زیارتگاه چک چک؛ اصلی‌ ترین مقصد گردشگری مذهبی زرتشتیان در یزد

استان یزد،  با شهرهای تاریخی مملو از جاذبه‌های متنوع و ارزشمند است که در صنعت گردشگری ایران، جایگاه مناسبی را به خود اختصاص داده است. 

آنچه که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت، عبادتگاه چک‌چک یزد، یکی از اماکن مقدس پیروان دین زرتشت و مهم‌ترین مقصد گردشگری مذهبی آن‌ها در این شهر است که از توجه، قداست، اهمیت و ارزش والایی برخوردار بوده و ایام خاصی از سال را جهت عبادت، نیایش و انجام فرایض مخصوص دین خود در آن حضور می‌یابند.

«چک چک» نیایشگاه زرتشتیان به نام‌های دیگری همچون «چکچکو» و «پیر سبز» نیز شناخته می‌شود که در استان یزد، شهرستان اردکان و در دل کوه‌های بین اردکان و انجیره جای گرفته است
 جالب است بدانید که روایات متعددی در مورد چگونگی ایجاد این مکان مقدس وجود دارد.

اما طبق روایات و مکتوبات تاریخی، به نظر می‌رسد که در زمان حکومت «یزدگرد سوم» آخرین پادشاه ساسانی، اعراب به کاخ مدائن حمله کرده و این امر سبب شد تا پادشاه برای نجات خانواده‌ی خود به دنبال راهکار باشد. وی به همراه همسرش «کتایون»، پسرانش «هرمزان» و «اردشیر» و نیز دخترانش «شهربانو»، «پارس‌بانو»، «مهربانو»، «نازبانو» و «نیک‌بانو» راهی یزد شد تا گزندی به آن‌ها وارد نشود.

موقعیت قرارگیری زیارتگاه

همچنین این پادشاه ساسانی دستور داد تا شهری مستحکم و بهره‌مند از برج و خندق احداث کنند تا وی و خانواده‌اش را از آسیب دشمنانش در امان بدارد. «یزدگرد»، وارد جنگ با اعراب می‌شود ولی شکست خورده و به خراسان فرار می‌کند.
در راه به آسیابانی برخورد کرده، با مخفی کردن هویت خویش به وی پناه می‌برد. اما او توسط آسیابان شناسایی شده و کشته می‌شود. با شنیدن خبر کشته شدن یزدگرد، خانواده‌ی او از هم جدا شده و هر کدام به نقطه‌ای از یزد فرار می‌کنند.

«هرمزان» و «شهربانو» (پسر و دختر بزرگ یزدگرد)، به دست اعراب اسیر و به عنوان خدمه به عربستان فرستاده می‌شوند. «پارس‌بانو» و «مهربانو» نیز با یکدیگر به راه افتاده و در نزدیکی ارجنان از روستاهای بخش عقدای شهرستان اردکان یزد، با یکدیگر وداع می‌کنند. «مهربانو» در اثر سختی راه و شدت گرسنگی، از دنیا می‌‌رود و جسدش را در باغی که امروزه به مزرعه‌ی مهر (زرتشتیان ساکن عقدا برای زنده نگاه داشتن یاد«مهربانو»، در محل دفن وی، شمع روشن می‌کنند)، شهرت یافته است، به خاک می‌سپارند.

«پارس‌بانو» نیز به غرب عقدا رفته و در کوهی در نزدیکی روستای زرجوع، پنهان می‌شود. شکاف سنگی در این کوه مشاهده می‌شود که زرتشتیان معتقدند محل غیب شدن «پارس‌بانو» است و در آن مکان زیارتگاهی را احداث کردند. گفته می‌شود که در گذشته، لباسی شبیه مقنعه در شکاف قرار داشت که آن را جدا کرده و به عنوان تبرک از آن نگهداری می‌شود. «اردشیر» کوچک‌ترین پسر «یزدگرد» به همراه مادرش «کتایون» به شرق یزد و خرابه‌های آن پناه می‌برند. گفته شده است که «کتایون» در چاهی، پشت حصار یزد، غیب شده که امروزه آن محل به زیارتگاهی به نام «ستی‌پیر» تبدیل شده است. «اردشیر» نیز سرنوشتی همچون مادرش را تجربه کرده و در میان کوه غیب می‌شود. زیارتگاه «نارستانه» نیز در جایی که او غیب شده، احداث شده است. «نازبانو» دیگر دختر «یزدگرد سوم»، پس از رفتن به جنوب یزد، در کوه تیجنگ، پنهان شده که زیارتگاه پیر نارکی، به یادبود وی ساخته‌ شده است.

