المپیاد چیست؟

المپیاد مسابقه‌ ای علمی است که هرساله میان دانش‌ آموزان دبیرستانی (تا 18 سال) سراسر جهان به صورت تیمی و انفرادی برگزار می‌شود و هر کشور برای انتخاب تیم‌ های منتخب خود، مراحلی را در نظر گرفته است. هدف از این مسابقات، رشد و شکوفایی علمی نوجوانان و آشنایی کشورهای مختلف با علوم روز است.

✔️ چه نهادی در ایران مسوول برگزاری المپیادهای علمی است؟
در حال حاضر فقط باشگاه دانش پژوهان جوان به عنوان بخشی از معاونت استعدادهای درخشان و دانش پژوهان جوان که زیرمجموعه‌ی وزارت آموزش و پرورش است، متولی برگزاری مراحل گوناگون المپیادهای علمی و آموزش دوره‌ی تابستانه و انتخاب و اعزام تیم‌ها به مسابقات جهانی است.

✔️ تاریخچه‌ مختصری از المپیاد در ایران
پرسابقه‌ ترین المپیاد ایران در رشته‌ ریاضی از اوایل دهه‌ 60 برگزار می‌شود و جوان‌ ترین المپیاد فعلی المپیاد نجوم است که رقابت در آن از اوایل دهه‌ی 80 آغاز شده است. انتخاب تیم‌های المپیاد و اعزام تیم‌ های ریاضی پس از احساس نیاز فراوان به گرایش‌ های مهندسی در ایران، شکل گرفت و پس از آن رشته‌ های فیزیک، کامپیوتر و شیمی نیز به جمع المپیادهای مهندسی و رشته‌ی ادبی برای دوستداران علوم انسانی به جمع مسابقات المپیادی اضافه شدند. در نهایت رشته‌ های نسبتا نوپای زیست و نجوم نیز قطار فعلی المپیادها را تکمیل کردند. شنیدن صحبت‌های آقای دکتر حسین میرزایی (اولین رییس باشگاه دانش‌ پژوهان جوان به مدت 13 سال) در رادیو المپیاد آیریسک [بخش اول - بخش دوم] خالی از لطف نیست. در این پادکست تاریخچه‌ شکل‌ گیری المپیادهای علمی و هدف از المپیادی شدن دانش‌ آموزان دبیرستانی بررسی می‌شود.

✔️ المپیادهای علمی در چه رشته‌ هایی برگزار می‌ شود؟
هم‌اکنون المپیادهای علمی و ادبی در 8 رشته برگزار می‌شوند که به ترتیب حروف الفبا عبارت است از:
المپیاد ادبی
المپیاد ریاضی
المپیاد زیست‌ شناسی
المپیاد سلول‌ های بنیادی و پزشکی بازساختی
المپیاد شیمی
المپیاد فیزیک
المپیاد کامپیوتر
المپیاد نجوم و اخترفیزیک

در سال‌ های اخیر رایزنی‌ های برای راه‌ اندازی المپیادهای علوم زمین، جغرافی و علوم قرآن و حدیث هم صورت گرفته است که شرکت در این رشته‌ ها هنوز به مراحل اجرایی نرسیده است.

✔️ مزایای المپیادی شدن چیست؟
مزیت‌های المپیادی شدن را می‌ توان به جوایز بیرونی و دستاوردهای درونی یک فرد تقسیم کرد:

✔️ جوایز بیرونی
بنیاد ملی نخبگان، وزارت علوم و سازمان نظام وظیفه هر یک جوایزی را برای دانش‌آموزان المپیادی در نظر گرفته‌اند که در زیر به برخی از این موارد اشاره می‌شود:
- معافیت از کنکور سراسری در رشته‌ های مربوط برای مدال‌آوران طلایی هر رشته
- اضافه شدن 10 درصد به تراز کنکور دانش‌ آموزانی که در المپیادهای علمی مدال‌های نقره یا برنز کسب کرده‌اند و همچنین طلایی‌هایی که در شته‌ غیرمرتبط قصد ادامه‌ تحصیل دارند.
- انجام خدمت سربازی (پسران) با انجام پروژه‌ های علمی و تحقیقاتی
- پرداخت وام‌ های کم‌ بهره برای خرید مسکن، خودرو و سفرهای تحقیقاتی از طرف بنیاد ملی نخبگان
- امکان ادامه‌ تحصیل در دو رشته به صورت همزمان در دانشگاه‌ ها
- امکان استفاده از سهمیه‌ نخبگان در هنگام استخدام در مشاغل دولتی
و ...

