قیام برای تصاحب حکومت

 
«شهادت در راه باز پس‌گیری حکومت از قاصبان» یا «کشته شدن در راه تصاحب حکومت و قدرت»، دو گزاره‌ای هستند که درباره حرکت امام حسین(ع) مطرح شده و در عین اینکه با هم شباهت‌هایی دارند، دو نگاه متفاوت به قیام امام حسین است. گزاره اول حاکی از اعتقاد غیر مغرضانه برخی نسبت به حرکت امام حسین(ع) است و دیگری تصویرسازی غرض‌ورزانه برخی معاندین با جریان عاشورا است.

دیدگاه اول در بین علما و تاریخ پژوهان طرفدار دارد. شاید اولین دیدگاهی که مدون و دقیق در اینباره کار کرده است، کتاب "شهید جاوید"، به قلم آیت الله صالحی نجف آبادی باشد.

چرا کتاب «شهید جاوید» حرام اعلام شد؟ 

کتاب شهید جاوید از آنجا که مخالف جریان مشهور و سنتی، پیرامون شهادت امام حسین و هدف قیام ایشان حرکت کرد، موجی از اعتراض در بین علما ایجاد کرد؛ تا جایی که آیت الله گلپایگانی خواندن این کتاب را برای مقلدینش حرام اعلام کرد.[1] 

شاید دو رویکردِ صالحی نجف آبادی در این کتاب، علمای تراز اولی همچون آیت الله گلپایگانی، علامه طباطبایی، شهید مطهری و بسیاری دیگر از اندیشمندان را در مقابل او قرار داد: یکی انحصار هدف امام در حکومت طلبی و دیگری تردید در علم غیب حضرت به ماجرای شهادتشان.

صالحی معتقد است حرکت امام حسین حرکتی عقلانی و بر اساس قوانین اجتماعی بوده؛ بنابر این باید صرف نظر از مسئله علم غیبِ حضرت، واقعه کربلا را تحلیل کرد: «کتاب حاضر نهضت عظیم حسین بن علی(ع) را از نظر مجاری عادی و صرف نظر از علم غیب امام بررسی کرده.»[2]

صاحب کتاب شهید جاوید، نظریه خود را با استناد به نظر شیخ مفید و سید مرتضی تشریح می‌کند: « شیخ مفید نیز مثل سید مرتضی و شیخ طوسی می‌گوید: امام حسین نمی‌دانست در این سفر شهید می‌شود»[3]

او درباره تلاش حضرت برای به دست آوردن حکومت می‌گوید: «بدیهی است که چون امام حسین(ع) خلافت یزید را به رسمیت نشناخت و مورد تجاوز دستگاه حکومت واقع شد و به دنبال آن برای تشکیل حکومت و برگرداندن خلافت اسلامی به مرکز اصلی خود اقدام کرد.»[4]

او معتقد است امام به هیچ وجه شهادت را هدف‌ قرار نداده بود، چراکه اساسا شهادت مطلوبیت ذاتی ندارد و فقط امر به جهاد وجود دارد. بنابر این هدف امام حسین، حکومت بوده، اما متاسفانه قیام او نتیجه‌ای جز شکست و شهادت در پی نداشت.

 

انکار بی دلیل علم غیب امام حسین(ع)

اما صالحی به روایاتی که دال بر علم حضرت به نتیجه و سرانجام کربلا است، توجه نکرد. به طور مثال امام در آغاز حرکتش، خطاب به خویشاوندان خود فرمود: «هر کس از شما به من بپیوندد به شهادت مى‌رسد و هر کس بماند به پیروزى نخواهد رسید»[5]

حضرت قبل از حرکت به مکه پیامبر اکرم را در خواب می‌بینند که به ایشان فرمودند: فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ شَاءَ أَنْ یَرَاكَ قَتِیلاً»[6]؛ یعنی خداوند می‌خواهد تو را شهید ببیند و امام حسین این موضع را با برادرش محمد بن حنفیه در میان می گذارد.