و اما آخرین دختر «یزدگرد»، «نیک‌بانو» به همراه ندیمه‌اش «گوهر بانو» (مروارید و هریشت از نام‌های دیگر ندیمه‌ی نیک‌بانو است)، به کوه‌های اردکان پناه می‌برند. «نیک‌بانو» در دامنه‌ی کوهی که در نزدیکی اردکان قرار داشت، متوجه سپاه اعراب شده و برای پنهان ماندن از آن‌ها از کوهی بلند و خشک بالا می‌رود.

در روایت آمده است که این بانوی پرهیزگار زمانی که خود را در محاصره‌ می‌بیند، به کوه می‌نگرد، آهی از دل می‌کشد و چنین می‌گوید:

مرا چون مادری مهربان در آغوش خود بگیر و از دست دشمنانم برهان
در این لحظه در کوه شکافی ایجاد شده و آن بانوی پاکدامن را به آغوش خود می‌کشد. پس از مدتی بر فراز کوه، قطره‌هایی از آب به زمین می‌چکد. از آن پس زرتشیان، این مکان را گرامی داشته و با ایجاد معبدی، یاد و خاطره‌ی بانوی پاکی‌ را پاس می‌دارند. ایشان بر این باورند که قطره‌های اشک «نیک‌بانو» که همچنان زنده ولی از دیدگان پنهان است، می‌چکد و زمین را خیس می‌کند. به همین دلیل به «چک‌چک» شهرت یافته است. معبد درست در جایی که قطره‌ها از آن می‌چکد، قرار گرفته است. زرتشتیان آن‌ها را جمع‌آوری کرده و به عنوان تبرک، استفاده می‌کنند.

همچنین در این مکان، درختی کهن وجود دارد که به اعتقاد زرتشتیان، از محل فرو رفتن عصای «نیک‌بانو» بر زمین، درختی سبز و پدیدار می‌شود که امروزه نزد زرتشتیان بسیار مقدس و مشهور است. آنچه که بسیار جالب و قابل توجه است، بیرون آمدن این درخت از میان سنگ است که خود از عجایب طبیعی محسوب می‌شود. در ایام خاصی از سال (۲۷ خرداد) زرتشتیان سراسر ایران و جهان، برای برگزاری جشن و دعا و نیایش، در این معبد مقدس گرد هم جمع می‌شوند. داخل شدن به این مکان مقدس نیز همانند زیارتگاه‌های دیگر ادیان، آداب و رسوم معینی را دارا است. برای ورود به این مکان و ادای احترام، گذاشتن کلاه بر سر و درآوردن کفش‌ها از پا، الزامی است و افرادی که پاک نیستند (طهارت جسم ندارند)، اجازه‌ی ورود نخواهند داشت.

فضای درونی زیارتگاه، همانند دهانه‌ی غار است و تنه‌ی درخت کهن نیز در آن قسمت قرار دارد. همچنین نقوشی از چهره‌ی بزرگان دین زرتشت، در محوطه‌ی داخلی زیارتگاه «چک‌چک» به چشم می‌خورد که زیبایی خاصی به آن بخشیده است. کف زیارتگاه نیز به وسیله‌ی سنگ‌ مرمر، پوشیده شده است و می‌توان قطره‌های آب را که از قسمتی از سقف بر زمین می‌چکد، مشاهده کرد. سقف نیایشگاه از سنگ است و چند شمع، در این محوطه روشن است و نگهبان یا مسئول معبد، موظف است که این آتش را برای همیشه روشن نگاه دارد. همچنین محلی برای سوزاندن عود و چوب مقدس تعبیه شده است.  

زیارتگاه «پیر سبز» یا «چک‌چک»، امروزه به یکی از محبوب‌ترین نیایشگاه‌ها و مقاصد گردشگری اقلیت‌های مذهبی در ایران و یزد تبدیل شده است که بازدید از این مکان معنوی، می‌تواند علاوه بر آشنایی گردشگران با ادیان و آیین‌های مختلف، نزدیکی فرهنگ‌ها را نیز به همراه داشته باشد. 

---

منبع: سایت کجارو /محبوبه حسنی