوانی فرض کن در آستانه مرگ هستی و آخرین نمازت را می‌خوانی
باز از حضرت آیه الله العظمی بهجت (ره) درباره راه خشوع قلب در نماز سؤال شد، فرمودند: در اول نماز توسل حقیقی به امام زمان(عج) کردن که عمل را با تمامیت مطلقه انجام بدهید.
توسل واقعی به ولی مطلق خدا کمک می کند، چراکه آنان امکان ایجاد انقلاب در قلوب آدمیان را دارند و می‌توانند قلب‌ها را به حالت نیکو بگردانند.
انسان می‌بایست با توسل خود را در معرض لطف خداوند قرار دهد. در ادامه و به‌بیان‌دیگر می‌توان گفت براى تحصیل حضور قلب و در پی آن خشوع در نماز و سایر عبادات، ایده آل آن است که آن‌چنان معرفتى به دست آوریم که دنیا در نظرمان کوچک و خدا در نظر انسان بزرگ شود تا هیچ کار دنیوى نتواند به هنگام راز و نیاز با معبود نظر ما را به خود جلب و از خدا منصرف سازد.
اما به‌طور خلاصه، علمای اخلاق برای کسب توجه نسبی هنگام نماز، امور ذیل را توصیه می‌کنند:
الف ـ توجه به کارهاى پراکنده و مختلف، معمولاً مانع تمرکز حواس است و لذا هرقدر انسان توفیق پیدا کند که مشغله‌های مشوش و پراکنده را کم کند، به حضور قلب در عبادات خود کمک کرده است.ب ـ انتخاب مکان مناسب برای نماز و سایر عبادات نیز در این امر اثر دارد. به همین دلیل، نمازخواندن در برابر اشیاء و چیزهایی که ذهن انسان را به خود مشغول می‌دارد مکروه است؛ و همچنین در برابر در باز و محل عبور و مرور مردم، در مقابل آینه و عکس و مانند این‌ها. به همین دلیل معابد مسلمین هرقدر ساده‌تر و خالى از زرق‌وبرق و تشریفات باشد بهتر است، چراکه به حضور قلب کمک مى کند.
ج ـ پرهیز از گناه عامل بسیار مؤثرى است، زیرا گناه قلب را از خدا دور می‌سازد و از حضور قلب می‌کاهد.
د ـ آشنایی به معناى نماز و فلسفه افعال و اذکار آن، عامل مؤثر دیگرى است.
هـ ـ انجام مستحبات نماز و آداب مخصوص آن نیز، چه در مقدمات و چه در اصل نماز، بسیار مفید است.
و ـ از همه این‌ها گذشته این کار، مانند هر کار دیگر، نیاز به مراقبت و تمرین و استمرار و پیگیرى دارد. بسیار می‌شود که در آغاز انسان در تمام نماز یک‌لحظه کوتاه قدرت تمرکز فکر پیدا مى کند، اما با ادامه این کار و پیگیرى و تداوم، آن‌چنان قدرت نفس پیدا مى کند که می‌تواند به هنگام نماز دریچه‌های فکر خود را بر غیر معبود مطلقاً ببندد!
مطالعه کتب مفیدی، مثل صلوة الخاشعین از شهید آیةالله دستغیب و با راهیان کوی دوست استاد مصباح یزدی را توصیه می‌کنیم.
منبع: پرسش و پاسخ های عمومی مشاوره مذهبی مرکز مشاوره تبیان
