با بودجه یك فیلم كوتاه، فیلم بلند سینمایی ساختیم

اینكه برای جوانانی كه می‌خواهند اوقات فراغت خود را بگذرانند در كلانشهری چون تهران، برای تفریح آنها هیچ گزینه‌ای وجود ندارد اما امكان خلاف كردن تا دل‌تان بخواهد سر راه‌شان وجود دارد. سوای از موضوع فیلم، مكان از ساختار و كارگردانی متفاوتی برخوردار است. با سید مهدی احمدپناه كارگردان این فیلم گفت‌وگویی انجام دادیم كه از نظر می‌گذرانید.

با توجه به اینكه «مكان» فیلم اول شما به حساب می‌آید، (بدون در نظر گرفتن بروكراسی‌های رایج اداری) و با توجه به دشواری‌ای كه در مسیر ساخت فیلمسازان فیلم اول قرار دارد و قطعا انتخاب سوژه از حساسیت ویژه‌ای باید برخوردار باشد شما چگونه به موضوع این فیلم رسیدید؟

فیلمنامه «مكان» را چندین سال بود كه می‌خواستم بسازم. اما از آنجایی كه شرایط ساخت فیلم در كشورمان برای جوان‌ها به سختی مهیا می‌شود من هم از این قاعده مستثنی نیستم و شرایط برای من فراهم نبود. تا اینكه با مساعدت و همراهی آقای رضویان توانستیم فیلم را وارد مرحله تولید كنیم. از آنجایی كه موضوع فیلم مساله خودم بود و مطمئنم مساله بسیاری از جوان‌هاست، توانستم آن را به تصویر بكشم.

برخلاف ظاهر فیلم «مكان»، در بطن از مساله و موضوع مهمی صحبت می‌كند.

در این فیلم راجع به چهار پسر جوان در كلانشهر تهران حرف می‌زنیم. آنها ماشینی دارند، ته جیب‌شان هم كمی پول است و تصمیم دارند تفریح كنند. برای تفریح آنها هیچ گزینه‌ای وجود ندارد اما تا دل‌تان بخواهد امكان خلاف كردن سر راه‌شان وجود دارد.

تحقیقات جامعه‌شناختی هم داشتید؟

مفصل. طبق تحقیقات جامعه‌شناسی كه ما داشتیم به این نتیجه رسیدیم كه در تهران مكانیزم رسیدن به مواد مخدر حداكثر پنج دقیقه است. بنابر این تحقیق علمی در هر نقطه‌ای كه در این شهر حضور دارید، حداقل یك فروشنده مواد مخدر در شعاع زمانی ٥ دقیقه‌ای شما قرار دارد. از سركوچه‌ها و خیابان‌ها گرفته تا هر خدمات خلافی كه خواسته باشید، تلفنی در منزل به شما تحویل داده می‌شود. هر جوانی كه بخواهد وارد مسیر خلاف شود، كارش ساده است اما جوانانی كه نمی‌خواهند خلاف كنند كار برای‌شان سخت می‌شود چون هیچ گزینه‌ای ندارند و انگار مسیر خطرناكی برای تفریح در اختیارشان قرار می‌گیرد.

اما پرداخت به چنین مقوله‌ای در فیلم شما لحاظ نشده است.

البته كه خط روایت و سكانس‌های فیلم تلاش می‌كنند این موضوع را به تصویر بكشند، ولی قطعا به خاطر اینكه بعضی از این سكانس‌ها از فیلم حذف شده‌اند، به بدنه فیلم آسیب وارد شده.

به خاطر دریافت پروانه نمایش؟

بله. ما برای دریافت پروانه نمایش مجبور بودیم بعضی لحظات را از فیلم دربیاوریم؛ ضمن اینكه ما تلاش داشتیم اشاره مستقیم به این قضیه نداشته باشیم. یعنی نشان دادن و نمایش مواد مخدر در این فیلم هدف ما نبود. بحث چگونگی گذران اوقات فراغت جوانان را طرح كردیم كه اگر مدیریت نشود انواع و اقسام پیشنهادها در این شهر وجود دارد كه ممكن است خطرناك باشد؛ از نوشیدن الكل گرفته تا سیگار كشیدن یا فحشا و ادامه ماجرا...

به نكته مهمی اشاره كردید كه اگر اوقات فراغت جوانان جدی گرفته نشود پیامدهای مخرب زیادی در پی خواهد داشت. خصوصا اینكه این مساله در مورد پسرها بیشتر صدق می‌كند.

دقیقا... جوانان خصوصا پسرها اگر اوقات فراغت سالمی نداشته باشند به سمت خشونت‌هایی از جمله خودآزاری یا دگرآزاری، حیوان‌آزاری و... كشیده می‌شوند و حتی ادامه آن به غارت و شورش و دزدی و جنایت كشیده می‌شود.

نكته مهم دیگر به ساختار فیلم «مكان» مربوط می‌شود كه در نوع خود جالب است. انگار كه یك فیلم با موبایل فیلمبرداری شده باشد كه خصوصیات یك فیلم بلند سینمایی را دارد.

بیشتر سعی كردم بر اساس تجربیاتم قدم بردارم. مدل‌های مشابهی كه دلخواهم بود را رصد كردم متاسفانه نسخه داخلی شیوه‌مند و ساختاری نداشتیم.

از آنجایی كه فیلم بر اساس سكانس، پلان ساخته شده بعید می‌بینم «مكان» بیشتر از ٢٠ سكانس داشته باشد.

