تبیان، دستیار زندگی

کاهش حس مسئولیت پذیری در جوانان

تکه‌ی گم‌شده پازل مسئولیت پذیری

یکی از مهمترین اصول اعتماد به نفس مسئولیت‌پذیری است. انسانی که دارای اعتماد به نفس بالایی باشد، در جامعه به بهترین نحو قبول مسئولیت می‌نماید.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
مسئولیت پذیری
افزایش تجردگرایی بخاطر عدم مسئولیت پذیری"، "مسئولیت پذیر نیستم، پس طلاقت می‌دهم!" و ده‌ها خبر دیگر با چنین مضامینی را طی سال‌های اخیر در انواع رسانه‌ها مشاهده کرده‌ایم که نشان از کاهش سطح مسئولیت‌پذیری در اقشار مختلف جامعه به‌ویژه جوانان است.

در این راستا، باید توجه داشت که طی سال‌های اخیر با کاهش شدید آمار ازدواج جوانان مواجه بوده‌ایم که جامعه‌شناسان، برای آن علل و عوامل متعددی را ذکر کرده‌اند که مشکلات اقتصادی و تغییر در سبک زندگی، جزو مهم‌ترین این عوامل محسوب می‌شوند اما کاهش سطح "مسئولیت پذیری" جوانان نیز به نوبه‌ی خود در این حوزه، نقش بسزایی داشته است.

امروزه، بنا به تغییرات گسترده در حوزه‌ی سبک زندگی و فرهنگ؛ اصل مسئولیت‌پذیری با اختلالات فراوانی همراه شده است که به آسیب‌های گسترده‌ای منجر شده و از این رو، جامعه‌شناسان اجتماعی را به واکاوی و چاره‌یابی این جریان وا داشته است.

اهمیت مسئولیت پذیری

شاید بتوان در یک تعریف همگانی، "مسئولیت پذیری" را وظیفه شناسی و متعهد بودن به مسئولیت‌های شخصی عنوان کرد اما این موضوع در نگان جامعه‌شناسان وسعت بی‌نهایتی دارد.

"هایدن" لازمه‌ی حضور در جامعه را مسئولیت پذیری عنوان کرده و معتقد است که مسئولیت پذیری افراد، عامل اصلی هدفمندی و بهینه‌سازی فعالیت‌های اجتماعی است.

"میلتون فریدمن" تاکید فراوانی بر اصل مسئولیت پذیری دارد و معتقد است؛ کوچک‌ترین خللی در این اصل اساسی ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد تا جایی که به اختلال در این حوزه‌ها می‌انجامد.

"فریدمن" که برای اقتصاد جامعه اهمیت ویژه‌ای قائل است، یکی از ارکان مهم پیشرفت در این عرصه را مسئولیت پذیری افراد ذکر می‌کند و پایداری توسعه‌ی چرخه‌ی اقتصادی را بر اصل مسئولیت پذیری استوار می‌داند که در صورت هرگونه کوتاهی و خللی؛ منجر به عدم تححق اهداف اقتصادی و به تبع آن اهداف اجتماعی می‌شود.

در این زمینه، می‌توان به ساختار فرهنگی و تاثیر مستقیم آن بر اقتصاد اشاره کرد. متاسفانه در کشور ما، تکیه‌ی اصلی اقتصاد بر نفت و درآمدهای نفتی و همین موضوع باعث شده تا اکثریت مردم با این باور نادرست زندگی کنند که فرزندان‌شان آینده‌ای بی‌دردسر و روشن دارند و دولت موظف به حمایت‌های مالی همه‌جانبه از جمله اشتغال همگانی را دارد. در حالی که این روند نامطلوب زمینه‌ساز توجه کم‌تر به حوزه‌ی تولیدات و نیز کاهش سطح تخصص‌گرایی شده که این روند به عدم ریسک‌پذیری افراد در جامعه می‌انجامد. زمانی که افراد یک جامعه از ریسک‌پذیری دوری کنند، تدریجا حس مسئولیت‌پذیری در آن‌ها کم‌رنگ شده و آسیب‌های فراوانی را به فرد و جامعه وارد خواهد آورد.

