راه‌آهن ایران ۸۰ ساله شد

شهریورماه امسال راه آهن ایران هشتاد ساله شد، البته اولین کلنگ تاسیس آن یازده سال گذشته اش برای تاسیس ساختمان راه آهن در محل فعلی ایستگاه راه آهن تهران زده شده بود.

لایحه تاسیس راه آهن چهارم اسفند ۱۳۰۵ به تصویب نمایندگان مجلس شورای ملی رسیده بود؛ ۲۳ مهر ۱۳۰۶ اولین کلنگ ساختمان راه‌آهن سراسری در محل فعلی ایستگاه تهران بر زمین زده شد و ۴ شهریور ۱۳۱۷ رضاشاه و ولیعهد محمدرضا پهلوی در مراسمی که مهندسان سازنده راه‌آهن هم در آن شرکت کردند، پیوستن راه‌آهن شمال و جنوب در ایستگاه چشمه سپید در نزدیکی اراک را جشن گرفتند. در این جشن رضاشاه گفت که با احداث راه‌آهن سراسری ایران آرزوی هشتاد ساله ایرانیان برآورده شد و با سپاس از مهندس ساکسیلد و شرکت کامپساکس دانمارکی گفت که آن‌ها با درستکاری، وفاداری، وجدان کاری و کوشش بی‌همانند این پروژه بزرگ را به پایان رساندند. 


یکی از دستاوردهای صنعتی در تاریخ پهلوی ایران تاسیس راه آهن سراسری عنوان می شود، اما این فعالیت منتقدین بسیاری را داشت که بر این اساس اعتراض می کردند که در آن روزگار ایرانیان به نیازهای اساسی بسیار مهمتر از راه آهن و حمل ونقل نیاز داشتند. و برخی از دیگر منتقدان تاسیس راه آهن و پرداخت هزینه ی زیاد آن را نقشه ی قدرتمندان خارجی می دانستند تا ایران را برای جابه جایی سربازان و نیروهایشان هموار کند. راه‌آهن سراسری ایران در پنج سال و چهار ماه تکمیل شد.

از این راه‌آهن در جنگ جهانی دوم برای حمل سلاح به شوروی سابق استفاده شده است. ساخت این راه‌آهن باعث شد که رابطه ایران و دانمارک تقویت شود، در واقع حضور دیپلماتیک کشور دانمارک در ایران از همان دوران نشأت می‌گیرد و اگر به آرامگاه‌هایی که در جنوب شهر تهران قرار دارد، سری بزنید مزار بسیاری از مهندسانی را که در ساخت این راه‌آهن شرکت کرده بودند خواهیم دید. 

با تاسیس راه آهن ایران در مرکز،شمال و جنوب ایران ساختمان های راه آهن هم در این نواحی تاسیس شدند و بیشتر از همه مهندسان آلمانی این پروژه ی بزرگ را بر عهده گرفتند.  

راه آهن سراسری ایران از بندر ترکمن از دریای مازندران بود تا بندر شاهپور (بندر امام خمینی) که شمال و جنوب ایران را به هم وصل می‌کرد. برخی راه آهن ایران را از دوران قاجار ها می دانند اما راه آهنی که در دوران قاجار احداث شده بود فقط یک قسمتی از تهران را به هم وصل می کرد. 

در دوران پهلوی دوم قسمت هایی بیشتری برای راه آهن سراسری در نظر گرفته شد، که قسمتی از آن راههای تهران مشهد و تهران تبریز و تهران اصفهان بوده است. محمدرضاشاه پهلوی گسترش خط های راه آهن سراسری را برنامه ای از انقلاب سفید می دانست.

در سال ۱۹۱۸ میلادی، راه آهنی از بوشهر تا برازجان به طول ۶۰ کیلومتر توسط انگلستان کشیده شد. این خط آهن بیشتر جنبه نظامی داشت، اگرچه واردات کالای انگلستان را نیز از طریق بوشهر آسان می‌کرد. در پایان جنگ جهانی نخست، انگلستان پیشنهاد فروش این راه آهن را به شهرداری بوشهر نمود که متأسفانه بودجه شهرداری این شهر کفاف خرید آن را نداد و این مسیر توسط سازندگانش جمع‌آوری و مصالح آن به بصره انتقال یافت. و این در راستای انتقاد برخی از سیاسیون بود که ورود این صنعت برای مصالح غیر ایرانیان بوده!
جدا از برنامه و انتقادها امروزه راه آهن، قطار نقش بزرگی را در  جابه جایی مسافرین و برنامه‌های حمل ونقل دارد.

پی نوشت:
1- شب «بخارا» درباره نقش مهندسان دانمارکی در ساخت راه‌آهن، ساناز حمزه‌علی، تاریخ ایرانی
2- نظری به ایران و خلیج فارس. اسمعیل نوری زاده بوشهری