اسکولیوز، شایع اما ناشناخته

احتمالاً تا به حال اسم این بیماری را نشنیده‌اید و ممکن است فکر کنید چندان شایع نیست اما آمارها حکایت دیگری دارند؛ بر اساس نتایج تحقیقات مختلف، شیوع اسکولیوز تا 5/3 درصد هم می‌رسد و این رقم قابل توجه، اهمیت بیش از پیش تشخیص و درمان زودرس را نشان می‌دهد.

علت چیست؟

علل مختلفی باعث ایجاد این بیماری می‌شوند:
* گاهی اسکولیوز، ثانویه به اختلال دیگری رخ می‌دهد؛ مثلاً اگر یکی از پاها کوتاه‌تر از دیگری باشد، فرد مجبور است برای راه رفتن لگن خود را به سمت پای کوتاه‌تر خم کند و این کار باعث انحراف ستون فقرات بالای آن خواهد شد.
* همه ما در اطرافمان افرادی را می‌شناسیم که عادت‌های اشتباهی در نشستن یا ایستادن دارند که می‌تواند عاملی برای ایجاد انحراف باشد. حتی دردهای مزمن ناحیه شکم که گاهی با خم شدن فرد به یک طرف تسکین می‌یابد نیز می‌تواند علت بروز این بیماری باشد.
در این گونه موارد با رفع عامل زمینه‌ای مشکل فرد برطرف خواهد شد.

علل بسیار مهم‌تری هم برای ابتلا به اسکولیوز وجود دارد:

* بیماری‌های عصبی - عضلانی: مانند انواع دیستروفی که در آن الیاف انقباضی در سلول‌های عضلانی دچار مشکل می‌شود و نمی‌تواند درست منقبض شود. این بیماری عضلات اطراف مهره‌ها را نیز درگیر می‌کند و باعث انحراف آن‌ها می‌شود، مثلاً «اسپینا ببفیدا» اختلالی عصبی است که در آن کانال نخاعی در فرایند تکاملی کامل بسته نمی‌شود و زمینه ایجاد اسکولیوز را فراهم می‌کند.
* نشانگان‌ها: برخی نشانگان‌ها از جمله نشانگان «مارفان» به دلیل نقص در مولکول‌های کلاژن، بیماران را مستعد ابتلا به انواع بیماری‌های قلبی- عروقی، چشمی و اسکلتی و اسکولیوز می‌کند.
* اختلالات تکاملی: در دوران جنینی مهره‌ها به یکدیگر متصل هستند و در دوره خاصی از رشد خود از یکدیگر جدا می‌شوند. گاهی این فرایند درست انجام نمی‌گیرد و مهره‌ها از یک طرف به یکدیگر متصل می‌مانند و این جدا نشدن زمینه انحراف آن‌ها را فراهم می‌کند.
* در بسیاری از موارد هیچ عاملی که بتواند ابتلا به اسکولیوز را در بیمار توجیه کند، پیدا نمی‌شود.

رویکرد درمانی

امروزه روش‌های درمانی متفاوتی برای اسکولیوز وجود دارد. از پیگیری‌های هرچند ماه یکبار برای بررسی میزان افزایش انحراف و تجویز کمربندهای مخصوص ارتوپدی (بریس) گرفته تا جراحی.

2 نکته مهم در انتخاب نوع درمان اهمیت دارد:
1) سن بیمار
2) میزان انحراف و سرعت افزایش آن
هرچه انحراف و سرعت افزایش آن در طول زمان کمتر یا سن بیمار به زمان بلوغ نزدیک‌تر باشد، تمایل به انتخاب درمان جراحی کمتر است. در این موارد پزشک وضعیت بیمار را هر 6- 3 ماه پیگیری می‌کند یا با بریس سعی در کنترل میزان انحراف دارد.
اگر میزان انحراف بیشتر (معمولاً بالاتر از 45 درجه) یا سرعت افزایش آن زیاد باشد (در حالی که تا سن بلوغ فاصله زیادی وجود دارد)، جراحی گزینه مناسب‌تری خواهد بود.

چه باید کرد؟

شاید پیشگیری از ابتلا به بیماری اسکولیوز جایگاه خاصی نداشته باشد چون مهم‌ترین عامل ایجاد این بیماری کماکان ناشناخته است ولی می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد. پس اگر کودک خردسالی در منزل دارید، همین حالا لباس‌های او را از تنش در بیاورید. از پشت با دقت به تنه او نگاهی بیندازید. آیا شانه‌ها هم سطح هستند؟ برجستگی‌های دو سمت جلو خم شود. دوباره از پشت به قفسه سینه و دنده‌های او نگاه کنید. آیا دنده‌ها در یک سطح قرار دارند؟
در صورتی که جواب هر یک از این سؤالات منفی است، بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید تا کودک شما را معاینه کند. بی‌شک در صورت وجود انحراف در ستون مهره‌ها، تشخیص و درمان زودرس آن نتایج بسیار بهتری خواهد داشت.