انسان در برابر خانواده خویش مسئول است و اگر بشر درمقابل خانواده خویش احساس مسئولیت نداشته باشد بنیان خانواده بسیار سست می‌شود.


بنا‌ به ضرورت واکاوی موضوع "مسئولیت پذیری" به نظریه‌ی چهار بُعدی مسئولیت پذیری "کارول گیلیگان" (روانشناس آمریکایی) اشاره می‌کنیم. کارول، معتقد است که مسئولیت‌پذیری افراد در 4 بُعد اجتماعی، اقتصادی، حقوقی و اخلاقی نمود پیدا می‌کند.

- مسئولیت اجتماعی:
مسئولیت‌پذیری اجتماعی در فرد حس مثبت‌اندیشی، عزت‌نفس و مشارکت اجتماعی را تقویت می‌کند و این عوامل باعث تکامل و پیشرفت جمعی و فردی می‌شود.

- مسئولیت اقتصادی:
مهم‌ترین بُعد مسئولیت‌پذیری، بُعد اقتصادی است. به این معنی که نهادها و سازمان‌های اقتصادی باید برای رفع مشکلات این حوزه، در جامعه اقدامات گسترده و هماهنگی را صورت دهند که تنها در سایه‌ی تهعد و مسئولیت‌پذیری افراد، امکان‌پذیر است.

- مسئولیت حقوقی:
تعهد به قوانین و مقررات حاکم در جامعه و نیز عمل به پیمان‌های اجتماعی در حوزه‌ی مسئولیت‌پذیری حقوقی قرار دارند.

- مسئولیت اخلاقی:
بی‌تردید در جامعه‌ای که نوع‌دوستی و تعهد اجتماعی در آن روزبه‌روز در حال رنگ باختن باشد، اعتماد اجتماعی نیز رنگ می‌بازد. در نتیجه مسئولیت اخلاقی  نیز از بین می‌رود.


اهمیت ویژه مسئولیت‌ اجتماعی در ایران

باید توجه داشت که انسان موجودی اجتماعی است. او در خانواده و جامعه وظایفی را عهده‌دار است که رعایت آن‌ها الزامی است و کوچک‌ترین خللی در تحقق آن‌ها، خانواده و حتی جامعه را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد و این مهم، حکایت از اهمیت ویژه و گسترده‌ی مسئولیت‌های اجتماعی دارد.

مسئولیت‌پذیری اجتماعی (Social – Responsibility) یکی از ارکان مهم جامعه‌شناسی محسوب می‌شود. امروزه جامعه‌شناسان براین عقیده‌اند که جامعه ایران در اثر گذر از جامعه سنتی به جامعه مدرن، آسیب‌های فراوانی را متحمل شده از جمله در میان قشر جوان فرهنگ مسئولیت‌پذیری و احترام به قانون از میان رفته است.

در این خصوص آمارهای نگران کننده‌ای از جامعه ایران وجود دارد که شاخصه‌ی "توسعه مسئولیت اجتماعی" در میان 151 کشور دنیا، ایران دارای رتبه 90 است.

مصرف‌گرایی و عدم مسئولیت پذیری

در جامعه امروزی رویکرد قالب در جوانان مصرف گرایی است که از عوامل بوجود آمدن این آسیب روی آوردن جوانان به زندگی مدرن و لاکچری، انگیزه مصرف گرایی را بشدت در میان آنها تقویت می‌نماید.  مصرف‌گرایی و رفاه‌طلبی در میان جوانان باعث تضعیف مسئولیت‌پذیری در آنان می‌شود.

"اصغر مهاجری" (جامعه‌شناس)، در خصوصی مصرف‌گرایی جوانان می‌گوید: فراهم بودن غذا و پول توجیبی از جانب خانواده‌ها برای جوانان، بهانه ادامه تحصیل مدت مصرف‌گرایی را طولانی‌تر کرده است. مصرف‌گرایی بسته‌های رفاه‌طلبی و لذت‌جویی را تولید می‌کند، تولید مصرف‌گرایی در نوع پوشش و آرایش و الگوی ارتباط جنسی تاثیر می‌گذارد که نتیجه این فرایند مسئولیت ناپذیری از جانب جوانان است.(1)

یکی از مهم‌ترین معضلات و آسیب‌های عدم مسئولیت‌پذیری در قشر جوان جامعه‌ی ایرانی، دوری از ازدواج و تمایل به تجردگرایی است. جوانان امروزی برای عدم مسئولیت پذیری، فرار از ازدواج بهانه‌هایی می‌آورند که برخی از آن‌ها عبارتنداز؛ بالابودن هزینه‌های زندگی، گرانی مسکن و نبود شغل مناسب.