برای اطلاع از دیگر مزایا و یا تغییرات در موارد فوق، به سایت بنیاد ملی نخبگان مراجعه نمایید. همچنین دانشگاه‌ها، ادارات آموزش و پرورش و مدارس نیز جوایزی را به صورت نقدی یا اعتباری برای دانش‌آموزان در نظر می‌گیرند که این مورد در شهرها و مدارس و دانشگاه‌ های مختلف تفاوت‌های زیادی دارد و از معافیت حضور در یک کلاس خاص تا جوایز نقدی و تفریحی و وام‌ های دانشجویی بدون بهره را شامل می‌شود.

✔️ جوایز درونی
علاوه بر مدال‌آوران المپیاد، تمام کسانی که در زمینه‌ المپیادهای علمی فعالیت جدی دارند، از نتایج آن سود می‌برند. به طور خلاصه، فایده‌ المپیادی شدن برای یک دانش‌ آموز دبیرستانی را می‌ توان در بخش‌های زیر دید:
- عمق‌ دهی به مطالب نظری و نزدیک کردن یادگیری به استدلال و استنتاج
- درک لذت یادگیری به دلیل نبودن اجبار و سرفصل‌ های محدودکننده
- ورود به جو رقابت و ایجاد هیجان سالم که لازمه‌ سنین نوجوانی است
- آموختن روش‌های یادگیری و برنامه‌ ریزی شخصی که در مراحل بعدی تحصیل بسیار مفید خواهد بود
- تصمیم‌ گیری در مورد رشته و شغل آینده در زمان مناسب
و ...

✔️ المپیاد در چند مرحله برگزار می‌شود؟
از آغاز راه المپیاد تا کسب مدال جهانی، دانش‌آموزان باید 5 مرحله مسابقه را پشت سر بگذارند که در هر مرحله نفرات برتر از سد آزمون، موفق عبور خواهند کرد و تعدادی از شرکت‌کنندگان از گردونه‌ رقابت حذف می‌شوند.
مرحله‌ اول: این مرحله به صورت آزمونی کتبی و حضوری با سوالات چندگزینه‌ای از مباحثی که کمیته‌های علمی باشگاه دانش‌پژوهان جوان مشخص کرده‌اند در نیمه‌ی دوم بهمن‌ ماه هر سال برگزار می‌شود. معمولا 10 تا 15 درصد برتر از میان کل شرکت‌کنندگان هر رشته از سد این مرحله عبور می‌کنند. نتایج مرحله‌ اول در دهه‌ سوم اسفند هر سال اعلام می‌شود و پذیرفته‌شدگان خود را برای مرحله‌ دوم آماده می‌کنند.
مرحله‌ دوم: در نیمه‌ی اول اردیبهشت ماه، نفرات پذیرفته شده در مرحله‌ی اول در آزمونی کتبی و حضوری که دارای سوالات چند گزینه‌ای، کوتاه‌ جوابی و تشریحی است شرکت می‌کنند. نتایج این مرحله در دهه‌ سوم خردادماه اعلام می‌شود و فقط 40 نفر اول هر رشته پذیرفته می‌شوند. پپذیرفته شدگان این مرحله به دوره‌ تابستانه‌ باشگاه دانش‌ پژوهان جوان راه می‌یابند و در یک دوره‌ی کوتاه مدت که از تیرماه تا شهریور برگزار می‌ شود به صورت متمرکز در محل باشگاه دانش پژوهان جوان در شهر تهران آموزش می‌بینند.
مرحله‌ سوم: شرکت‌کنندگان دوره‌ تابستانه در مقاطع مختلف آزمون‌های نظری و عملی گوناگون را پشت سر می‌گذارند و در پایان دوره، نفرات به ترتیب نمره‌ های کسب شده مرتب می‌ شوند. دو برابر تعداد نفرات مورد نیاز برای تیم اعزامی به مسابقات جهانی مدال طلا، و بقیه‌ی دانش‌آموزان برحسب نمره‌ی کسب شده مدال‌ های نقره و برنز کسب می‌کنند. فقط در برخی موارد که دانش‌ آموزی در دوره‌ تابستانه بسیار ضعیف ظاهر شده باشد یا از حضور در دوره امتناع کرده باشد،، به وی لوح تقدیر تعلق خواهد گرفت.
مرحله‌ چهارم: نفراتی که مدال طلای هر رشته را کسب کرده‌اند در یک دوره‌ آموزشی چند ماهه‌ پاییز و زمستان شرکت می‌کنند و پس از ارزیابی‌ های متعدد، تیم ملی ایران در آن رشته مشخص می‌شود. تیم‌های ملی المپیاد در تابستان به مسابقات بین‌ المللی اعزام می‌شوند.
مرحله‌ پنجم: اعضای تیم ملی که همگی از طلایی‌های ایران هستند در مسابقات بین‌المللی شرکت کرده و بنا بر امتیازاتی که کسب می‌کنند رنگ مدال انفرادی و گروهی آن تیم مشخص می‌شود.