دقیقا ٢٠ سكانس داشتیم كه چند سكانس آن حذف شد.

آقای احمدپناه چرا از بازیگران شناخته شده بهره نبردید؟ مثلا یكی از نقش‌ها را بازیگران شناخته شده و چهره بازی می‌كرد.

از آنجایی كه فیلمنامه چند بار بازنویسی شد، اول می‌خواستیم بر اساس فیلمنامه كلاسیك مكان را بسازیم بعد به این نتیجه رسیدیم كه فیلم فضای مستند گونه داشته باشد چون تاثیرگذاری آن به مراتب بیشتر خواهد بود. لازمه استفاده از این رویكرد این بود كه از بازیگران ناشناس استفاده كنیم. بازیگران شناخته شده با وجود توانایی‌ای كه دارند با خودشان فضا و تجربه‌های كاری خود را می‌آوردند و كار را از فضای مستندگونه‌ای كه نیاز این فیلم بود دور می‌كردند و برای واقعی‌تر شدن فضا از بازیگران توانای تئاتر استفاده كردیم.

انصافا فیلم «مكان» در بحث بازیگری حرف برای گفتن دارد.

این بچه‌ها پیش‌تر در فیلم كوتاه بازی داشتند و «مكان» اولین تجربه بازی در فیلم بلند آنها بود. همراهی خوبی با من داشتند. همان طور كه می‌دانید جمع پسرانه مختصات خود را دارد. ممكن است از الفاظ غیرقابل پخش استفاده كنند. در عین حال هم باید بازی‌های‌شان تداعی‌گر یك جمع دوستانه پسرانه می‌بود و حركت در این مرز باریك بسیار حساس بود.

حتی این به نظر می‌رسید كه بسیاری از سكانس‌ها بر اساس بداهه شكل گرفته باشد.

ما برای ساخت فیلمی با چنین ساختار با چند چالش مواجه بودیم؛ اول اینكه می‌خواستیم در عین اینكه فیلم فضای رئال داشته باشد اما از بداهه استفاده نكنیم. به جرات می‌توانم بگویم كه كوچك‌ترین مكث‌ها هم بر اساس فیلمنامه بود. به جز یك سكانس كلمه به كلمه دیالوگ‌ها در فیلمنامه بود. ما نزدیك به دو ماه تمرین داشتیم. از آنجایی كه از آموزه‌های تئاتر استفاده می‌كنم از توانایی و تكنیك‌های تئاتری در این فیلم بهره زیادی بردم. تمام سكانس‌ها فكر شده بود . به هیچ عنوان پلانی در صحنه شكل نگرفت.

فیلمنامه مكان توسط پنج نویسنده نوشته شده است. حال آنكه فیلم از چالش و فراز و فرود‌های داستانی زیادی برخوردار نیست.

به نكته مهمی اشاره كردید. همان طور كه گفتم نزدیك به پنج سال برای ساخت این فیلم صبر كردم و هر سال هم با نگاه جدید و تفكر متفاوت فیلمنامه را آبدیت می‌كردم و وقتی امكان ساختش فراهم نمی‌شد دوباره روز از نو و روزی از نو. در نهایت پس از بارها بازنویسی به این نتیجه رسیدیم كه این فیلم به یك فیلمنامه مدرن احتیاج دارد و نه كلاسیك و فراز و فرودهای داستانی فیلمنامه مدرن از فیلمنامه كلاسیك به مراتب كمتر است. در تیتراژ فیلم هم نام همه كسانی كه در این چند سال همراه این پروژه بودند آورده شده.

فیلم «مكان» از آن دست فیلم‌هایی است كه نقش صدابردار در آن هم بسیار جدی است و می‌توانیم بگوییم بخش عمده‌ای از كار بر عهده صدابردار بوده است.

نقش صدابرداری در این فیلم كم از فیلمبرداری نبود. شما فكر كنید چهار، پنج نفر در ماشین ون بودیم در عین اینكه صحنه‌ها مدام عوض می‌شد و جابه‌جایی صورت می‌گرفت. محدودیت بسیاری از صحنه‌ها را هم در نظر بگیرید. وقتی الان به روزهای پشت صحنه فكر می‌كنم می‌بینم دوستان با چه سختی‌ای كار كرده‌اند.

و در پایان این نقد به فیلم شما وارد است كه فیلمنامه «مكان» قابلیت یك فیلم كوتاه را داشت.

فیلم می‌توانست با حذف برخی سكانس‌ها و عدم پرداختن به برخی آسیب‌ها، به یك فیلم كوتاه تبدیل شود اما پرداختن شایسته به این مساله جوان‌ها، حجم فشارها و خطراتی كه آنها را تهدید می‌كند نیازمند حتی زمانی بیشتر از زمان فیلم بود. ما به اندازه سر سوزن به مشكلات جوان‌ها اشاره كردیم و به آسیب‌های دیگر و خطراتی كه آنها را تهدید می‌كند نپرداختیم. سعی كردیم در یك زمان استاندارد به حداقل آسیب‌ها بپردازیم. فیلم در رده فیلم‌های لو باجت قرار می‌گیرد. ما با بودجه یك فیلم كوتاه، فیلم بلند ساختیم. حداقل باید برای این فیلم ٢٠ شب فیلمبرداری می‌كردیم اما ما در یك هفته فیلمبرداری این فیلم را انجام دادیم.

---

منبع: روزنامه اعتماد/تینا جلالی