تحقق عدالت اجتماعی به دست مردم است، نه حکومت‌ها
مجری عدالت اجتماعی، کلیت جامعه هستند و نه حکومت‌ها، آنها کمک می‌کنند، اما کلیت جامعه عدالت اجتماعی را محقق می‌کنند. خداوند فرمود: «لِیَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ» و نمی‌گوید «لیقیم القسط للناس»، که پیامبران بیایند تا قسط را اقامه کنند، بلکه ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : يکشنبه 1397/06/18
نشست «پی‌جویی نظریه عدالت در نهج‌البلاغه» در بنیاد نهج‌البلاغه و با حضور و سخنرانی جمعی از اندیشمندان از جمله آیت‌الله سیدجمال الدین دین‌پرور، احمد پاکتچی و … برگزار شد.
احمد پاکتچی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) به عنوان یکی از سخنرانان این نشست بیان کرد: موضوع بحث بنده عدالت اجتماعی از منظر امام علی(ع) با تاکید بر نهج‌البلاغه است. در بحث عدالت یک تعریف سنتی داریم، هم در اسلام و هم در جهان غرب تقریبا یک تعریف مشابه‌ای ارائه شده به این معنا که «اعطاء کل ذی حق حقه». این تعریف کلاسیک و روتینی است که از عدالت صورت می‌گیرد و معادل آن نیز در لاتین همین معنا را می‌رساند.
وی در ادامه افزود: اما در بحث‌های جدید کوشش شده که مفهوم عدالت با تحدید معناشناختی بیشتری بحث شود، از جمله آقای «برایان بری» که تعاریف مختلفی ارائه کرده و تاکید دارد که عدالت همواره با دو انگاره استحقاق و مساوات ارتباط تنگاتنگی دارد؛ در تعریفی که گفته می‌شود «اعطاء ذی حق حقه» بیشتر روی استحقاق تاکید می‌شود، بسیاری از لغوین قدیم نیز عدل را به معنای برابر بودن معنا می‌کردند و به مقوله مساوات توجه داشتند، در طول دو سه هزار سال قبل تئوری‌هایی که در مورد عدالت وجود دارد غالبا در کشاکش این دو مفهوم استحقاق و برابری است، این که کدام یک باید محوریت پیدا کند و اگر قرار باشد جمعی بین آنها صورت گیرد باید چگونه باشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) بیان کرد: برخی از مفسران قرآن خواسته‌اند که بین عدل و قسط تفاوت قائل شوند، از همین منظر کهعدل بیشتر استحقاق‌محور است و قسط مساوات‌محور و بحث‌های زیاد دیگری که مطرح شده است. البته بنده نیز در اینجا فقط در مورد قسط و عدل نقل قول کردم و نظر خود بنده نیست و آن را نقطه شروع بحث قرار دادم که ذهن را در مورد این دو مقوله حساس کنم.
پاکتچی تصریح کرد: نکته دوم این که دقیقا بحث بنده در مورد عدالت اجتماعی است و موافقم با دیدگاه کسانی که تاکید کردند بر روی این که عدالت یک بحث شبکه گسترده‌ای از مسائل است و موقعی موفق می‌شویم که درباره عدالت در بیانات و رفتار امام علی(ع) و به طور کلی در بار‌های اسلامی به یک برداشت درستی برسیم که با ابعاد مختلف به مسئله نگاه کنیم؛ بنابراین من خودم را محدود به عدالت اجتماعی کرده‌ام.
وی در ادامه افزود: در بحث عدالت اجتماعی دو بُعد مهم داریم؛ یکی عدالت اجتماعی نسبت افراد در جامعه است، افراد آن چطور رفتار می‌کنند و نظام تعاملی بین آن حاکم است؟ این نظام باید عادلانه باشد، یک نکاه این است و یک بُعد از نکاه به عدالت اجتماعی نسبت فرد با کلیت جامعه است؛ یعنی اگر جامعه یاران را داریم یک فرد نسبتش با این جامعه چه است و من چکونه می‌توانم در این جامعه وارد شوم به نحوی که این تعادل عدالت‌محور باشد.