جراحی برای درمان اسکولیوز

امروزه روش‌های جراحی متنوعی برای اصلاح اسکولیوز وجود دارد. رایج‌ترین روش، استفاده از دو میله مخصوص (Rod) در قسمت خلفی ستون مهره‌هاست که پس از برطرف کردن انحنای موجود با ابزارهای خاص در اتاق عمل، با استفاده از دو پیچ مخصوص به هر یک از مهره‌ها متصل می‌شوند. این روش در اصلاح و جلوگیری از بازگشت بیماری موفقیت بالایی دارد اما ایجاد دو مشکل مهم پس از انجام عمل، جراحان را به فکر ابداع روش‌های جدیدتری انداخته است.

این مشکلات چه هستند؟

مهره‌ها نیز مانند سایر اجزای بدن تا چند سال پس از بلوغ رشد دارند. اگر بیمار در سنین رشد جراحی شود، وجود این پیچ و میله‌ها مانعی برای رشد طبیعی مهره‌هاست. در نتیجه بیمار باید هرچند سال یکبار برای جایگزین کردن میله‌های مناسب با اندازه مهره‌ها جراحی شود. از طرفی، به دلیل انعطاف نداشتن میله‌ها، بیمار برای خم شدن در جهات مختلف محدودیت خواهد داشت و نمی‌تواند فعالیت‌های ورزشی سنگین و حرفه‌ای انجام دهد. به همین دلیل در سال‌های اخیر روش‌های جدیدی برای رفع محدودیت‌ها معرفی شدند که از جمله آن‌ها می‌توان به Shilla Growing Rods’ Anterior Vertebral Intervertebral Stapling و Tethering اشاره کرد.
Rods Shilla: میله‌هایی مخصوص هستند که مزیت آن‌ها نسبت به میله‌های معمولی، امکان افزایش طول و در نتیجه ایجاد نشدن محدودیت در رشد مهره‌هاست. استفاده از این روش باعث می‌شود تکرار عمل جراحی لازم نباشد.
Anterior Vertebral Tethering: در این روش مشکل محدودیت حرکت که در روش مرسوم جراحی وجود داشت تا حد زیادی برطرف شده چون یک نوع طناب پلی‌اتیلنی منعطف جایگزین میله‌های غیرقابل انعطاف می‌شود. این طناب در قسمت قدامی مهره با پیچ‌هایی به مهره‌ها متصل می‌شود. البته امکان استفاده از این روش برای تمام بیماران وجود ندارد و انجام آن در سنین خاص و شرایط ویژه امکان‌پذیر است.
Intervertebral Stapling: نیز در نوع خود روش جالبی است. در این روش با استفاده از منگنه‌های مخصوص (Staplers)، مهره‌های مجاور را به یکدیگر متصل می‌کنند. به این ترتیب که با قرار گرفتن منگنه‌ها در سمتی از ستون مهره‌ها که انحراف به آن سمت است، رشد مهره محدود می‌شود و سمت مخالف با افزایش رشد به صورت جبرانی، رفته‌رفته انحنای موجود را اصلاح می‌کند.
این روش‌ها نیز خالی از اشکال نیستند و به دلیل تازگی‌شان تا امروز موفق به کسب تأییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا نشده‌اند اما در عمل توانسته‌اند موفقیت‌های شایان توجهی کسب کنند.

طب سوزنی به کمک می‌آید!

یکی از مهم‌ترین کاربردهای طب سوزنی اصلاح ناهنجاری‌های ستون مهره‌ها به‌خصوص اسکولیوز است. در این روش با قرار دادن سوزن‌های مخصوصی در عضلات اطراف ستون مهره‌ها، سعی می‌شود آن‌ها را تقویت و در نتیجه انحراف را اصلاح کرد.
در کشور ما تاکنون اطلاعات جامعی در رابطه با میزان موفقیت این روش وجود ندارد اما به نظر می‌رسد نتایج قابل توجهی داشته است. اگر تصمیم دارید از این نوع درمان استفاده کنید، توجه به 2 نکته مهم ضروری است؛ قبل از هر چیز انتخاب پزشک متبحر و آموزش دیده. طب سوزنی مهارتی است که به فراگیری دوره‌های آموزشی خاص و گرفتن مدرک معتبر در این زمینه نیاز دارد اما متأسفانه در سال‌های اخیر عده‌ای بدون وجود مهارت کافی این کار را انجام می‌دهند. دوم اینکه این نوع درمان به گذراندن دوره نسبتاً طولانی نیاز دارد و شاید نیاز باشد چند دوره درمانی انجام گیرد تا نتیجه مطلوب به دست بیاید. در عوض، دیگر خبری از عوارض ناشی از جراحی نخواهد بود.

---

منبع: هفته نامه سلامت - دکتر محمدمهدی مهدویان