 حتی این موضوع آن‌قدر متواتر بود که ابن عباس می‌گوید: «ما اهل بیتهمگى تردیدى نداشتیم که امام حسین(علیه السلام) در سرزمین طف (کربلا) به شهادت خواهد رسید.»[7]

خداوندا! رقابت در امر زمامداری هدف من نیست

احادیثی از امام حسین نقل شده است که  انحصار هدف امام در حکومت طلبی را با چالش مواجه می‌کند: «خداوندا! تو مى‌دانى که آنچه از ما (در طریق تلاش براى بسیج مردم) صورت گرفت، به خاطر رقابت در امر زمامدارى و یا به چنگ آوردن ثروت و مال نبود، بلکه هدف ما آن است که نشانه‌هاى دین تو را آشکار سازیم و اصلاح و درستى را در همه بلاد بر ملا کنیم تا بندگان مظلومت آسوده باشند و فرایض و سنّت‌ها و احکامت مورد عمل قرار گیرد».[8]

امام حسین هیچگاه انگیزه حرکت خود را به دست آوردن حکومت غصب شده خاندان نبوت یا تصاحب قدرت و یا استحقاق خود نسبت به حکومت و خلافت را مطرح نکردند و حال آنکه مولف شهید جاوید یکی از دلایل قیام حضرت را لیاقت رهبری و استحقاق بر حکومت تلقی می کند.[9] 

نگاهی معتدل به مسئله حکومت در نهضت عاشورا 

 اکثر بزرگان نمی‌گویند حکومت به هیچ وجه مورد نظر امام نبوده، بلکه انحصار هدف در کسب قدرت را منافی با روح حرکت امام حسین می‌دانند. 
شهید مطهری می گوید: « هیچ کس مدعی نیست که امام نمی خواسته و مایل نبوده حکومت اسلامی تشکیل دهد و یا در این راه فعالیت نمی کرده است. سخن در این است که اولا امید و احتمال به قدری نبوده که برای کسی که[از نظر مؤلف]حفظ جانش را از هر چیز دیگر برای خودش و یا برای اسلام لازمتر می داند کافی باشد که جانش را در خطر قرار دهد.»[10]

صاحبان این اندیشه، هدف امام را اصلاح جامعه و امر به معروف و نهی از منکر می‌دانند؛ همانگونه که حضرت در وصیت نامه خود نوشتند: «جز این نیست كه من به منظور ایجاد صلح و سازش در میان امت جدم خارج شدم، من در نظر دارم امر به معروف و نهى از منكر نمایم.»[11]

یکی دیگر از کسانی که نگاه اعتدالی به نهضت امام حسین داشته، رهبر معظم انقلاب است. ایشان درباره تردید بین شهادت یا حکومت در فلسفه قیام امام حسین می‌گوید: «بنده به نظرم این‌طور می‌رسد: کسانی که گفته‌اند «هدف، حکومت بود»، یا «هدف، شهادت بود»، میان هدف و نتیجه، خَلط کرده‌اند. نخیر؛ هدف، این‌ها نبود. امام حسین علیه‌السّلام، هدف دیگری داشت...البته حضرت برای هر دو هم آمادگی داشت. هم مقدّمات حکومت را آماده کرد و می‌کرد؛ هم مقدّمات شهادت را آماده کرد و می‌کرد... اما هیچ‌کدام هدف نبود، بلکه دو نتیجه بود. هدف، چیز دیگری است.»[12]

بنابر این اگر از ادله‌ای که مخالف با تفسیر حرکت امام به حکومت‌خواهی هستند هم بگذریم، با شناخت صحیح و جامع از اهداف امام حسین(ع)، می‌توان فهمید، تقلیل دادن نهضت عاشورا به حکومت‌طلبی، تضعیف اعداف عالی حسینی خواهد بود.

 پی‌نوشت‌ها:
[1] دیدگاه حجت الاسلام رسول جعفریان درباره کتاب "شهید جاوید" ، گزارشی از رسول جعفریان/ سایت پارسینه
[2] صالحی نجف‌آبادی،نعمت‌الله؛ شهید جاوید، موسسه خدمات فرهنگی رسا، مقدمه کتاب، ص11
[3] همان، ص 455
[4]همان، 23
[5]موسوعه کلمات الحسین، ص 296; مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 
[6]بحارالانوار؛ ج 44 ص 364
[7]مقتل الحسین خوارزمى، ج 1، ص 160.
[8] تحف العقول، ص 170 و بحارالانوار، ج 97، ص 79.
[9]کتاب شهید جاوید، ص 33
[10]مجموعه آثار شهید مطهری جلد 17، حواشی استاد بر کتاب «شهید جاوید» ، ص 678
[11] بحار الأنوار، ج‏۴۴، ص: ۳۲۹
[12] وب‌سایت آیت الله خامنه‌ای/بیانات در خطبه‌های نمازجمعه، ۱۳۹۳/۰۲/۲۶.

---