سرپرستی قانونی کودکان بی‌سرپرست و بد‌سرپرست

قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست مصوب سال ۱۳۹۲، شرایطی را تعیین کرده است که افراد دارای این شرایط می‌توانند به سرپرستی این کودکان اقدام کنند.
در مرحله نخست، مهم است که فرد از اتباع ایرانی باشد. به موجب ماده ۵ قانون مذکور افراد دارای شرایط زیر می‌‌توانند از بهزیستی، سرپرستی کودکان بی‌سرپرست را درخواست کنند:
الف ـ زن و شوهری که پنج سال ازدواج کرده باشند و از این ازدواج فرزندی نداشته باشند، به شرطی که یکی از آنها حداقل ۳۰ سال داشته باشد. ب ـ زن و شوهر دارای فرزند به شرطی که یکی از آنها حداقل ۳۰ سال داشته باشد. ج ـ دختران و زنان بدون شوهر، درصورتی که حداقل 30 سال سن داشته باشند، فقط حق سرپرستی کودکان دختر را دارند. به گزارش مهداد، در بعضی موارد مانند اینکه درخواست‌کننده از وابستگان کودک باشد یا زوجی درخواست کند که امکان بچه‌‌دار شدن نداشته باشند، می‌توان با درنظر گرفتن مصلحت کودک از برخی از این شرایط چشم‌پوشی کرد. اولویت در پذیرش سرپرستی به ترتیب با زن و شوهر بدون فرزند، سپس زنان و دختران بدون شوهر فاقد فرزند و در نهایت زن و شوهر دارای فرزند است. همچنین درخواست‌کنندگان سرپرستی باید دارای شرایطی مانند عدم محکومیت جزایی مؤثر، تمکن مالی، سلامت جسمی و روانی، نداشتن اعتیاد به مواد مخدر و شروطی از این قبیل باشند. (ماده ۶ قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست) در صورتی می‌توان سرپرستی این کودکان را به سایرین سپرد که امکان شناخت پدر یا مادر یا جد پدری او وجود نداشته باشد یا این افراد یا وصی آنها در قید حیات نباشند یا هیچ کدام صلاحیت سرپرستی را نداشته باشند و دادگاه سرپرستی او را به سازمان بهزیستی سپرده باشد. (ماده ۸ قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست)

فرایند سپردن سرپرستی یک کودک به خانواده متقاضی

فرایند سپردن سرپرستی یک کودک به خانواده متقاضی به شکل زیر است:
در ابتدا تقاضانامه درخواست‌‌کنندگان سرپرستی باید به سازمان بهزیستی داده شود و این سازمان حداکثر پس از دو ماه، نظر کارشناسی خود را به دادگاه اعلام می‌کند. دادگاه همه جوانب و موارد و شروط ذکرشده در قانون را بررسی می‌کند و با در نظر گرفتن نظر بهزیستی اگر همه چیز مساعد بود، قرار سرپرستی موقت و آزمایشیِ 6 ماهه را صادر کرده و به دادستان، متقاضی و بهزیستی ارسال می‌کند. اگر در طول این 6 ماه هر یک از شرایط از بین رفت یا معلوم شود که از اول وجود نداشته است، دادگاه می‌تواند با تقاضای دادستان یا هر یک از تقاضاکنندگان و تقاضای بهزیستی، قرار سرپرستی موقت را لغو کند.
تمامی این شروط و نظارت‌ها برای مصلحت خود کودک مقرر شده است و هر موضوعی که مصلحت او را در خطر قرار دهد در اولویت کار سازمان بهزیستی، دادگاه و دادستان قرار دارد.
حال اگر در طول مدت 6 ماه موردی پیش نیاید، دادگاه در صورتی حکم سرپرستی را صادر می‌‌کند که تقاضاکننده بخشی از اموال خود را به کودک تحت سرپرستی تملیک کند و تشخیص این که چه میزان باشد با دادگاه است.
البته احراز لزوم به‌نام کردن بخشی از مال با دادگاه است و ممکن است در مواردی برای مصلحت کودک از این شرط چشم‌پوشی کند.
اداره این اموال در صورتی با سرپرست است که دادگاه او را قیم کودک نیز قرار دهد. همچنین برای صدور حکم سرپرستی باید درخواست‌‌کننده تعهد دهد که تمامی مخارج مربوط به سرپرستی کودک را تامین کند. تشخیص لزوم این مورد نیز بر عهده دادگاه است.

آثار صدور حکم سرپرستی

با صدور حکم سرپرستی حقوق و تکالیفی برای سرپرستان ایجاد می­‌شود:

حضانت

با صدور حکم سرپرستی، کودک در حکم فرزند آن خانواده محسوب می‌شود و زوج و زوجه باید تعهد دهند تمامی هزینه‌ها و مراقبت‌‌های مورد نیاز را انجام دهند.
بر اساس ماده ۱۷ قانون مذکور، تکالیف سرپرست نسبت به کودک از نظر نگهداری، تربیت و نفقه و… مانند تکالیف والدین نسبت به اولاد است.
اگر زوجینِ سرپرست از یکدیگر جدا شده یا یکی از آنها فوت کنند، کودک طبق نظر دادگاه به یکی از آنها یا شخص ثالثی سپرده می‌‌شود.

لزوم اطاعت کودک از سرپرستان

همانطور که گفته شد، رابطه کودک با سرپرستان مانند رابطه اولاد با والدین خود است. به همین جهت اطاعت از سرپرستان و داشتن حق تنبیه در حد متعارفی که والدین برای اولاد دارند، برای کودک نیز برقرار است.

نام خانوادگی

پس از صدور حکم قطعی سرپرستی، دادگاه به سازمان ثبت احوال ابلاغ می‌کند تا نام کودک وارد اسناد سجلی سرپرستان شود و همچنین شناسنامه جدید با نام خانوادگی سرپرستان برای کودک صادر شود و سابقه هویتی کودک در پرونده او محفوظ می‌‌ماند.
وقتی کودک به ۱۸سال رسید، می‌‌تواند از اداره ثبت احوال، صدور شناسنامه جدید با نام خانوادگی والدین واقعی خود در صورت معلوم بودن آنها درخواست کند.

ولایت نداشتن سرپرست بر فرزندخوانده

با توجه به اینکه سرپرست مانند ولی قهری برای فرزند‌خوانده نیست در نتیجه پس از فوت سرپرست، پدر او، همانند جد پدری؛ ولی او نخواهد بود و دادگاه اقدام به تعیین قیم برای کودک می‌‌کند. همچنین با توجه به این ‌که فقط ولی قهری می‌تواند وصی تعیین کند، سرپرست نمی‌تواند وصی برای فرزندخوانده تعیین کند و دادگاه اقدام به انتخاب قیم می‌کند.

عدم قطع رابطه کودک با خانواده حقیقی خود

با صدور حکم سرپرستی، رابطه بین کودک با خانواده‌‌اش همچنان پابرجاست و خللی در آن ایجاد نمی‌‌شود.

ارث نبردن فرزندخوانده از سرپرست

قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست برای جبران این موضوع که فرزندخوانده از سرپرست ارث نمی‌‌برد، به نام زدن بخشی از اموال سرپرست را واجب کرده است تا از هرگونه سوءاستفاده جلوگیری شود. 

---

منبع: روزنامه حمایت