برنامه سازی با مداحی و سخنرانی

برنامه سازی مناسبتی در ایام مناسبت‌های ملی مذهبی سال‌هاست که مورد توجه بوده و به فراخور ماهیت یک مناسبت، برنامه سازان تلاش کرده‌اند محتوایی مرتبط با همان ایام پیش روی مخاطب قرار دهند. در میان این مناسبت‌ها زمان‌هایی چون ماه مبارک رمضان و محرم نسبت به دیگر ایام مذهبی اهمیت ویژه‌تری دارد که این اهمیت هم ناشی از ماهیت این دو مناسبت است و هم اینکه از نظر زمانی، روزهای بیشتری از تقویم را به خود اختصاص دادند.

هفته گذشته دبیر شورای معارف سیما در نشستی خبر از تدارک 1023 برنامه مرتبط با ایام محرم داد. خبری که از لحاظ کمی حتماً اتفاق قابل توجه و خوشایندی است و نشان از توجه مسئولین رسانه ملی در پرداختن به مناسبت‌های مذهبی دارد. اما در این کمیت چشم گیر، کیفیت هم آنطور که باید درنظر گرفته شده و یا تنها کاربردش خلاصه در پر شدن آنتن شبکه‌های تلویزیونی و ارائه گزارش کار است؟

فرمول برنامه سازی برای محرم

با مرور عملکرد رسانه ملی در سال‌های پیش تدارک 1023 برنامه دور از ذهن و غیر ممکن نیست، چه بسا در سال‌های گذشته هم شاهد برنامه‌های مرتبط با این ایام بودیم. اما اگر به آنچه تا الان به عنوان باکس برنامه‌های محرم اعلام شده با دقت بیشتری نگاه کنیم، حاصلش پیش بینی تکرار و ادامه مسیر برنامه سازی همچون سال‌های قبل است.


طبق جدول، مجموع شبکه‌های اعلام شده که شامل شبکه 1 تا 5 ،آموزش، قرآن و امید است، در طول روز 8 ساعت برنامه سخنرانی دارند که روال گذشته نشان داده بازپخش هم برای این سخنرانی‌ها درنظر گرفته می‌شود. بنابراین مخاطب زمان نسبتاً طولانی‌ای را بیننده سخنرانی مذهبی است!

درکنار برنامه سخنرانی در شبکه‌هایی که نام بردیم زمان‌هایی هم به پخش مداحی اختصاص داده شده که در چند نوبت اتفاق می‌افتد و معمولاً در یک تایم 15 دقیقه‌ای پخش می‌شود. در یک نگاه تقریبی نزدیک به 3 ساعت هم با مداحی پر می‌شود.

جدای از سخنرانی و مداحی، برنامه‌های ترکیبی دیگری هم هستند که بخش عمده محتوایشان با دعوت از سخنرانان جلو می‌رود و اگر آن‌ها را هم به جمع ترکیبی که اشاره شد اضافه کنیم از نظر زمانی عدد قابل توجهی می‌شود.

پخش مداحی و سخنرانی از رسانه کار ارزنده‌ای است اما زمانی که بیش از اندازه معمول به آن بها داده شود ارزشش را از دست می‌دهد. ضمن اینکه این برنامه‌ها به ویژه در مورد مداحان محدود به چند نفر است و هر سال باکس مداحی‌های تلویزیون تنها به مراسم آن‌ها اختصاص پیدا می‌کند.

اما یکی دیگر از برنامه‌هایی که چند سالی است مورد توجه قرار گرفته پخش مستقیم یا ضبط شده هیأت‌های مذهبی در دیگر شهرهاست. به گفته محمدحسین محمدزاده، دبیر شورای معارف سیما امسال هم پوشش رسانه‌ای اجتماعاتی که در طول که این ماه به خصوص در دهه اول ماه محرم در شهرهای مختلف برگزار می‌شود از برنامه‌های تلویزیون است. آنچه در سال‌های گذشته از این برنامه‌ها شاهدش بودیم پخش همزمان یک مراسم از چند شبکه بوده.