مسئولیت‌پذیری و سبک زندگی، ارتباط تنگاتنگ و مستقیمی با یکدیگر دارند. به‌نظر می‌رسد در ادامه‌ی تهاجم فرهنگی و تغییرات گسترده در سبک زندگی اقشار مختلف جامعه، آسیب‌های فراوانی بر پیکره‌ی اجتماعی کشور وارد شده است که روند فزاینده‌ای را در پیش گرفته است. مصرف‌گرایی، تجمل‌گرایی، اشاعه‌ی فرهنگ غربی و دوری از ارزش‌های اسلامی، تنها بخشی از این آسیب‌ها به حساب می‌آیند که کم‌کاری نهادهای فرهنگی و آموزشی در کنار برنامه‌های بی‌محتوای رسانه‌ی ملی به بروز این معضل اجتماعی دامن زده است.

اگر این موضوع ریشه‌یابی نشده و به حال خود رها شود، در کوتاه مدت آسیب‌های فراوان و جبران‌ناپذیری در حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به بار خواهد آورد



عوامل موثر در رشد مسئولیت پذیری

یکی از وظایف مهم والدین آموزش و رشد مسئولیت‌پذیری در فرزندان است. ضروری است که خانواده‌ها در هنگام تربیت فرزندان مسئولیت‌هایی به‌عهده آنها قرار دهند تا ضمن و  تقویت حس اعتماد به نفس در فرزندان، در پیش‌برد اهداف تربیتی قدمی موثر بردارند.

بسیاری از جوانان که حس تجربه‌گرایی در آنان بطور بارزی مشهود است، جزء افرادی هستند که حس مسئولیت‌پذیری در آن‌ها تقویت نشده و نمی‌توانند به دیگران اعتماد کنند، در نتیجه این حس بی‌اعتمادی باعث می‌شود که تمایل بیش‌تری به فردیت‌گرایی و تجربیات شخصی داشته باشند.

ضرورت آسیب‌شناسی مسئولیت‌پذیری

امروزه برای تقویت حس مسئولیت‌پذیری جوانان، برنامه‌ها و طرح‌های گسترده‌ای لازم است که تنها با مشارکت هماهنگ سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف آموزشی و رسانه‌ای امکان‌پذیر است و اگر این موضوع ریشه‌یابی نشده و به حال خود رها شود، در کوتاه مدت آسیب‌های فراوان و جبران‌ناپذیری در حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به بار خواهد آورد که بارزترین آن روند نزولی آمار ازدواج و تعهد خانوادگی است. موضوع مهمی که بی‌شک پایه‌های جامعه را متزلزل خواهد کرد.

البته نباید از نقش حساس سیستم آموزشی کشور در حوزه‌ی مسئولیت‌پذیری افراد، چشم‌پوشی کرد، چراکه تبعیضات فراوانی در حوزه‌ی تحصیلی دانش‌آموزان مشاهده می‌شود که یکی از قطعات تکمیل پازل حس مسئولیت‌پذیری است. به طور مثال می‌توان به مدارس خاص استعدادیابی و نخبه‌پروری اشاره کرد. این مدارس ضمن تقویت افزون علمی دانش‌آموزان نسبت به دیگر مدارس و آموزشگاه‌ها؛ تمرکز ویژه‌ای در رشد حس مسئولیت‌پذیری، اعتماد به‌نفس و مشارکت اجتماعی افراد دارد که آن‌ها نسبت به دیگر محصلان، برتری می‌بخشد، در حالی که طبق قانون اساسی کشور، حق تحصیل برای همگان یکسان بوده و این مهم یکی از الزامات سیستم آموزشی کشور محسوب می‌شود.


پی نوشت:
1- بسترهای عدم مسئولیت پذیری جوانان در جامعه محیا است، خبرگزاری شبستان