✔️ نمره‌ کف قبولی المپیاد یعنی چه؟
به نمره‌ی آخرین فرد قبول شده در هر مرحله، نمره‌ کف قبولی آن مرحله از المپیاد گفته می‌شود. این نمره فقط پس از تصحیح تمام برگه‌ها مشخص خواهد شد و حدس و گمانه‌زنی برای آن، پیش از اعلام نتایج فقط به صورت تجربی و نه کاملا دقیق انجام می‌شود. توضیح بیشتر درباره نمره کف قبولی المپیاد را از اینجا بخوانید.

✔️ آیا همه می‌توانند در المپیاد شرکت کنند؟
سه نوع محدودیت برای شرکت در المپیادهای علمی وجود دارد:
سال تولد شرکت‌کننده:
دانش‌آموزان دبیرستانی 15 تا 17 سال می‌توانند در المپیادهای دانش‌ آموزی شرکت کنند. شرکت دانش‌آموزان سال اول دبیرستان (کلاس نهم) در المپیاد صرفا جنبه‌ آزمایشی دارد و این دانش‌ آموزان در صورتی که در مرحله‌ اول و دوم پذیرفته شوند نیز به دوره‌ تابستانی راه نخواهند یافت و در نتیجه مدالی کسب نمی‌کنند.

✔️ رشته‌ تحصیلی:
دانش آموزان گرایش ریاضی-فیزیک فقط در المپیادهای ادبی، ریاضی، شیمی، فیزیک، کامپیوتر و نجوم می‌توانند شرکت کنند.
دانش‌ آموزان گرایش تجربی فقط در المپیادهای ادبی، شیمی و زیست‌ شناسی می‌توانند شرکت کنند.
دانش‌ آموزان گرایش انسانی فقط در المپیاد ادبی می‌توانند شرکت کنند.
دانش‌ آموزان فنی و حرفه‌ای رشته‌ کامپیوتر فقط در المپیاد کامپیوتر می‌توانند شرکت کنند.

✔️ وضعیت تحصیلی:
پاییز هر سال باشگاه دانش‌ پژوهان جوان در بخش‌ نامه‌ ای شرایط شرکت دانش‌ آموزان را در المپیادهای علمی مشخص می‌کند به طور مثال برای شرکت در المپیاد شیمی میانگین نمرات ریاضی، فیزیک و شیمی دانش‌ آموز باید به ترتیب بالاتر از 15، 16 و 17 باشد.

✔️ اعضای کمیته‌های ملی المپیاد ایران چگونه انتخاب می‌شوند؟
کمیته‌های علمی هر رشته از المپیادهای علمی از میان نخبگان، اساتید دانشگاه و مدال‌آوران سال‌ های گذشته انتخاب می‌شوند. کمیته‌های علمی کاملا پویا هستند و هر سال شاهد تغییراتی در اعضای این کمیته‌ ها بوده‌ ایم.

مطالب مرتبط:
باشگاه المپیاد مجازی
جایگاه هشتم المپیاد شیمی
آشنایی با المپیاد نجوم و اختر فیزیک دانش آموزی

منبع: تیزلند