تزریق غم بجای محتوای با کیفیت

موضوعات و اتفاقات تاریخی مذهبی مانند واقعه عظیم عاشورا در قبل و بعدش آنقدر حرف دارد که می‌تواند منبع مناسبی برای کار رسانه‌ای و تولید برنامه باشد اما بازهم در اکثر مناسبت‌ها تلویزیون دست خالی از خوراک مناسب به استقبال این ایام می‌رود و حرف تازه‌ای برای گفتن ندارد.

تصور مسئولین رسانه ملی در روزهایی مانند ایام محرم و شهادت‌ها محدود به تزریق غم و اندوه به مخاطب است. برای همین جدای از دیگر برنامه‌ها اگر فیلم و سریالی در این زمان پخش شود وظیفه‌اش غمگین کردن بیننده است و این غم و اندوه خلاصه در فیلم و سریال‌هایی با موضوع شهدا، دفاع مقدس، بیماری و شفای بیماران و ... می‌شود. اما این نوع نگاه رسانه‌ای چه هدفی را دنبال می‌کند؟ صرف انتقال حس اندوه و ناراحتی نامش برنامه سازی مناسبتی است؟ نمی‌شود محتوای باکیفیت و جذابی را پش روی مخاطب قرار داد که با دیدنش حس خوشایندی پیدا کند و سر زنده شود؟

بازگشت به عقب

از دهه هشتاد که تولید سریال‌های مناسبتی و به تبعش سریال‌های محرم رونق گرفت کارهای خوبی تولید شد، «شب دهم» هنوز هم از سریال‌های ماندگار محرم است. حتی اگر تعدادی هم چندان با کیفیت نبودند اما به جهت تجربه اول مخاطب داشتند. بعد از «شب دهم» سریال‌های دیگری تولید شد اما هیچکدام به آن موفقیت نرسید. چند سال بعد «مختارنامه» بود که در قالب‌های مختلف به یکی از برنامه‌های ثابت این ایام تبدیل شد و آنقدر تکرار شد که سال گذشته دست اندرکاران سریال هم نسبت به این همه تکرار معترض شدند.

نکته جالب توجه اینکه هرچه از گذشته فاصله گرفتیم جز در مواردی اندک از کیفیت و محتوای سریال‌ها کاسته شد و حالا با گرفتاری تلویزیون در تکرار و کلیشه تکرار همان آثار را ترجیح می‌دهیم. نمونه‌اش سال گذشته که سریال‌های  تازه تولید شده‌ی«هاتف» و «عقیق» در فضای این ماه تولید شد، دو سریالی که هیچکدام موفق نبود و شاید بهتر بود اصلاً ساخته نمی‌شد.

چند سالی است که تلویزیون با مشکلات مالی مواجه است و همین توجیهی شده بر کم کاری‌ها و کیفیت پایین برخی تولیدات. درحالیکه در زمان محدودیت بودجه، مدیریت همان هزینه اندک مهمترین نکته‌ای است که لازم است تا دست اندرکاران رسانه ملی در استفاده از آن با وسواس بیشتری رفتار کنند تا همین هزینه محدود در تولیداتی باکیفیت و دارای محتوا صرف شود.

سینما و تلویزیون ما سال‌هاست که گرفتار آزمون‌وخطا در موضوعات کلیشه‌ای و تکراری در مباحث دینی است و دیگر برای کسب تجربه در این حیطه به‌اندازه کافی وقت صرف کرده. حوصله مخاطب امروز بیشتر از قبل کیفیت و محتوای قوی می‌طلبد، پس اگر هنوز مخاطب برایمان مهم است باید برای او برنامه تولید کنیم. البته نه مخاطب محدود و آماری!

طبق برنامه‌های اعلام‌شده برای ماه محرم بر اساس آنچه به ذهن می‌رسد امسال هم نباید منتظر اتفاق ویژه یا چیزی خارج از قاعده سال‌های گذشته باشیم اما به‌هرحال الآن برای قضاوت نهایی زود است و منتظر می‌مانیم تا ببینیم رسانه ملی محرم امسال را چطور پشت سر می‌گذارد. امیدواریم پیش‌بینی ما درست نباشد و فقط شاهد شور در برنامه‌های مناسبتی نباشیم.
دست خالی صدا و سیما در مناسبت ها
محرم رسانه ملی چگونه بود؟

---