بدبختی‌های تاریخی ایران

رنج ملت ایران در تاریخ معاصر این‌قدر بی‌شمار بوده است که تصور آن جنایات به‌قدری جانکاه است که تأسفی بزرگ نه‌تنها برای ملل ما بلکه برای همه انسان دوستان تاریخ باقی می‌گذارد.

کشوری که در تندبادهای تاریخی همواره مورد هجوم دشمنان خارجی بوده و چشم طمع قدرت‌های بزرگ از این سرزمین برداشته نشده است. یکی از مقاطعی که ایران مورد تاخت‌وتاز ابرقدرت‌ها قرار گرفت جنگ جهانی اول بود. جنگی که کشته‌های بی‌شماری برجا گذاشت و خسارت‌های جبران‌ناپذیری بر پیکر روح بشر وارد ساخت. 

پیروزی مشروطه

ایران با پیروزی مشروطه افق‌های بسیاری در مقابل مردمش باز شد، اما شرایط ضعیف حکومتی و فرهنگی مردمش را در مقابل تندبادهای روزگار قرار می‌داد.

ایران در هنگامه آغاز جنگ جهانی اول وضعیت رقت‌انگیزی یافته بود. کشور پس از انقلاب مشروطه دستخوش فراز و نشیب‌های گوناگونی شده بود و عملاً دولت مقتدری وجود نداشت تا به وضع کشور سروسامان دهد. روس‌ها و انگلیسی‌ها نیز در پی قراردادهای 1907 و 1915 کشور را میان خودشان تقسیم کرده بودند و عملاً از استقلال کشور خبری نبود. اما جنگ جهانی اول نیز این آشفتگی و هرج‌ومرج را تشدید کرد. مناطق وسیعی از کشور براثر جنگ نابودشده بود؛ ده‌ها هزار ایرانی براثر قحطی و جنگ بیمار شدند و مردند و بسیاری براثر جنگ و حمله نظامی دچار خسارت شده و خانه و کاشانه خود را از دست دادند.

در مورد تلفات و کشته‌های ناشی از آثار جنگ آمار متعددی گزارش‌شده است. آمارهایی که گاه تا نیمی از جمعیت کشور را تخمین زده‌اند. کشوری که در آن مقطع، کمتر از 20 میلیون نفر جمعیت داشت پس از جنگ به چیزی حدود نصف کاهش یافت و این به‌خوبی آثار و لطمات جنگ را نشان می‌دهد.

در واقع جمعیت کشور که تا سال 1919 باید به بیش از 21 میلیون می‌رسیده است به چیزی حدود 11 میلیون نفر کاهش‌یافته بود. در همین ارتباط جمعیت تهران نیز که در آغاز جنگ چیزی حدود چهارصد هزار نفر تخمین زده‌شده است پس از پایان جنگ به دویست هزار نفر تقلیل می‌یابد. درواقع مجموعه‌ای از عوامل در این وضعیت اسفبار و دردناک تأثیرگذار بودند. از فروپاشی نظام سیاسی در داخل تا شروع جنگ و  شیوع قحطی.

با آغاز جنگ، محتکران و انبارداران حکومتی و دولتی تمام آذوقه‌ها را پنهان کردند به‌طوری‌که نیازهای اولیه‌ی مردم که در کشور کشت می‌شد نیست شد.

از آغاز جنگ جهانی اول قیمت کالاها در ایران به‌شدت افزایش یافت. درواقع صادرات کالا از اروپا به ایران متوقف شد. البته در این مقطع اقلامی که در داخل تولید می‌شد با افزایش چندانی روبه‌رو نبودند. درواقع مواد مصرفی که توسط خود مردم تولید می‌شد همچون برنج، گندم و شکر افزایش چندانی نیافته بود ولی هزینه زندگی خارجی‌ها که بیشتر مصرفشان شامل کالاهای اروپایی می‌شد متفاوت بود. درواقع در یکی دو سال اول جنگ قیمت‌ها افزایش چندانی نداشت و مردم توان برآورده کردن حداقل‌ها را داشتند. ایران از نوامبر 1914 که با حمله انگلیسی‌ها به خوزستان مواجه شد، به جنگ جهانی وارد شد. اشغال ایران پس‌ازاین وارد مرحله تازه‌ای شد به‌نحوی‌که تبریز به تصرف عثمانی‌ها درآمد و روس‌ها برای بیرون راندن عثمانی‌ها به کشور حمله کردند. درست در همین مقطع بود که کشور با بحران کمبود مواد غذایی و غله روبه‌رو شد. قیمت کالاهای اساسی به‌شدت در حال افزایش بود و مردم در تأمین نیازهای اولیه خود با مشکل مواجه شده بودند.

تأمین نان مردم پایتخت به مشکلی جدی تبدیل‌شده بود و امکان یافتن بسیاری از اقلام دارویی وجود نداشت. بدین ترتیب تهران با دوره‌ای از بلوای نان روبه‌رو شد. بلوایی که آشوب‌های گسترده‌ای را در شهر با خود به ارمغان آورد و مردم به‌طور متناوب به ادارات دولتی همچون وزارت داخله حمله‌ور می‌شدند. شدت و حدت بحران به حدی بود که نیروهای نظمیه در نانوایی‌ها مستقر می‌شدند تا نظم را برقرار سازند و جلوی افراد سمج و گرسنه را بگیرند. بدین ترتیب در پاییز 1917 ایران دچار قحطی شدید و اسفباری شده بود که با حمله مغول‌ها به ایران نیز قابل مقایسه نبود. فقر آن‌چنان گسترش یافته بود که صدها تن در خیابان‌های شهر به گدایی مشغول بودند و گاهی یک نفر را دوره کرده و به او هجوم می‌برند. این رویه تقریباً در بسیاری از شهرهای ایران متداول شده بود. در مشهد و قم مردم روی به تحصن آورده بودند و به تلگراف‌خانه‌ها پناهنده شده بودند. 

ایران در این دوران نه‌تنها دچار بلوای نان، هجوم دشمن و قحطی شده بود بلکه از لحاظ اداره‌ی کشور، حفظ امنیت و تولید نیازهای اولیه مردم نیز با مشکلات فراوانی همراه بود.

پی‌نوشت:
1- هجوم هم‌زمان تیفوس، قحطی و استعمار، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، محمدرضا چیت‌سازیان

---