پاکتچی بیان کرد: خیلی از مطالبی که در نوشته‌های دانشمندان جهان در مورد مولفه‌های عدالت اجتماعی وجود دارد و با آنها مواجه می‌شویم توسط قرآن و روایات ما نیز دیده شده است، آنها نیز به این مسائل توجه کرده‌اند و خیلی به‌جاست که یک مقدار این مباحث را تبیین کنیم. در بحث عدالت اجتماعی دو بعد خیلی مهم را داریم؛ یک بعد عدالت اجتماعی نسبت افراد در جامعه است؛ هر جامعه‌ای یک جمعیتی دارد، رفتار این آدم‌ها و نظام تعاملی بین آنها باید عادلانه باشد. یک نگرش دیگر به عدالت اجتماعی نیز نسبت بین فرد و کلیت جامعه است؛ یعنی اگر جامعه‌ای به نام ایران داریم، نسبت یک فرد با این جامعه چیست و من چگونه می‌توانم به نحوی که عدالت‌محور باشد، به این جامعه وارد شوم.
وی با بیان اینکه در منابع عدالت اجتماعی دو محور مورد تاکید قرار گرفته است، اظهار کرد: نخست مسئله وفاق است که محور نظریه‌هایی است که در مورد عدالت اجتماعی وجود دارد. گفته می‌شود که عدالت اجتماعی می‌تواند در چارچوب نوعی هم‌گرایی بین افراد تحقق یابد. افراد درک متقابلی از نیازهایشان نسبت به یکدیگر پیدا می‌کنند و به یک وفاق می‌رسند و آن وفاق می‌تواند تامین‌کننده عدالت اجتماعی باشد و دوم محوریت حکومت، یعنی حکومتی وجود دارد که قرار است عدالت را در جامعه اجرا کند.
وی در ادامه بیان کرد: یکی از بحث‌های مهم بر اساس حدیث نبوی «کُلُّکُم راعٍ وَ کُلُّکُم مسؤول عَنْ رَعیتِه» است. این حدیث خیلی ریز به انواع مختلف مسئولیت پرداخته و نشان می‌دهد که در جامعه در هر موقعیتی که باشیم به اندازه اختیاراتی که داریم از ما مسئولیت می‌خواهند. تناسبت مستقیمی با میزان مسئولیت و میزان اختیار‌ها وجود دارد. یکی از مباحث مهم این است که در عدالت اجتماعی فرد نسبت به جامعه مسئول است و برعکس، ما احادیث متعددی داریم، از جمله در نهج‌البلاغه که دارد فرد را تربیت می‌کند که این نقش اجتماعی را بپذیرد و در هنگام حضور در جامعه قواعد عادلانه جامعه را گردن بنهد، از جمله در خطبه ۱۳۷ که یعنی اگر من می‌خواهم وارد تعامل اجتماعی شود اولین نقطه عدل من این است که بر ضد خود حکم دهم و یک سلسله مسئولیت‌ها را برای خودم قبول کنم.
پاکتچی گفت: قانون طلایی که می‌گوید بر دیگران آن را بپسند که بر خود می‌پسندی دقیقا به رابطه فرد با جامعه برمی‌گردد و می‌خواهد تناسب فرد را در تعامل اجتماعی تبیین کند و می‌تواند منجر به عدالت اجتماعی شود و در غررالحکم این مسئله را از امام علی(ع) داریم. نکته مهم این است که اجراکننده عدالت اجتماعی، کلیت جامعه است و نه حکومت‌ها، آنها کمک می‌کنند اما کلیت جامعه عدالت اجتماعی را محقق می‌کنند.
وی در ادامه بیان کرد: آیه ۲۵ سوره حدید را تلاوت می‌کنم که فرمود «لیقوم الناس بالقسط» و نمی‌گوید «لیقیم القسط للناس» پیامبران بیایند تا قسط را اقامه کنند، آن کسی که قرار است قسط را اقامه کنند خود مردم هستند و آنها بینات را می‌آورند تا مردم به قسط برخیزند و این نکته مهم است که در کلام امام علی(ع) آمده است.
منبع:
"مجری عدالت اجتماعی مردم هستند، نه حکومت‌ها" / پایگاه خبری تحلیلی طلیعه
