مباحث حقوقی مرتبط با ارث زوجین

در طبقات ارثی که در قانون وجود دارد و هر یک از ورثه در طبقه‌‌ای قرار داده شده‌‌اند، همسر، وارثی است که در کنار همه‌ طبقات و ورثه می‌تواند ارث ببرد و نه تنها مانع ارث هیچ وارثی نمی‌شود بلکه هیچ وارثی نیز نمی‌تواند مانع از ارث بردن کامل او شود.
به گزارش مهداد، شرایط و میزان سهم‌الارث هر یک از زن و مرد به عنوان همسر به شرح زیر است.

وجود رابطه زوجیت دایمی بین زن و مرد

یکی از شرایط مهم ایجاد حق ارث برای زوج و زوجه طبق ماده ۹۴۰ قانون مدنی، وجود رابطه زوجیت دایمی بین زن و مرد است.
بنابراین در صورتی که بین زن و مرد عقد موقت برقرار باشد، هیچ کدام از زن و مرد طبق قانون ایران از یکدیگر ارث نمی‌‌برند.

زوجین ممنوع از ارث نباشند

یکی دیگر از شرایط مهم ایجاد حق ارث برای زوج و زوجه این است که زن و شوهر به سبب عواملی که مانع از ارث بردن است، ممنوع از ارث نباشند.
در حقوق کشور ما چند عامل وجود دارد که مانع ارث بردن وارثان از یکدیگر می‌‌شود که عبارت از کفر وارث و قتل عمدی مورث توسط وارث است. کفر وارث، بدین معنا است که وارث شخص مسلمان نباید کافر باشد. درخصوص قتل عمدی مورث توسط وارث نیز باید گفت در ‌صورتی ‌که یکی از زن یا شوهر، دیگری را عمدا به قتل رسانده باشد، قاتل ممنوع از ارث مقتول می‌شود.

میزان سهم‌الارث زوج و زوجه از یکدیگر

جالب است بدانید همان‌طور که طبقات بالاتر مانع ارث بردن طبقات پایین‌تر می‌شوند و حق تقدم با خویشان نزدیک‌تر است. در درون خود طبقات نیز گاهی وارثی موجب کاهش سهم‌الارث وارث دیگر می‌شود. مانند وجود فرزند برای میت که در سهم‌الارث همسر موثر است. بدین ‌ترتیب در صورتی که زن فرزندی نداشته باشد، سهم‌الارث شوهر وی یک‌دوم یا نصف اموال زن است و در صورتی که زن صاحب فرزند باشد، سهم‌الارث مرد یک‌چهارم از اموال زن خواهد بود. در مورد سهم‌الارث زن نیز، در صورتی که مرد فرزندی نداشته باشد، یک‌چهارم از اموال مرد و در صورت فرزند‌دار بودن مرد، یک‌هشتم، از اموال وی خواهد بود.

نحوه تقسیم ارث در شرایطی که مرد دارای چندین همسر است

در رابطه با نحوه تقسیم ارث در شرایطی که مرد دارای چندین همسر است، باید گفت سهم‌الارث یک ‌چهارم یا یک ‌هشتم به طور مساوی میان زنان تقسیم می‌شود.
برای مثال تصور کنید که یک آقا در هنگام مرگ دو همسر دایمی و دو فرزند دارد. در صورتی که مجموع اموال وی 32 میلیون باشد، یک هشتم این اموال که عبارت از چهار میلیون است، میان همسران وی به طور مساوی تقسیم می‌شود.

زوجین پس از طلاق از یکدیگر ارث نمی‌برند

همان‌طور که می‌دانید بر اثر طلاق، رابطه‌ زوجیت بین زن و شوهر از بین می‌‌رود بنابراین هیچ یک حق ارثی نسبت به یکدیگر ندارند.
اما یک استثنای مهم در این مورد وجود دارد و آن، مربوط به زمانی است که طلاق از نوع طلاق رجعی باشد یعنی طلاقی که در طول دوران سه ماهه‌ بعد از آن که عده نام دارد، مرد حق رجوع و بازگشت به زن را دارد و با این رجوع، رابطه‌ زن و شوهری مجددا شکل می‌گیرد.
طبق ماده‌ ۹۴۳ قانون مدنی، اگر در دوران عده طلاق رجعی هر یک از زن و شوهر بمیرند، از یکدیگر ارث می‌برند.

طلاق در هنگام بیماری

اگر شوهر بیمار شود و در زمان بیماری زن خود را طلاق دهد، در صورتی که در فاصله یک سال از زمان طلاق به دلیل همان بیماری بمیرد، طبق ماده ۹۴۴ قانون مدنی، زن مطلقه در صورتی که دوباره ازدواج نکرده باشد از وی ارث می‌‌برد و در این مواقع نوع طلاق مهم نیست.
عکس مساله بالا نیز می‌‌تواند وجود داشته باشد. یعنی اگر مردی که بیمار است، زنی را به عقد خود درآورد، در صورتی که قبل از برقراری رابطه زناشویی با آن زن، به دلیل همان بیماری بمیرد، طبق ماده ۹۴۵ قانون مدنی، زن از او ارث نمی‌برد.

مرد از کلیه اموال همسر خود ارث می‌‌برد

تفاوت مهمی که در مورد اموال مورد ارث توسط زن یا شوهر وجود دارد، این است که با توجه به ماده ۹۴۶ قانون مدنی، مرد از کلیه اموال همسر خود ارث می‌‌برد. اما زن در صورتی که مرد دارای فرزند باشد، یک ‌هشتم از عین اموال منقول و یک‌ هشتم از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان را ارث می‌‌برد. همین شرایط در موردی که مرد فرزندی ندارد، نیز جاری است. با این تفاوت که در این موارد سهم زن همان طور که گفتیم، یک چهارم است. قابل ذکر است که اموال منقول به کلیه‌ اموالی گفته می‌شود که بدون آسیب به زمین قابل جابه‌جایی باشند مانند اتومبیل؛ و اموال غیرمنقول اموالی هستند که قابل جابه‌جایی نیستند یا انتقال آنها موجب آسیب می‌شود مانند خانه. البته قانونگذار مدنی برای جلوگیری از تضییع حقوق زن یا سوء‌استفاده ورثه، در ماده ۹۴۸ این نکته را پیش‌بینی کرده است که در صورت خودداری ورثه از دادن قیمت اموال غیرمنقول، زن می‌‌تواند حق خود را از عین این اموال به دست آورد.

زن تنها وارث یک‌چهارم از اموال شوهر خود خواهد بود

به عنوان نکته پایانی به شرایطی اشاره می‌‌کنیم که تنها وارث میت، همسر وی است. نحوه تقسیم ارث در این شرایط با توجه به اینکه وارث، زن یا شوهر باشد، متفاوت است.
بدین ‌معنا که شوهر از تمام اموال همسر خود ارث می‌برد اما زن تنها وارث یک چهارم از اموال شوهر خود خواهد بود. ما‌بقی این اموال به عنوان مال بدون وارث طبق ماده ۸۶۶ قانون مدنی متعلق به حکومت است. 

---

منبع: روزنامه حمایت